Hitabet Notları

I HİTABET

A- Tanımı:
“Hitabet; Bir şeyler anlatmak için sözü başkasına yöneltmektir”
Hitabet; bir düşünceyi, bir fikri, kendisini dinleyenlere usta bir biçimde(planlı, programlı, metodlu ve maksatlı bir şekilde) etkili ve düzgün bir ifade ile iletme ve böylece karşısındakileri etkileme sanatıdır

B- Hitabetin Önemi

Hitabet, duygu ve düşüncelerimizi, görüp yaşadıklarımızı karşımızdakilere sözle iletme işidir
Hitabetin amacı boş sözler söylemek değil; dinleyiciyi bilgilendirmek ve doğruya yöneltmektir
Hitabette şunlar önemlidir:
· Söylediklerimi karşımdaki anlıyor mu?
· Sözcükleri söylerken söyleyiş ve dil yanlışı yapıyor muyum?
· Sesimi duygu ve düşüncelerimi besleyecek, zenginleştirecek bir yönde kullanabiliyor muyum?
· El ve yüz hareketlerini kullanırken yapmacık hareketlere düşüyor muyum?
· Beni dinleyenlerin ilgisini dağıtacak ayrıntılardan kaçınabiliyor muyum?
· Anlattıklarımın değerine, önemine inanıyor muyum?

C- Hitabet Çeşitleri

Hitabeti konularına ve sunuluş şekli itibariyle başlıca iki ana grupta toplamak mümkündürBuna göre
1- Konularına Göre Hitabet Çeşitleri:
a-Akademik hitabet (Ders takrirleri, konferans ve seminerler)
b- Hukukî hitabet (İnsan hakları ile ilgili konuşma ve savunmalar)
c- Askerî hitabet (Savaşlarda askerleri gayrete getirmek için söylenen kısa, veciz nutuklar)
d- Siyasî hitabet (Siyasi ve politik konuşmalar)
e- Dînî hitabet
2- Şekil Yönünden Hitabet Çeşitleri:
İfade ve sunuş şekillerine göre hitabet çeşitleri şöyledir:
a- Hitabe (Nutuk-Söylev): Bir mesele, fikir veya şahıs hakkında, dinleyici kitlesine yapılan kısa ve heyecanlı konuşmalar
b- Konferans: İlmî, fikri yahut araştırmaya dayalı bir konuyu anlatmak amacıyla daha çok aydın dinleyici grubuna yapılan konuşma
c- Açıkoturum: Geniş halk kitlelerini ilgilendiren konularda tanınmış veya o konuda yetkili olanların bir mesele üzerinde dinleyici önünde tartışmaları
d- Panel: Bir konunun sohbet havası içinde birkaç kişi tarafından dinleyici önünde tartışılması
e- Sempozyum: Bir konunun değişik yönleri üzerinde farklı kişiler tarafından yapılan seri konuşmalar
f- Münazara (Tartışma): Birkaç kişinin karşılıklı iki grup halinde bir konu lehinde veya aleyhinde fikir beyan ederek tartışmaları
g- Seminer: Herhangi bir konuyla ilgili yapılan araştırma sonuçları hakkında bilgi vermek ve bu bilgiler üzerinde tartışma amacıyla birkaç yetkilinin yönetimi altında düzenlenen toplantılar
h- Sohbet (Hasb-ı hal-Musahabe): Aktüel olaylar üzerinde veya fikri, siyasi, ekonomik vs her konuda yapılan konuşmalar
i) Tirat: Bir sahne sanatçısının sahnede uygun bir hitabede bulunması
j) Monolog ve Diyalog: Bir kişinin kalabalık bir dinleyici kitlesine karşı daha ziyade hayatın gülünç yanlarını ve çelişkilerini yansıtmak üzere yaptığı konuşmaya monolog, bu konuşmanın Karagöz ve Hacivat örneğinde olduğu gibi karşılıklı olmasına da diyalog denir

D- Dini Hitabet

Dini konuları, mâbed içinde veya dışında insanlara duyurmak, öğretmek amacıyla yapılan konuşmalara “dînî hitabet” denir
Dîni hitabet, bütün hitabet türlerinin temelini teşkil eder ve insanlık tarihi kadar eskidir İlk insan ve ilk peygamber Hz Âdem ile başlamış, gönderilen diğer Peygamberlerle devam etmiş, nihayet Hz Peygamber ile zirveye ulaşmıştır
Hz Peygamberin hitabetini formüle eden 3 kavram var:
1- Hakk’a güvenme,
2- Söz-eylem bütünlüğü,
3- Doğru bilgi
Dînî hitabeti her zaman canlı tutan ve Peygamberlerin varisleri olan âlimlerin görevi, insanlara dini gerçekleri açıklamak, onları iyiliğe çağırmak, kötülükten sakındırmak, huzurlu bir fert ve toplum hayatını sağlamaya çalışmaktır
E- Hitabete Hazırlanma

