Cicero-Dostluk

ÖNSÖZ



Cicero'nun felsefî yapıtlarından biri olan Laelius ya da De Amicitia (Laelius ya da Dostluk Üzerine) İÖ 44 yılında yazılmıştır Diyalog biçiminde olan bu kitaptaki konuşma, İÖ 129 yılında geçer Sanki Scipio Aemilianus'un ölümünden ( İÖ 129 ) birkaç gün sonra, Scipio'nun çok yakın dostu Laelius, damatları Scaevola ve Fannius'la "dostluk" üzerine konuşur Bu konuşmayı sonradan Scaevola, Cicero'ya aktarır

Diyaloğu yöneten C Laelius İÖ 190 yılında doğmuş olmalıdır Babası C Laelius'la Scipio Africanus Maior'un dostluğu gibi, o da genç yaşta Scipio Aemilianus'la dost olmuş ve onun yazınsal çevresine girmiştir Burada da Terentius ve Lucilius'la dost olmuştur

Stoa felsefesini yakından tanımış, Diogenes, Panaitios'un düşüncelerini Roma çevresine yaymıştır Siyasal yaşama ne zaman başladığı bilinmemekle birlikte, İkinci Pön Savaşında Scipio'nun konsüllüğü sırasında ( İÖ 147 ) onun legatı olarak çalışmıştır İÖ 145'te praetor olmuş ve bir söylevle, halk tribünlerinden C Licinius Crassus'un "rahip kurullarının halk tarafından seçilmesi" önergesini reddettirmiştir İÖ 142 yılında Scipio'nun desteklemesiyle konsüllüğe adaylığını koymuş, ama Pompeius'a karşı yitirmiştir Bu yüzden Scipio'yla Pompeius'un arası bozulmuştur Ertesi yıl adaylığını yeniden koyup kazanmış ve 140 yılında Q Servius Caepio ile birlikte konsül olmuştur Tib Gracchus'un önayak olduğu iç savaşta da Gracchus'a karşı çalışmıştır

İÖ 132 yılı başında Tib Gracchus öldürüldükten sonra, onun yandaşlarını tutuklatmak için kurulan konsüller kurultayına katılmıştır 131 yılında Scipio'yla birlikte halk tribünü S Papirius Carbo'nun, halk tribünlerinin yeniden seçilmesi önergesini reddettirmiştir 129 yılında çok sevdiği dostu Scipio Aemilianus'u yitirmiştir Scipio'nun arkasından ne kadar yaşadığı bilinmemekle birlikte, çok yaşamamış olmalıdır Laelius'un ünü, yaşarken ona verilen bilge adından ve Scipio'yla olan yakın dostluğundan ileri gelir Laelius'la Scipio arasındaki dostluğu Cicero, Tusculanae 112'de şöyle anlatıyor: "Askerlikteki eşsiz ünü yüzünden, Laelius Scipio'ya bir Tanrı gibi tapardı; ama, sivil yaşamda, daha yaşlı olduğu için, Scipio Laelius'a bir babaya gösterilen saygıyı gösterirdi"

P Cornelius Scipio Aemilianus Africanus minor, İÖ 185 yılında doğmuştur Babası Paulus Aemilios'tur Scipio Africanus'un evlatlığı olduğu için Scipio soyadını, İÖ 147 yılında Kartaca'yı yakıp yıktığı için Africanus sanını almıştır Büyük bir komutan olan Scipio, aynı zamanda stoacı Diogenes'i, Panaitios'u, bundan başka Platon ve Aristoteles'i yakından tanıyan bir düşünürdü

Çevresine topladığı yüksek kültürlü Terentius, Lucilius, Polybios gibi yazarlarla ve Laelius gibi hukukçularla yazınsal bir çevre yaratmıştır İÖ 129 yılında, bir gün yatağında ölü olarak bulunmuştur Onun, kendi canına mı kıydığı, yoksa öldürüldüğü mü iyice anlaşılamamış, Gracchus'ların annesinden kuşkulanılmıştır Doğal olarak, De Amicitia'da Scipio doğrudan doğruya konuşmaya katılmıyor, ama Laelius, dostluk konusunda hep onun düşüncelerini aktardığından, diyalogda o hep karşımızdadır

Diyaloğun öteki kişileri, Laelius'un damatları Q Mucius Scaevola ve C Fannius'tur Q Mucius Scaevola, hukukçu ve rahip yetiştiren ünlü Scaevola soyundandır İÖ 157 yıllarında doğmuştur İÖ 117 yılında konsül olmuş, İÖ 88 yılında ölmüştür Roma'nın en ünlü hukukçularından biri idi C Fannius Strabo, kayınbiraderinden biraz yaşlıdır Üçüncü Pön Savaşına katılmıştır Cicero'nun, Brutus'ta pek de iyi bir dille anlatmadığı bir tarih kitabı vardır

Cicero'yla kitabını adına sunduğu Atticus arasında, eski ve büyük bir dostluk, genç yaşlarında başlayıp Cicero'nun ölümüne dek sürmüştür Cicero'nun bütün yaşamı boyunca Atticus'a yazdığı mektuplar büyük bir deste tutar Atticus siyasal yaşama karışmamış, tarih alanındaki kişisel çalışmalarıyla, ticaretle, malının yönetimiyle uğraşmıştır Cicero'nun kitaplarını da o yayınlamıştır

Cicero, De Amicitia'yı yazarken hangi kitabı örnek aldığını kesin olarak söylemiyor Kitabın birçok yerinde Aristo ve Theophrasos'a yaklaşır Aulus Gellius Noctes Atticae 13, 10'da Cicero'nun, Laelius'u yazmadan önce Theophrasos'un Peri Philias (Dostluk) adlı kitabını okumuş olduğunu söylüyorsa da, bu, Cicero'nun bu kitabı örnek aldığına kesin bir kanıt olarak gösterilemez

