1740 Kapitülasyonları

Kapitülasyonlar - Osmanlı Dönemi Kapitülasyonları
Kapitülasyonlar, Osmanlı İmparatorluğu'nda yabancılara verilen ekonomik, adli, idari vb hak ve ayrıcalıklardır Kapitülasyonların çoğu iki taraf için geçerli olsa da ekonomisi güçlü olan taraf kapitülasyonlardan fayda sağlarken ekonomisi zayıf olan taraf kapitülasyonlardan zarar görmüştür


Kapitülasyon kelimesi Latince caput'tan (baş) gelir ve baş eğmek, teslim anlaşması yapmak anlamlarını taşır


Kapitülasyonlara örnek olarak Osmanlı kentlerinde örgütlenebilme hakkı, yabancıların kendi aralarındaki anlaşmazlıklarda konsolosluklara yargı yetkisi tanınması, Osmanlı topraklarında seyahat, taşımacılık ve satış serbestliği, Osmanlı sularında gemi işletme hakkı verilebilir


Osmanlı vatandaşları da Avrupa devletlerinde, bir Avrupalının Osmanlı ülkesindeki sahip olduğu haklara sahipti Ancak Osmanlı ekonomisi büyük ölçüde tarıma dayanmaktaydı ve Avrupa ülkelerinde ticaret yapacak herhangi bir kesimi yoktu Ayrıca Avrupalı devletler kendileri Osmanlı'ya mal ihraç ederken gümrük vergisi ödememelerine karşın, Osmanlı malları ithal edilirken gümrük vergisi alıyorlardı Yani fiilen Osmanlı'ya bir avantaj getirmiyordu

Evre Evre Kapitülasyonlar
Birinci Evre


İlk kapitülasyonlar [[Macar, Sırbistan ve Akdeniz kıyısındaki Arap ülkeleri tarafından verildi Bu devletlerin amacı ticareti kendi ülkelerine çekmekti


17-18 yüzyıllarda Osmanlı İmparatorluğu da aynı nedenlerle Venedik ve Cenevizlilere kapitülasyonlar vermişti


İkinci evre,12 yüzyılda Hindistan'a deniz yolunun keşfi üzerine başladı, zamanla Avrupa'nın merkantilist politikasının aracı haline geldi


Kapitülasyonlar 1740 yılında I Mahmut ve XV Louis arasında yapılan bir anlaşmayla sürekliliği olan devletlerarası bir ticaret sözleşmesine dönüştü Bu evre sırasında Osmanlı hâlâ kendine yeterli bir ekonomik birimdi
Üçüncü Evre


Bu evre, "eşitsiz mübadele"yle başladı 19 yüzyıldaki sanayi devrimi her şeyi değiştirdi Osmanlı ve Avrupa arasında artık bir nitelik farkı doğmuştu Osmanlı topraklarını Avrupa'ya tek bir pazar olarak açan 1838 ticaret anlaşması yalnızca bir ticaret değil aynı zamanda ileri düzeyde bir kapitülasyon anlaşmasıydı İhracat yasağı ve devlet tekelleri kaldırıldı Yabancı tüccarlar yerli tüccarlarla aynı haklara sahip oldu Bundan sonra Osmanlı artık mamül mal üretemeyecek, kumaş yerine iplik, iplik yerine ham pamuk ya da yün hatta pamuk kozası satar hale gelecektir


Yabancıların ayrıcalıkları zamanla gayrimüslim Osmanlılara da tanındı Osmanlının borçlanmaya başlaması kapitülasyonlarla birleşince, Osmanlı kendisini önce Düyun-u Umumiye'ye teslim etmiş, ardından yabancı şirketlere çok büyük imtiyazlar vermiş (demiryollarının işletilmesi gibi) ve sonunda Sevr Antlaşması'nın Osmanlının tüm maliyesini elinde tutacak olan bir Maliye Komisyonu kurulmasını öngören 232 Madesini kayıtsız şartsız kabul etmiştir


Kapitülasyonların Kaldırılması


Kapitülasyonları kaldırma sözü Kurtuluş Savaşı'ndan önce 1856'da alınmıştır Ancak, Osmanlıya verilen bu söz hiçbir zaman yerine getirilmemiştir İttihat ve Terakki'nin 1911 yılında kaldırdığı kapitülasyonlar Sevr Anlaşması ile daha da güçlü bir şekilde Osmanlı'nın sırtına bindirildi


Kapitülasyonlar Kurtuluş Savaşı sırasında Sovyetler Birliği ile yapılan 28 Mart 1921 Anlaşmasının 7 Maddesiyle "geçersiz ve kaldırılmış" sayıldı Kapitülasyonların gerçek anlamda kaldırılması ise Lozan Anlaşmasıyla olmuştur