Tiberya Projesi

Tiberya Projesi Hakkında - Tiberya Projesi Tarihi - Osmanlı Tiberya Projesi - Osmanlı Devleti Projeleri

Tiberya (Tiberias, Tiberian); günümüz İsrail'inde kuzeyde yer alan bir kent ve eskiçağlardan günümüze kadar gelen bir coğrafi bölgedir


Kanuni döneminde Osmanlı sarayı ile yakın ilişkileri olan Yasef Nassi Yahudileri yerleşmesini sağlamak istemiş ve bu isteğine ulaşmış, Tiberya'da bir Yahudi yerleşim bölgesi kurma izni almıştır


Yasef Nassi, bütün Yahudileri imtiyazını aldığı Tiberya'ya göçe çağırdı, bu sebepten Yasef Nassi'nin Siyonizm'in öncüsü olduğu savunulur sef Nassi, İstanbul'a gelmeden önce, Avrupa'da Hıristiyan zulmü altında yaşamakta olan Yahudileri yerleştirmek maksadıyla Venedik'ten bir ada satın almak istemiştirAncak gerek ticari rekabetten, gerekse Yahudiler'e karşı düşmanlıklarından dolayı Yasef Nassi'nin bu talebi Venedik Senatosu'nca kabul edilmemiştirYasef Nassi, bu fikrini gerçekleştirmekten ümidini kesmemiş, İstanbul'a yerleştikten sonra da bu istikametteki çalışmalarına devam etmiştirNihayet bu isteğine ulaşmış ve Kanuni Sultan Süleyman'dan Tiberya'da bir Yahudi yerleşim bölgesi kurma izni almıştırSüleyman,Yasef Nassi'ye minnettarlığının bir nişanesi olarak Filistin'de Tiberya şehrini çevresiyle birlikte zulme uğrayan milletine bir sığınak yeri olarak geliştirmesi için izin verdiYasef Nassi, bütün Yahudileri imtiyazını aldığı Tiberya'ya göçe çağırdıİşte bu sebepten Yasef Nassi'nin Siyonizm'in öncüsü olduğu üzerinde durulur


Reznik ve Ballin'in, Ha-Cohen'den naklettiklerin e göre Kanuni Sultan Süleyman, Tiberya ve çevresini Avrupa'dan gelecek olan Yahudileri yerleştirmek üzere vermiştir


Yasef Nassi', Tiberya'yı imar etmek üzere haham Yasef ben Ardut'u görevlendirmiştirArdut elinde padişahın" Bu adam ne istiyorsa onu yapın" yazılı bir ferman ve yanında korumaları ile birlikte Şam kadısına müracaat etmiştirŞam kadısı, bu fermana istinaden , Tiberya'yı yeniden imar etmek için işçiler görevlendirmiştirAncak o bölgede yaşayan yaşlı bir şeyh; "Eski bir kitapta okuduğuma göre , Tiberya denilen şehir yeniden imar edilince dinimiz yok olacak, biz de günahkar olarak yok olacağız" diyerek imar işine karşı çıkmıştırBunun üzerine Nassi'nin adamı haham Ardut, durumu Şam Kadısına arz etmiştirKadı bu işe ön ayak olan Şeyh ile birkaç elebaşıyı cezalandırmış ve şehrin yeniden imarına başlanmıştırBeş yıl süren bir çalışmadan sonra Tiberya şehrinin imarı 1565'te tamamlanmıştır


Tiberya şehrinin imarı tamamlandıktan sonra Yasef Nassi, Avrupa'da zulüm altında yaşayan Yahudiler'i buraya yerleşmeleri için davet etmiştirAyrıca O, Tiberya'ya yerleşecek dindaşlarının dokumacılık yapabilmeleri için Tiberya'ya yün ve ipek getirtmiştirYasef Nassi'nin yaptığı bu çağrı , Yahudiler arasında büyük heyecan meydan getirmiştirİtalya'nın güneyinde yaşayan küçük bir Yahudi cemaati , bunu büyük bir sevinçle karşılamıştırBu olay, Yahudiler arasında Mesih'in gelişinin yakın olduğunun ve Yahudi krallığının yeniden kurulacağının alameti olarak yorumlanmıştır


