Hayatî Bir Sistem: Kan Pıhtılaşması

Bir trafik kazasında yaralananlar acil servise getiriliyordu Yaralılardan birinin durumu unutulacak gibi değildi Sağ bacağı, kalçaya yakın bir yerden tamamen kopmuştu Bütün damarlar kopmasına rağmen, hasta kan kaybından ölmemişti

Kesilen damarlardan kanın süratle boşalması neticesi hastanın kansız kalması beklenirken, Allah (celle celâlühü) nasıl bir koruyucu mekanizmayı devreye sokmuştu da, hastanın bütün kanı boşalmamıştı?

Erişkin bir insan vücudunda yaklaşık beş litre kan bulunmaktadır Bunun bir litre kadarı eksilse bile, kişide önemli bir hayatî bozukluk olmaz Kemik iliğinde yeni kan üretimi yapılır ve birkaç hafta içinde dolaşımdaki kan miktarı tamamlanır Bundan dolayı kan merkezlerinde yarım litre (bir torba) kan, herkesten rahatlıkla alınabilir ve ihtiyacı olan hastaya nakledilir Bir litreden fazla âni kan kaybını vücut tolere edemeyebilir

Kanamalar; damarda bir yırtılma, kopma veya bir delik açılmasıyla ortaya çıkan tehlikeli durumlardır Kanamanın durdurulması için Rahmeti Sonsuz, vücuda üç hususi mekanizma yerleştirmiştir Kanamanın şiddetine göre bunların biri veya ikisi devreye girer Ağır kanamalarda bu mekanizmaların tamamı aynı ânda devreye girer ve kanama hızlı bir şekilde durdurulur Bu üç mekanizmadan ilki, damarların daraltılmasıdır Kanayan bir damar, kesildiği noktadan daha geriden daraltılırsa, kanama durdurulabilir Herhangi bir damar zedelenmesi veya kanaması, damar duvarındaki alıcılar vasıtasıyla beyne iletilir

Beyinden gelen emirle damarın orta tabakasındaki düz kaslar hemen harekete geçirilerek kanama durdurulur Düz kasların kasılmasında diğer bir faktör, zedelenen sinir veya kasların uyarılmasıyla yahut zedelenip parçalanan trombositlerden açığa çıkan kimyevî uyarılardır Damar ne kadar çok zedelenirse, düz kasların kasılması da o kadar fazla olur



Kanamaların durdurulmasında vazifeli ikinci mekanizma, trombosit tıkacıdır Günlük hayatta sağlıklı insanda bile, zaman zaman kılcal damarlarda kanama meydana gelebilir Buna klâsik mânâda kanama demek zordur; çünkü hemen tamir edilmeleri sebebiyle bunun farkına varılmaz

Trombositler, tamir işinde vazifeli hücrelerdir Aslında bu hücrelerde, 'organel' adlı mikro makinelerin çoğu bulunmaz 'Kan pulcukları' olarak da bilinen trombositler, evlerde delikleri kapamakta kullandığımız silikona benzetilebilir Pıhtılaşmaya gerek kalmadan damarlarımızdaki küçük delikler bunlarla kapatılır

Trombositleri kaplayan glikoprotein tabakası, onların normal damarların iç duvarına yapışmasını engellerken, zedelenen damarların iç duvarına yapışmasını sağlar Trombositler, hasarlı damar yüzeyine dokunduklarında şişer Yüzeylerinde çıkıntılar oluşan trombositler, yapışkan hâle gelir ve damardaki deliğin üzerinde tutunur Ayrıca yakın çevresine tromboksan A2 maddesi salgılar Bu madde etraftaki diğer trombositlerin de delik damar üzerine yapışmasına vesile olur Damardaki delik küçükse, bu faaliyet kanamanın durmasına yeterlidir

Kan kaybını durdurmada üçüncü mekanizma pıhtılaşmadır Büyük damar zedelenmeleri pıhtılaşma olmadan kapatılamaz Pıhtılaşma basit bir mekanizma değildir



Pıhtılaşma evrime meydan okuyor
"Darwin'in Kara Kutusu" kitabının yazarı Michael Behe'nin, "indirgenemez komplekslik" kavramını izah ederken kullandığı çarpıcı örnek, kan pıhtılaşmasıdır Çok sayıda kimyevî madde, dizilmiş domino taşları gibi art arda harekete geçirilir

