İldenizliler

Türk Tarihi - İldenizliler Tarihi - İldenizliler Hakkında



İldenizliler, Kuzey ve Güney Azerbaycan'da kurulmuş atabeylik Kurucusu, atabey Şemseddin İldeniz idi


Kıpçak Türküolan Şemseddin İldeniz'in kurduğu atabeylik Gence merkezli olmak üzere Azerbaycan'ı yönetmiş


Pehlivan döneminde başkent Nahcivan'dan İran'ın batısındakı Hemedan'a geçirilmiştirKızıl Arslan döneminde ise Tebriz ele geçirilmiş(1174) ve burası başkent yapılmıştır


Kuruluşu



Şemseddin İldeniz'in ilk efendisi vezir Kemâlettîn Sumeyremî idi Onun 9 Mayıs 1122 tarihinde bir suikast sonucu öldürülmesi üzerine bütün serveti Sultan Mahmud'a kaldı İldeniz, Sultan Mahmut'un 10 Eylül 1131 tarihinde ölmesinden sonra en nihayet Sultan Mesut'un köleleri arasına girdi Bu, İldeniz'in hayatının akışını değiştirdi Zekâsı ve kabiliyetleri ile kısa bir sürede sultanın ilgisini çekerek sivrildi ve ikbal basamaklarını hızla tırmanarak askeri sınıfa dâhil edildi ve kısa sürede sultanın en çok güvendiği emirleri arasına katıldı Sultan Mesut, kendisine bağlı bu emiri taltif ederek onu ölen kardeşi Tuğrul'un dul kalan karısı Mu'mine Hatun ile evlendirdi Bu evlilik sonucu Selçuklu hanedanının da damadı olarak kendisine atabeylik göreviyle birlikte Azerbaycan eyaletinde bir bölge ikta edildi 1139-1040 yılları civarında bu görevine başladı Onu Azerbaycan'ın en büyük gücü haline getiren olaylar bu sırada gelişmeye başladı: İlk olarak Azerbaycan ve Arrân bölgesinin valisi ve hakimi pozisyonunda olan Atabeg Karasungur, Gürcüler ile yaptığı mücadelelerde eşini ve çocuklarını kaybettikten 1140-1141 yılları civarında sonra vefat etti Onun ölümünden sonra kendisi gibi Sultan Tuğrul'un kölelerinden Çavlı Candar, bölgenin idaresini eline aldı ve bu durum; Sultan Mesut tarafından onaylandı[3] Çavlı Candar, damarlarının kopması sonucu Ekim-Kasım 1146 tarihinde hayata veda ettikten sonra iktaları olan Gence ve Arân toprakları Hâcib Abdurrahman Togan Yürek'e atabeylik verilmek suretiyle ikta edildi Bu emirin baskıcı ve isyancı hareketleri üzerine Sultan Mesut'un emriyle harekete geçen Emir Has Bey, Emir Zengi Candar'ın da yardımıyla, sefere çıkmaya hazırlanan Togan Yürek'i aynı yıl içerisinde öldürttü Bu emirlerin ortadan kalkmalarından sonra bütün Azerbaycan’ın en güçlü emiri haline gelen İldeniz, ölümüne kadar Azerbaycan atabeyi olarak kalarak ve gittikçe güçlenerek varlığını devam ettirdi Aynı zamanda kendisinden sonra oğulları ve torunlarının yaşatacağı Azerbaycan Atabeyliği'nin kurucusu olma vasfını taşıdı

Hükümdarları



Hükümdarları sırasıyla şu şekildedir:


Şemseddin İldeniz (1146-1175)

Cafer Pehlivan-ı Cihan (1175-1186)

Kızıl Arslan (1186-1191)

Ebu Bekir (1191-1210)

Özbek Pehlivan (1210-1225)