Avanos

vanos[/url]Kör de bilir Avanos’un yolunu, çanak-çömlek kırığından bellidir” deyişiboşuna değil Anadolu çömlekçiliği Avanos’ta hâlâ binlerce yıl ötesininzamanını yaşamaktadır sanki

Orta Anadolu’nun orta yerinde, Aksaray-Gülşehir-Kayseri kervan yolu üzerinde yer alır AvanosTarih boyunca nice gezginlerin yol öykülerinde “büyüleyici doğasıyla”anılan Kapadokya ve Kızılırmak’ın suladığı o bereketli topraklar,Hititlerden Friglere, Roma’dan Bizans ve Selçuklulara, onlarca kültürkatmanının izlerini taşır Anadolu’nun en büyük kral mezarlarından birisayılan Çeç tümülüsü, Avanos’taki yerleşim izlerinin Hititlere kadaruzandığını; yöreye özgü çanak çömlekçiliğin de bu uygarlıkla birliktebaşladığını gösteriyor

Antik adı Halysin olan Avanos’un tarihi MÖ 2000’li yıllara dayanıyor Nevşehir’in18 kilometre kuzeydoğusunda, Kızılırmak’ın ikiye böldüğü bu ilçe,Kapadokya’nın diğer turistik ilçeleri Ürgüp ve Göreme gibi yörenin endikkate değer çekim noktalarından biri Neredeyse insanlıktarihinin başlangıcından beri Orta ve Kuzey Anadolu bölgelerinin önemlibir kesimini sulayıp Karadeniz’e dökülen Kızılırmak rengini, Avanos’tanalıp sularına kattığı tüflü, killi topraklardan alır Killi çamur isekuşaktan kuşağa aktarılan formlarla biçimlenerek Avanos’un o ünlü çanakve çömleklerine dönüşür



Hititler döneminde Zu-Winasa, -kimi tarihçilere göre de Nenassa- olarakanılan Avanos, Yunan ve Roma dönemlerinde Venessa; Bizans döneminde iseVanote adını almış Avanos adını ise Selçuklu döneminde, ordu kumandanıEvranos Bey’den aldığı öne sürülmekte Romalı tarihçi Strabo, MÖ 58-MS25 yılları arasında yazdığı ‘Geographika’ adlı eserinde, Venessa’nınKayseri (Mazaca) ve Kemerhisar’dan (Tyana ya da Eusebia) sonra, hempolitik hem dini açıdan Kapadokya Krallığı sınırları içinde üçüncüönemli merkez olduğunu yazar Avanos ve çevresi, -tüm Kapadokya yöresigibi- Roma zulmünden kaçıp bölgeye yerleşen Hıristiyanlarla önemkazanmış ve hep yörenin başlıca yerleşim merkezlerinden biri olmuşAvanos’ta farklı zamanlara ait mimari yapılar da bunu kanıtlıyorKapadokya bölgesinin en eski kiliselerinden Yamanlı Kilise, 13yüzyılda Selçukluların yörenin sarı tüf taşlarıyla inşa ettiği SaruhanKervansarayı, yüzyıllardan beri ibadete açık olan Selçuklu eseriAlaaddin Camii ve günümüze kalmış eski Avanos evlerinden Doktor HacıNuri Bey Konağı gibi



KUŞAKTAN KUŞAĞA ÇÖMLEKÇİLİK

1900’lerin başına tarihlenen konağın önünden geçip Avanos’un merkezinegirildiğinde sıra sıra çömlekçi atölyeleri belirmeye başlarAvanosluların ‘işlik’ ya da ‘çanakhane’ adını verdiği bu atölyeler,çömlekçilik geleneğini bugün de yaşatmaya çalışıyor

Avanos, Kapadokya bölgesinde çömlekçiliğin yapıldığı tek merkez bugünÇömlekçiliğin burada ne zaman başladığı kesin olarak bilinmiyor ama,kimi kaynaklara göre geçmişi Hititlere kadar uzanıyor Anadolu’daçömlek yapımı Neolitik devirde, yani MÖ 7000’li yıllarda Çatalhöyük’tebaşlamış, MÖ 2000’lerde Mezopotamya’dan ticaret için gelen AsurlularHititlere çömlek yapımını öğretmişler İlk yapılan çömleklerinsargı-dolama yöntemiyle elde biçimlendirildiği; pişirimin isegenellikle açık ateşte yapıldığı bilinmekte MÖ 3 bin yılda çömlekçiçarkı bulununca, çömlekler artık çarkta biçimlenir; pişirimde de ilkelfırınlar devreye girer Kapsamlı kazı çalışmaları yapılmadığı içinyeterli bilgi olmasa da, Hacıbektaş ve Gelveri (Güzelyurt) ilçelerindeKalkolitik kültüre ait çanak-çömleklere rastlandığını; 20 yüzyılbaşlarında Gelveri’de de çömlek yapıldığını biliyoruz Avanos’a özgüAksaray Çömleği’nin de Gelverili ustaların tarzıyla üretildiğibiliniyor



ÇIKRIKTAN FIRINA

Güneş almayan, zemini toprak olan bu atölyelerde bir ya da en fazladört tezgâh var Kapıya yakın, ışık alan bir duvar kenarına kurulantezgâha ise ‘çıkrık’ deniyor Çamur teknelerinde suyla karıştırılarakbekletilen kırmızı toprak, bir süre sonra kıvamını buluyor Çamur, aitolduğu yatağın türüne göre silisli, gevşek, yumuşak veya yağlı, sert yada killi gibi farklı özelliklerde olabiliyor Çamurun cinsi, kabıntürünü de belirler Ayakla çevrilen çark dönmeye başladığında,üzerindeki çamur kütlesi çömlek ustasının el hüneriyle birkaç dakikaiçinde incelip yükselmeye başlar ve son şeklini alır Çarkta çekilenformlar, ‘yanalak’ denen havadar bir tezgâh üzerinde kurumayabırakılır O arada boyanan ve cilalanan kaplar yeterince kuruduktansonra yaklaşık 600-700 derecelik bir sıcaklıkta pişirilir

Avanos atölyelerinde, boyları 20 cm’den 15 metreye kadar değişen,çömlek, küp, testi ve güveç gibi işlevsel mutfak gereçleri bir yana,son yıllarda Hitit ve Frig gibi Anadolu’nun en eski formlarınıtekrarlayan hediyelik eşyalar da üretiliyor Büyük kentlerde, hattaAvrupa’da hediyelik eşya mağazalarında yer bulan Avanos işi testiler,antik formda çanak ve çömlek ürünleri bölgenin en önemli gelir kaynağıİlçede bulunan büyük ölçekli birkaç yer ise bahçe çömleği üretipAvrupa’ya ihraç ediyor Ayrıca dışarıdan gelen bazı sanatçılarınyardımı ve katkılarıyla işlerinde yetkinleşip seramik duvar panoları veartistik çalışmalar yapan atölyeler de var

1970’lerin başında 200’den fazla atölye bulunan Avanos’ta bu gün,Çömlekçiler Esnaf Odası’na kayıtlı usta sayısı 100’ü zor buluyor Artıkelektrikli çarklarda üretim yapılıyor, kimi atölyelerin vakum preslerive elektrikli fırınları da var ama, genç kuşaktan bu işe merak saranyok gibi görünüyor















alıntı