Osmanlılarda Ticari Hayat

Bazılarının zannettiği gibi Osmanlı Devleti, sadece kılınç kudreti üzerinde durmuyordu Devletin nizamı, "kışla—medrese—tekke" üçgeni içinde, "disiplinle—ilimle—aşkla" ilerliyordu Osmanlı, devrinin herşeyine hakim; her mevzuda söz sahibi îdi Devrinin siyasetine hakim olduğu gibi, iktisadiyatına da hakimdi


Osmanlı maliyesinin gücü, padişah "haslarından" ve "mukatafarından" elde edilen gelirin çok mühim bir kısmı, ticari ve iktisadi faaliyetlerin beslediği kaynaklardan meydana geliyordu


Selçuklu ve Osmanlı Türklerinin siyasi ve askeri gücünün gerisinde, büyük bir iktisadi ve ticari güç yatmaktadır Selçuklular, Anadolu'ya yerleşmelerinden hemen sonra ticari hayatı canlandırıcı hanlar ve kervansaraylar yaparak kervanların burada dinlenme ve tehlikelerden korunmasını sağlamış; bir nevi sigorta hizmeti görmüşlerdir

Osmanlılarda ticari hayatın bir nevi alt yapısı olan çarşı ve bedestenlerin yapımı ve bunun tabii bir parçası olarak "imaret sistemi", şehirli—yerleşik bir medeniyet olan Osmanlı nizamının "Tımar sistemi" kadar ayrılmaz bir parçasıdır


AHİ TEŞKİLATI (LONCALAR)

Loncalar Ahiliğe bağlı olduğundan teşkilatta dini bir disiplin ve hiyerarşi vardır Yamak, çırak, kalfa, usta, pir münasebetleri buna göre düzenlenmiştir Aynı meslek gruplarından oluşan loncalar, malların kalite kontrolü, işçi ücretleri, kör hadleri, ayar ve Ölçülerin doğruluğu bakımından devlete karşı sorumluluk taşırlardı Bütün esnaf ve sanatkârlar, "eline, beline, diline sahip" bir başkan seçer ve buna "pir" denirdi

Ahilerde sanatkârlık şartı:


Esnaf ve sanatkâr olmak isteyenlerin belirli bir ahlâk seviyesine ulaşmış olması gerekirdi ' 'Küfredenler, ikiyüzlü ve ortalığı karıştıranlar, yalan söyleyenler, kan dökenler, başkalarına tuzak kuranlar, sattığı malda ihtikâr ve hile yapanlar" ahi olamazlardı Usta olmak isteyen kalfa, kendi mesleği ile alâkalı bir eser yapar ve bunu bazı disiplin ve hiyerarşi kaidelerine uyarak "Zaviye"ye getirirdi Kalfanın kendisi tarafından yapılan eser, zaviye'de; pirler ve ahi babaları tarafından incelenir; eksiksiz bulunursa kalfa merasimle ustalığa terfi eder, dükkan veya atelye açmasına izin verilirdi


Bizans veya diğer ülkelere nazaran, Osmanlı esnafının malı daha kaliteli olur ve daha çok tercih edilirdi


Ahi teşkilatlarının vergiden muaf tutulmaları, ahilere ait vakıf ve zaviyelerin desteklenmesi şuurlu bir ha-miyetperverliğin bir görüntüsüdür Bu destek Ahi teşkilatına Öyle bir âli güç kazandırmıştır ki, hiçbir teşkilat onlarla rekabet edemez duruma gelmişti

Ahilik "elin açık, alnın açık, sofran açık; dilin kapalı, gözün kapalı, belin kapalı" veya "elin tek, dilin berk, dilin pek tut; aşına, işine, eşine sahip ol" prensipleri üzerine oturtulmuş ve asırlar boyunca yıkılmamıştır


ŞEHİR İÇİ VE PERAKENDE TİCARET:

Tüccar; toptancılık yapan, bölgeler arası ve milletlerarası ticarete mevzuu olan malların ticaretiyle uğraşan kimselere denirdi Şehir içinde ve perakende ticareti yapanlara da esnaf denirdi Tüccarlar için her ne kadar ihtisap kaidelerine riayet mecburi olmasa da, esnaf buna uymak mecburiyetinde idi