Yasef Nassi'nin Tiberya'da bir Yahudi yerleşim birimi kurma girişimi , çeşitli sebeplerden dolayı başarıya ulaşamamıştırReznik'in; "Pers İmparatoru Kirus'un Babil'i fethettiğinde ( MÖ538) Yahudiler'in vatanlarına dönmelerine izin verildiği gibi , Türk sultanı da bu örneği izleyerek Tiberya'yı Yahudiler'e bağışlayıp , onların Filistin üzerindeki haklarını vermiştir" sözleriyle tavsif ettiği gibi Tiberya Projesi gerçekleşememiştir


Reznik'e göre, Tiberya şehrinin iklimi elverişli değildi Bu bakımdan Avrupa'nın değişik yerlerinden Yahudi göçmenler , Tiberya'nın iklimine uyum sağlayamıyorlardıBuna karşılık göçmenler, Tiberya'ya fazla uzak olmayan, Yahudiler'in yoğun olarak yaşadığı , Kabbalist faaliyetlerin yoğun olduğu ve iklimi elverişli olan Safed'i tercih ediyorlardıAyrıca yüzyıllar boyunca ezilip horlanmış olan bir halk , böyle bir teşebbüse ruhen hazır değildiOnlar Tanrıdan bir mucize gelerek Tapınağın tekrar yapılacağını umuyorlar ve bu iş için gayret göstermiyorlardıAvrupa Devletleri de bu projenin gerçekleşmesini engelliyorduCecil Rohth da Tiberya projesinin gerçekleşmemesine, yerli Arap ve Hırıstiyan entrikaları ile Nassi'nin İstanbul'daki düşmanlarının kıskançlığının sebep olduğunu ileri sürmektedir


Yahudi tarihçi Mosche Sevilla-Sharon, Tiberya projesinin amaca ulaşamamasını, Yahudiler'in o dönemde henüz Filistin'e dönmeye hazır olmamalarına, ,idealist fikre sahip olmalarına rağmen uygulamada güçsüz olmalarına ve o günkü Türkiye Yahudileri'nin zamanın en rahat cemaati olmasına bağlamıştırSharon, Yasef Nassi'nin Tiberya'da bağımsız ya da yarı bağımsız bir Yahudi kolonisi kurmak ve bu koloniye Avrupa'da zor şartlar altında yaşayan Yahudiler'i yerleştirmek istemesini , Thedor Hertzl'in ortaya koyduğu Eylemci Siyonizm'e benzemiştirOna göre Yasef Nassi, Thedor Hertzl'den dört asır önce aynı şeyi düşünmüştür


Yahudi kaynakların dayanarak yukarıda anlattığımız ve Tiberya Projesi olarak meşhur olan bu teşebbüs hakkında Osmanlı belgelerinde bilgi yokturBu yüzden, böyle bir projenin olup olmadığı Osmanlı belgeleriyle teyit edilememektedirAncak yarı efsaneleşmiş bu bilgilerden anlaşıldığına göre , Kanuni Sultan Süleyman, ülkesinin başka yerlerine olduğu gibi Tiberya'ya da Yahudiler'in yerleşmelerine izin vermiştirFakat bu hadisenin Osmanlı Devleti için fazla önemi yokturBuna karşılık , Yahudileri için , canlarının ve mallarının emniyet içinde olacağı bir yer bulmak son derce önemlidirBu durumda , Yahudiler'in , Osmanlı Devleti'nin toprakları üzerinde o dönemde bir Yahudi Krallığı kurmayı düşünmeleri ancak hayal olabilirdiNitekim daha sonra Sabatay Sevi'ye inanan Yahudiler'in düştükleri feci durum bunu açıkça ortaya koymaktadır