Bunlardan birisinin bile eksik olması durumunda kanın pıhtılaşamaması hastalığı (hemophili) ortaya çıkar Behe'nin, vücuttaki sayısız indirgenemez komplekslik örneği arasından özellikle pıhtılaşma mekanizmasını seçmesinin sebebi, sistemi meydana getiren parçaların hem ayrı ayrıyken, hem de beraberken sergiledikleri üstün dizayndır Aslında insan vücudunda cereyan eden herhangi bir işleyiş, bir Yaratıcı olmadan olamaz Pıhtılaşma mekanizması bunların en mu'cizevî olanlarındandır

Dokularda pıhtılaşmaya tesir eden 50'den fazla madde vardır Pıhtılaşmayı sağlayan maddelere prokoagulan; engelleyenlere ise antikoagulan denir Sağlıklı insanlarda antikoagulanlar baskın olduğundan, kan, damar içinde pıhtılaşmaz Ayrıca damarların iç tabakasının (endotel) düzgün ve pürüzsüz olması, damar iç yüzünü kaplayan özel bir kimyevî maddenin (glikokaliks) kan hücrelerini, trombositlerini ve pıhtılaşma faktörlerini elektrikî olarak itmesi ve aynı yerdeki trombomodulin ve protein C gibi moleküllerin koagülan maddeleri bağlaması da kanın damar içinde pıhtılaşmamasında yardımcı rol oynar

Ancak kanama olursa, hayatı korumak üzere konulmuş hikmetli program gereği prokoagulanlar baskın hâle gelir ve üç temel basamakta pıhtılaşma gerçekleşir Önce protrombin aktivatörü oluşur Protrombin maddesi trombin maddesine çevrilir Trombinin enzim görevi yapmasıyla fibrinojeni fibrine dönüştürülür Fibrin adı verilen iplik şeklindeki proteinler ağ meydana getirirler Böylece kanama durdurulur

Görünüşte çok girift olan pıhtılaşma mekanizması, bir Sâni-i Hakîm'in eseri olduğunu ispat eder tarzda çok sayıda molekül rol almasına rağmen her zaman en mükemmel şekilde işler



Pıhtılaşmada pozitif geri besleme (feed back)
Hastalık ve ölümlerin oluşmaması için Kadîr-i Alîm vücuttaki neredeyse bütün mekanizmaları negatif beri besleme üzerine yaratmıştır Bir mekanizma aşırı çalıştığında ortaya çıkan ürün, mekanizmayı durdurur; bu şekilde aşırı ürün ortaya çıkması ve iç dengenin bozulması önlenmiş olur

Pıhtılaşmada ise, oluşan pıhtı kendini durdurmak yerine, daha çok pıhtılaşmaya sebep olmaktadır (pozitif geri besleme) Eğer pıhtılaşmada da negatif geri besleme olsaydı, pıhtılaşma kendi kendini sınırladığı için kanama durdurulamayacaktı

Kanamayı durdurmak için üretilen pıhtı daha sonra ne olmaktadır? Çok fazla pıhtı damarı tamamen tıkayabilir mi? Kudreti Sonsuz, bunun da tedbirini sisteme emniyet sigortası olarak yerleştirmiştir Vazifesi bittiğinde, pıhtının eritilmesi ve ortadan kaldırılması gereklidir Pıhtı eritici enzim (plazminojen) emir alır almaz pıhtıyı eritir Pıhtı içine fibroblastlar denen iyileşme hücreleri göç eder ve pıhtı gerçek bir dokuya çevrilir

Her safhasında binlerce hikmetli reaksiyonun vazife aldığı pıhtılaşma hâdisesinde, israf veya eksiklik yoktur Her şey tam yerli yerindedir Yüzlerce faktör ölçülü bir şekilde, zamanlama hatası yapmadan kan taşıyan bütün canlılar için seferber edilmektedir Bütün bu mükemmel biyokimyevî hadiselerin en küçük bir safhasına bile tesadüfler veya akılsız şuursuz tabiat kuvvetleri müdahale edemez






ProfDr Ömer ARİFAĞAOĞLU