Travmalar Ve Travmalarla Başa Çıkmak...

İnsan hayatına ya da fiziksel bütünlüğüne yönelik tehdide maruz kalma ya da tanık olma durumu barındıran olaylara travma denir Travmatik yaşantılar, deprem ve sel gibi doğal afetleri, yangın ve trafik kazaları gibi istenmeden ortaya çıkan durumları, terör, cinsel taciz ve aile içi şiddet gibi insan eliyle yaratılmış olayları içerir Travmatik yaşantıların en temel özellikleri arasında tahmin ve kontrol edilemez olmaları gelir İnsanlar, travmatik yaşantıları öngöremezler ve bu olayların gelişimine etki edemezler Bu durum, insanların hayatının kontrolüne sahip olma ve müdahale etme hislerini derinden yaralar; hayata ve dünyaya dair kabullerini ve değerlerini derin bir şekilde yeniden sorgulamasına neden olur

Travma Sonrasındaki Ortaya Çıkan Tepkiler

Travmadan sonraki ilk 24 saatte, fizyolojik uyarılma, algıda duyarlılık fakat kısıtlılık, hafıza ve dikkat problemleri ortaya çıkabilir Kimi insanlar bu süreçte panik halinde olurken, kimileri de tepkisiz bir hale gelirler Bu dönemde, insanlar karar almakta ve mantıklı düşünmekte sıkıntılar yaşayabilirler Olanları gerçek gibi algılayamama, inkar veya duygusal tepkisizlik gibi durumlar da görülebilir Travmadan sonraki 2-6 günlük süreçte, insanlar olayın gerçekliğinin farkına varmaya başlarlar ve duygular su yüzüne çıkar Kaygı, öfke, umutsuzluk gibi duygulara, titreme, bulantı, baş dönmesi, kas ağrıları ve uyku problemleri gibi fizyolojik tepkiler eşlik edebilir Geçmişinde başka bir travmatik yaşantısı olanlar, yakın geçmişinde bir kaybı olanlar, aile problemleri yaşayanlar, sosyal desteği zayıf olanlar ve kronik bir hastalığı bulunanlar, travmaların etkisini daha yoğun bir şekilde yaşayabilirler

Eğer, travmatik yaşantı sonrasında bir aydan uzun süredir birtakım semptomlar görülüyorsa, kişide Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB) gelişmiş olabilir Bu semptomlar üç başlık altında toplanmıştır (Herman, 1992/2007):

Aşırı uyarılma: Kolaylıkla irkilme, uyaranların şiddetine uygun olmayan tepkiler verme, sürekli tetikte olma uyku bozuklukları

Müdahale: Travmatik olayın yeniden yaşanması, sürekli hatırlanması, olaya dair kabuslar görme, olay anındaki kaygı ve korkuyu yeniden yaşama, sürekli güvensizlik hissi

Büzülme: Günlük hayatta kısıtlanma, travmayı hatırlatma ihtimali olan durumlardan kaçınma, ilgisizlik, uyuşukluk durumu, alkol ve uyuşturucu madde kullanımı

Travma Sonrası Stres Bozukluğu, travmatik yaşantıdan sonraki beş yıl içerisinde ortaya çıkabilir (Port, Engdahl & Frazier, 2001) Türkiye’de yapılan bir çalışma, 1999 depreminden 6 yıl sonra dahi etkilerin devam ettiğini ortaya koymuştur (Önsüz, Topuzoğlu, İkiışık & Karavuş, 2009) Görülme sıklığı, %15 ile 40 arasında değişmekle beraber, travmatik yaşantıların uzun süre devam etmesi durumunda, bu oran %68’lere kadar çıkmaktadır (Elbedour, Onwuegbuzie, Ghannam, Whitcome & Abu Hein, 2007) Yaşlılar, kadınlar, ekonomik durumu kötü olanlar ve daha az eğitim görmüş olanların PTSD geliştirme ihtimalinin daha yüksek olduğu belirtilmiştir (Farhood, Dimassi & Lehtinen, 2006)

Travmalarla Başa Çıkmak

Duyguları düzenlemeye yardımcı olmaları açısından, travmalarla başa çıkmada sosyal ilişkileri devam ettirmenin, fiziksel egzersizin, rahatlatıcı aktivitelerde bulunmanın önemi belirtilmiştir Bununla beraber, yası yaşamak ve hissedilenleri ifade etmenin de yararından bahsedilmiştir Bilgilendirme ve danışmanlık hizmetleri almak da, başa çıkma sürecinde destekleyici olmaktadır Duyguları çocuklardan saklamamak ve onları da ifade etmeye teşvik etmek, korku ve kaygı gibi hislerinin normal olduğunu belirtmek, çocukların travmatik yaşantılarla başa çıkmasını kolaylaştıracaktır Bununla beraber, çocuklarla daha fazla vakit geçirmek, güvenlikte olduklarını onlara hissettirmek de yararlıdır ve çocukların aileyle beraber yatma isteklerine kısa bir süre için izin verilebilir