Isaırah Friedman, Tiberya şehri çevresindeki yedi köyle birlikte imtiyazını alan Yasef Nassi'nin bir Yahudi Devleti kuracağına dair yeterli delillerin olmadığından, buraya İspanya'dan gelecek Yahudileri yerleştirmek amacı taşıdığından bahsederJames Pankers'e göre Yasef Nassi burada "Ekonomik Bağımsızlık" elde etmek istiyorduTiberya'nın etrafını kale duvarları ile çevirmiş fakat yeterli sayıda Yahudi'yi buraya toplayamamıştıCecil Roth da, Sultan'ın Yasef Nassi'ye Tiberya ve çevresinde self dependent imtiyazı verdiğinden , buna karşılık Osmanlı Devleti'nin Yasef Nassi'den her yıl 1000 düka kira aldığından bahisle şunları yazar:"Yasef Nassi ailesinin Filistin severlik eğilimi en erken kesin bir meydan okuma idiSonra bu olayda Modern Siyonist hareketin büyük öncüleri arasında zikredilmeye değer işaretler vardı" Refus Learsi ise Yasef Nassi'nin düpedüz "Yahudi Devleti" kurmak istediğinden bahseder:Tiberya için Yasef Nassi , Sultan tarafından muhtariyet idaresi verileceğini umuyor, burada büyük bir Yahudi yerleşim alanı planlıyorduYasef Nassi, gerçekten bütün hayatı müddetince Yahudi Devleti kurmak hayalini beslemiştiBir çağrısında zulme uğrayan milletini eski anayurduna dönmeye davet ediyorduOnların göçü için gemiler bile tedarik etmiştiBu uğurda İsmail Hami Danişment şunları yazar:"Yasef Nassi ailesinde Siyonizm'e benzer temayüller de vardırBunlar Avrupa'da papalık makamının tazyiki engizisyon mezalimi altında tehlikeli günler geçirmekte olan Yahudiler'le Marranlar'ı toplayıp ayrı bir yurda yerleştirmek fikri takip etmişlerdir"Yasef Nassi, Kudüs'e de özel bir önem vermiş, buraya da Yahudi göçlerini teşvike çalışmış, inşaat faaliyetlerinin geliştirilmesini teşvik etmiştir


Yasef Nassi, Filistin'de bir Yahudi Devleti kurmak emeli taşıyorduOsmanlı Devleti'nin Mısır, Mezopotamya, Batı Anadolu, Balkanlar gibi daha mümbit toprakları ve yerleşim alanları varken , pek de verimli ve cazip olmayan Filistin üzerinde durması , maziden gelen tarihi bir gelenek ve idealin ifadesiydiYasef Nassi'nin hareketi tıpa tıp Siyasal Siyonizm'in kurucularından olan Thedor Hertzl'in mücadelesini andırmaktadırHer ikisi de dünyada Yahudiler üzerinde artan baskı ve zulüm sebebiyle Yahudi Devleti ve Filistin'le ilgili planlar geliştirmişlerdirYine her ikisi de, Osmanlı Devleti'nden , ona para ve diplomatik yardım vaadiyle Filistin'de ilkin "Muhtar Yahudi Yerleşimi" düşünmüşler, fırsat bulunca bunu "Bağımsız Yahudi Devleti"ne dönüştürmek istemişlerdir


Yasef Nassi'de, Thedor Hertzl'e bir diğer benzerlik de Yahudiler'e yurt için sadece Filistin üzerinde durmamak olmuşturHertzl, Filistin'e alternatif olarak nasıl ki Arjantin ve Uganda üzerinde duracaksa Yasef Nassi de Akdeniz'deki adalar üzerinde durmuşturBu ilgi ve çabası sonucu, Sultan IISelim'den 1566 yılında Osmanlı hakimiyetindeki Naksos Adaları Dukalığını almıştırBurası için de Osmanlı Devleti'ne 40000 duka kira veren Yasef Nassi, adalardan İtalyanları boşalttırmış, burada da kale duvarları inşa ettirerek Avrupa'da bilhassa İtalya'da Papa IVPaul ve Papa Pius zamanında zulüm gören Yahudiler'i Naksos adalarına yerleşmeye davet etmiştirBuraya adeta bir devlet özelliği vermiştir