Esnaf, ticaretini, padişah veya vakıflar tarafından yaptırılan ve bedesten denilen toplu çarşılarda yapmaktaydı Evliya Çelebi, " Konya'da 26 tane bekâr hanı, bedesteniyle birlikte 1900 dükkanı vardır Yüzlercesi mamur olup, kargir yapılı demir kapılı kanatlarla kurulmuş kurşun örtülü bedestendeki zengin tüccarlarda, bütün dünyanın kıymetli malları bulunur Sipah pazarı, saraçhanesi, tahtakalesi (kale altı çarşısı), mamur ve süslüdür" diye anlatır


BÖLGELER VE MİLLETLERARASI TİCARET:

Osmanlı İmparatorluğunun coğrafi konumu ve bölgeler arasındaki birbirini tamamlayıcı ilişkiler, toptan ticarete zemin hazırlayıp, bölgeler ve milletlerarası ticaretin gelişmesinde mühim rol oynamıştır


Osmanlı İmparatorluğu'nun kendi sınırları içinde bulunmayan bazı malları elde etmek ve bunlara karşılık, kendi ihtiyaçlarından fazlasını satmak üzere giriştiği milletlerarası ticaretten başka, ülkenin çok daha önceki devirlerden itibaren, Asya— Avrupa arasında köprü olmasından dolayı transit ticarete sahne oluşu iktisadi hayatta mühim bir faktördür


Bu ticaret hayatı içinde ticari şirketler doğmuş, sigorta ve poliçe gibi ileri seviyede müesseseler gelişmiş, faal bir tüccar ve müteşebbis sınıf ortaya çıkmıştır

Ümit Burnu keşfedilinceye kadar Akdeniz, büyük ticaret filolarının dolaştığı ve dünya ticaret hacminin büyük bir kısmının yapıldığı bir merkez halindeydi Yüzlerce ticaret gemisiyle Hindistan'dan Avrupa ülkelerine; Orta Doğu'dan ve Asya'dan açık denizlere akan büyük bir ticaret filosuyla Osmanlılar, en çok talep edilen mallarını Avrupa piyasalarında pazarlayıp dış ticaret hacimlerini artırmışlardır


Osmanlı İmparatorluğu'nda bazan hazine boşalmış ve çeşitli tedbirler alınmıştı Meselâ, Yavuz Selim zamanında ilk iç borçlanma yapılmış; ancak bu borçlanma geçici olup, kısa sürede telâfi edilmiştir İsrafın, gösteriş ve alâyişin karşısında o lan Yavuz, sekiz yıllık saltanatı sona erdiğinde hazine altınlarla dolup taşmış, "Yedikule zindanları" hazine şubeleri hâline gelmiştir Bu mahzendeki birinci kulede altınlar, ikinci kulede gümüşler, üçüncüsünde altın ve gümüş mamülü mücevherler, dördüncü kulede eski devirlerden kalma kıymetli eşyalar, diğerlerinde de cephane, eski eserler ve devlet arşivleri saklanmaktaydı


Ticaret ahlâkı ve teşebbüs kaabiliyetleri ile tanınan müslüman tacirler yükselirken tüketiciler fakirleşmiyor; kurulan vakıflarla bütün halkın refah seviyesi yükseltiliyordu Bazan malların zekatını verecek fakir bulmakta güçlük çekiliyordu Tüccar, kapitalist sistemdeki gibi her ne pahasına olursa olsun kazanma hırsına kapılmıyordu Ferdin geliri kendi refahını sağladığı gibi, toplumun refahına da katkıda bulunuyordu


LİTERATÜR:

1) Türkiye İktisat Tarihi, Prof Dr Aydın Yalçın

2) Türkiye İmparatorluk Dönemi Mali Olayları, Ord Prof Dr Nihat S Sayar

3) Osmanlılarda Sosyo—Ekonomik Yapı, 1cilt, Necdet Sevinç

Bedesten: Yüzlerce dükkânın içinde bulunduğu kapalı çarşılar

İhtisab: Hesap sorma Osmanlılarda esnaf daima denetim altında bulunur, tesbit edilen fiyatlar üzerinden satış yapardı