Herman (1992/2007), TSSB durumlarında iyileşme için üç evreden bahsetmiştir: Güvenlik, hatırlama ve yas, hayatla yeniden bağ kurma

1- Güvenlik: Kişinin yaşadıklarını ifade edebilmesi ve bunlara saygı duyulması, yaşadıklarını başka insanların da yaşadığı bilgisine sahip olması, gerekirse kişinin güvenli bir fiziksel ortama taşınması gibi unsurları içerir Gerekirse, hastanın da işbirliği sağlanarak ilaç kullanımı iyileşmeye yönelik bir araç olarak söz konusu olabilir

2- Hatırlama ve Yas: Travmatik yaşantının derinlemesine ve ayrıntılarıyla anlatılması sürecidir Bu süreçte, travmatik yaşantının özel anlamı araştırılır ve kişinin öyküsü yeniden yazılır ve yeniden anlamlandırılır Bu eyleme, yoğun yas ve keder duyguları eşlik eder; kişinin yas tutması, kendi iç dünyasıyla tekrar temasa geçmesi için imkanlar sağlar Yas sürecinin sonunda, travmatik yaşantı geçmişe ait bir parça olarak merkezi özelliğini yitirir

3- Yeniden Bağ Kurma: Kişinin yeni hedefler koyup, hayata yeniden aktif olarak katılması sürecidir Güç ve kontrol duygusu güçlenir, kişi yeni bir kendilik hissi geliştirir

Travmatik yaşantıdan hemen sonraki süreçte, ilk yapılması gerekenler travma mağdurlarının temel fiziksel ihtiyaçlarının karşılanmasını sağlamak, olabildiğince güvenli bir ortam tesis etmeye çalışmak ve iletişim ağlarını güçlendirmektir Bu süreçte, sakinleşmeyi sağlamak, olayla ilgili bilgiler edinerek gelecekte karşılaşılabileceklere yönelik öngörüyü artırmak ve sosyal destek oluşturmak çok önemlidir

Daha sonraki 3–30 günlük süreçte, ruh sağlığı çalışanlarından panik ve kaygı semptomlarıyla başa çıkmak için birtakım teknikler öğrenmek yararlı olabilir Bu dönemde, panik ve kaygıyla başa çıkma becerilerini kazanmak, daha sonra ortaya çıkabilecek TSSB’nin etkisini de azaltabilir

Eğer, uyku problemleri devam ediyorsa, korkular giderek artıyorsa ve sosyal hayat olumsuz olarak etkileniyorsa, bir ruh sağlığı çalışanıyla görüşmek ve destek almak gerekebilir Bu noktada, kişiler yardım aramaktan çekinebilir, semptomlarını olduğundan önemsiz olarak gösterebilir veya değerlendirebilir, yaşadıklarını zayıflık olarak düşünebilir veya çeşitli şekillerde adlandırılmaktan çekinebilir Kişilere, yaşadıklarının anormal yaşantılara verilen doğal tepkiler olduğunu belirtmek, yardım arama süreci için teşvik etmek ve bu esnada güvende olduklarını hissettirmek esastır

Kaynaklar:

Elbedour, S, Onwuegbuzie A J, Ghannam J, Whitcome J A & Hein, F A (2007) Post traumatic stress disorder, depression, and anxiety among Gaza Strip adolescents in the wake of the second Uprising (Intifada) Child Abuse & Neglect, 31, 719-729

Farhood, L, Dimassi H & Lehtinen, T (2006) Exposure to war-related traumatic events, prevalence of PTSD, and general psychiatric morbidity in a civilian population from Southern Lebanon Journal of Transcultural Nursing, 17, 333-341

Herman, J L (2007) Travma ve İyileşme (T Tosun, Çev) İstanbul: Literatür (Orijinal çalışma 1992’de yayınlanmıştır)

Önsüz, M F, Topuzoğlu, A, İkiışık, H & Karavuş, M (2009) Marmara depreminden altı yıl sonra Sapanca’da travma sonrası stres ve anksiyete Bozukluklarının değerlendirilmesi