Cicero'nun; Aristo ve Theophrasos'un düşüncelerini içine alan Panaios'un Peri Kathekontos adlı kitabından esinlendiği kabul edilebilir Aslında "Dostluk"a birçok bakımdan benzeyen "De Officiis"de de Cicero bu kitabı örnek almıştır: Dostluk'ta diyaloğu stoacı Laelius yönetiyor Dostluğun tanımı tam anlamıyla stoa felsefesine uygundur, çünkü stoacılara göre dostlukta temel, birlikte yaşamaktan çok "symphonia" (anlaşma) dır; Cicero bunu "consensio" sözcüğüyle çeviriyor Ama Cicero'nun yapıtı kendisine kaynak olarak gösterilebilecek yapıtlardan şu noktada ayrılır: Cicero, Yunan yazarlarının dostluk üzerine düşüncelerini birbirine dost iki Romalıda (Laelius, Scipio) canlandırıyor, bu düşünceleri onlara uyguluyor Böylece düşünceler kişilik kazanıyor, canlanıyor, Romalılaşıyor

Çeviri için kullanılan metin, K Simbeck'in düzenlediği Teubner'in 1917 Leipzig baskısındaki metindir



DOSTLUK

Augur Q Mucius Scaevola, kaynatası C Laelius üzerine anılarını olduğu gibi, tatlı tatlı anlatırdı Her konuşmasında ona bilge demekte duraksamazdı Erkek togasını giydikten sonra babam beni de Scaevola'ya götürmüştü; bundan sonra bu yaşlı adamın yanından, elimden geldiği kadar ve bana izin verildiği kadar, ayrılmadım Ondan dinlediğim birçok ciddî konuşmayı kısa, yerinde söylenmiş sözleri ezberimde tuttum; onun bilgisiyle daha bilgili olmaya çalışıyordum Ölümünden sonra, pontifex Scaevola'yla yakınlık kurdum Bu Scaevola'nın yeteneği, hakseverliğiyle yurttaşlarımız arasında seçkin bir yer aldığını söylemekten çekinmem; ama ondan başka bir zaman söz açarım, şimdi augura dönüyorum

Scaevola her zaman türlü konularda söz söylerdi; özellikle bir gün anımsıyorum, evinde benim ve birkaç yakın dostunun bulunduğu bir toplantı sırasında, alışkanlığı üzere hemicyclium'da otururken, o zaman hemen herkesin dilinde olan bir konudan söz açmıştı Atticus, kesinlikle anımsarsın, hele P Sulpicius'un çok yakın dostu olduğun için daha iyi anımsarsın, Sulpicius halk tribünüyken önce çok sevdiği, birlikte içli dışlı bir yaşam sürdüğü, o zamanın konsülü Q Pompeius'tan kanlı bıçaklı düşman olarak ayrılınca, halkın şaşkınlığı ya da buna yerinmesi de diyebilirsin, ne denli büyük olmuştu!

İşte Scaevola bu olayı andıktan sonra, Africanus'un ölümünden birkaç gün sonra, Laclius'un, kendisi ve öteki damadı Marcusoğlu Fannius'la yaptığı dostluk üzerine konuşmayı aktardı Bu konuşmadaki düşünceleri ezberimde tuttum, bu kitapta kendime göre anlattım; yalnızca birçok "dedim", "dedi"nin araya girmemesi ve okurlara karşılarında konuşuluyor sanısını vermek için, kişileri doğrudan doğruya konuşturdum

Dostluk üzerine yazmam için beni her zaman sıkıştırırdın; bu konu herkese tanıtılmaya değer, hem de aramızdaki yakınlığa uygundur diye düşündüm

Bu yüzden, senin isteğin üzerine birçoklarına yararlı olmak için, bu işi seve seve üzerime aldım Yaşlılık üzerine senin adına sunduğum Cato Mairo adlı kitabımda yaşlı Cato'yu konuşturdum; çünkü bence, hiç kimse yaşamın bu çağından, Cato'dan daha büyük bir yetkiyle söz edemez O, hem uzun bir yaşlılık çağı geçirmiş, hem de yaşlılığında parlak bir konuma erişmiştir Öte yandan, babalarımızdan C Laelius ve P Scipio arasındaki dostluğun pek ünlü olduğunu öğrendiğimiz için, Laelius bana dostluk konusunu inceleyecek en uygun kişi göründü; Scaevola, Laelius'un bu konudaki düşüncelerini aktarmıştı daha önce Bundan başka, çok ünlü, tarihe karışmış kimselerin saygınlığına dayanan bu tür konuşmaların, bilmem neden, daha büyük bir değer kazandığı sanılır Onun için yazdıklarımı okurken, arasıra kendimin değil, Cato'nun konuştuğunu sanırım

Böylece, yaşlıyken bir yaşlı için yaşlılık üzerine yazdığım gibi, bu kitapta da çok yakın bir dost olarak, dostum için dostluktan söz açtım O zaman aşağı yukarı zamanının en yaşlısı ve en akıllı uslu adamı, Cato konuşmuştu Şimdi hem bilge -çünkü bilge sayılmıştır- hem de dostluğuyla ün salmış Laelius, dostluk üzerine konuşacak Rica ederim, bir zaman için beni düşünme, Laelius'un ta kendisi konuşuyor say C Fannius ve Q Mucius, Africanus'un ölümünden sonra kaynataları Laelius'u görmeye giderler Söze onlar başlarlar, Laelius yanıtlar; bütün konuşması dostluk üzerinedir; onu okurken kendini bulacaksın