Bir konuda konuşma yapmak için önce iyi bir hazırlık yapmak gerekir Hazırlık yaparken de şu hususlar göz önünde bulundurulmalıdır:
1- Konunun seçimi
2- Konu için gerekli malzemenin araştırılması ve toplanması
3- Konuşmanın ana tezini destekleyen düşünce ve fikirlerin belirlenmesi
4- Konuşma planının yapılması
5- Sesli denemeler
Şimdi bunları biraz açıklayalım
1- Konunun seçimi:

Güzel ve tesirli bir hitabetin ilk şartı, iyi bir konu seçmektir
Hatibin seçtiği konu, dinleyici ile doğrudan ilgili olmalı, güncel olmalı ve hayati önemi olmalıdır Seçilen konu, renkli, ilgi çekici ve orijinal olmalıdır
2- Konu için gerekli malzemenin araştırılması ve toplanması:

Konunun bibliyografyası, yani kaynakları tespit edilmeli, konuşulacak konu hakkında hangi kaynaklardan bilgi bulunabileceğinin tespiti yapılmalıdır:
Konu ile ilgili bilgi ve belge toplamada, hatibin şahsî tecrübeleri ve hafızasındaki bilgiler kadar konuyu bilen uzmanlarla konuşma ve istişâresi ve kaynakları iyice tanıması da önemlidir
3- Konuşmanın Ana Tezini Destekleyen Düşünce ve Fikirlerin Belirlenmesi:

Anlatmak istenen bir şeyi ispat eden veya konuşmanın ana konusunu açıklayan, berraklaştıran ve canlandıran her şey destek malzemesi olabilir Bu anlamda, gerçeklere dayanan bir bilgi, verilen somut misaller, yapılan mukayeseler destek malzemesidir
4- Konuşma Planının Yapılması:

Konu ile ilgili bütün malzemeler toplandıktan sonra yapılacak şey, bunların metotlu bir şekilde planlamasını yapmaktır İyi düzenlenmiş, sağlam fikirler ve destek malzemeleriyle beslenmiş ve mantıklı bir plana göre hazırlanmış bir konuşma önce merak uyandırır, sonra inandırır ve konunun metotlu bir şekilde işlenmesi sebebiyle de hayranlık doğurur
Söylenecek şeylerin ilgi ve önem derecesine göre mantıklı bir şekilde sıralanmasına plan diyoruz Planın en önemli bölümleri şunlardır: Giriş, gelişme ve sonuç
a) Giriş:
Konuşmanın en önemli bölümü olup, dinleyicilerin de ilk dinleyeceği bölümdür Çünkü söze başlarken dinleyici üzerinde iyi bir izlenim bırakmak esastır Konuşmayı dinleyip dinlememeye burada karar verebilecekleri düşünülmelidir Onun için giriş, son derece câzip, anlaşılır ve merak uyandırıcı olmalıdır İlgi çekici bir olay nakletmek, bir soru ile başlamak, meşhur bir sözle konuşmaya başlamak, ince bir şaka ve câzip bir hikaye veya fıkra anlatmakla konuya girilebilir
b) Gelişme:
Bu bölüm, fikrin ortaya konacağı ispatlanacağı ve karşıt fikirlerin çürütüleceği yerdir Burada konu, enine boyuna işlenir
c) Sonuç:
Bu bölüm de önemlidir Çünkü dinleyicilerin üzerinde olumlu bir intibâ bırakmayı sağlayacak kısmıdır Konunun durumuna göre, bu bölümde ya konu kısaca özetlenir, ya da bir âyet veya hadis, bir atasözü, bir karşılaştırma veya konuşmaya uygun bir hikaye anlatılarak konuşma bitirilir
5- Sesli Denemeler:

Hatibin hazırlayıp yazdığı konuşma metnini; dinleyicilerin huzurunda, onlara hitabediyormuş gibi, kendi kendine bir defa okuması son derece faydalı olur Ayrıca bu alıştırmanın bir teyp bandına kaydedilip birkaç kere dinlenmesi, eksik, hatalı ve zayıf bulunan yerlerin düzeltilmesine vesile olacaktır

Abdurrahman Çetin, Hitabet ve İrşad, Güzel Konuşma ve İnsanları Etkileme Yolları, Aksa
Yayınları, Bursa 1998, s5; İsmail Lütfi Çakan, Dini Hitabet, Çeşitleri- İlkeleri-Örnekleri, İFAV
Yayınları, İstanbul 2000, s15

Haluk Yüksel-Erdoğan Fırat-Mualla Selçuk, Din Hizmetlerinde İletişim ve Halkla İlişkiler, AÖF yay Eskişehir 2002, s 30,32-33

Geniş bilgi için bkz Abdurrahman Çetin, age, s 15-29