Kordon Kanı ''Kök Hücre'' Nedir?Ne İşe Yarar Ve Nasıl Alınır?..

Kordon kanı nedir ne işe yarar


Kök hücre nedir?


Kök hücreler, insan vücudunda bulunan ve her türlü vücut hücresine dönüşebilen ana hücrelerdir Nerede bir zedelenme veya onarım ihtiyacı varsa, oraya giderek gereken hücre tipine dönüşür ve hasarı onarırlar Kalp krizi geçirende kalbe, karaciğer harabiyeti olanda karaciğere, kemiği kırılanda kırık hattına giderek gerekli tamiratı yaparlar Hangi tip hücre ve dokuya ihtiyaç varsa ona dönüşürler Vücutta en fazla olduğu zaman anne karnındaki bebeklik çağıdır Daha sonra alınan yaşlarla beraber sayısı azalır Nitekim, yaşlanmayla beraber doku, organ iyileşmelerinin daha yavaş ve güç olduğu da bilinen bir gerçektir



Kök hücre nerelerde bulunur?


Kök hücreler, tüm vücut doku ve organlarında, kan dolaşımında bulunur Fakat özellikle üç yerde daha fazladır Bebeklerin göbek kordonu, kemik iliği ve damarlarımızda dolasan kan


Tarihte ilk olarak kemik iliğinden ameliyatla alınan kök hücreler lösemi tedavisinde kullanılmıştır Bu yöntem hala uygulanmakta ve cerrahi koşullar altında ameliyathanede yapılmaktadır O nedenle bazı özel şartlara ve yetişmiş personele ihtiyaç vardır

İlerleyen yıllarda vücutta dolaşan kandaki kök hücrelerin kullanilabileceği anlaşılmıştşr Bunun için önce hastaya hormon verilerek kemik iliğindeki kök hücrelerin hızla çoğalıp kana geçmesi sağlanır Daha sonra, filtre (aferez) yardımıyla kandan toplanır ve kalan kan vücuda geri verilir Bu yöntem de hala uygulanmaktadır Fakat bu yolla elde edilen kök hücre sayısı diğer yöntemlere göre daha azdır


Son olarak, 80?li yılların başında, yeni doğan bebeklerin kordon kanında da kök hücrelerin bol miktarda bulunduğu ve bu hücrelerin tedavide kullanılabileceği fikri ortaya atılmıştır Elde edilen kordon kanı belirli koşullar altında toplanıp dondurularak saklanabilmekte, daha sonra gerek duyulduğunda çözülerek kullanılmaktadır İlk olarak Dr David Harris, 1992 yılında oğlunun kordon kanını kendi laboratuvarında dondurarak sakladı Daha sonra bu uygulamanın halka açması ile 1994 yılında dünyadaki ilk Kordon Kanı Bankası Amerika Birleşik Devletleri’nde kuruldu Takip eden yıllar içinde dünya üzerinde birçok kordon kanı bankası kuruldu ve binlerce bebeğin kordon kanı bu bankalarda koruma altına alındı Bahsi geçen yöntem kök hücre sağlama ve depolama açısından en kolay ve ucuz yöntemdir



Göbek kordonu nedir, ne işe yarar?


Bebek, anne karnındaki yaşamında, göbek kordonu ile anne kanından beslenir Bu beslenme direk olarak anne damarlarına bağlanarak değil, plasenta (bebeğin-eşi) aracılığı ile olur Plasenta, bebek ile anne arasındaki besin ve oksijen alışverişini sağlayan bir yapıdır Doğumdan hemen sonra, görevini tamamlayarak bebekle beraber rahim dışına atılır Yani doğumdan sonra ne anne nede bebek için artık gerekmeyen bir dokudur ve çöpe atılır Kordon kanı, bebeğin doğumundan sonra bebek-eşinin içinde kalan kandır Bu kan kök hücre açısından son derece zengindir Direk olarak anne veya bebekten kan alınmadığı için herhangi bir acı hissi veya komplikasyon riski yoktur


Kordon kanındaki kök hücrenin avantajı


Yetişkin kemik iliğinden kök hücre elde etmek steril cerrahi işlemler gerektirir Bu işlemlerin belli maddi külfetleri vardır ve bir hastalık veya ihtiyaç olmadan istek üzerine yapılan işlemler değildir Ayrıca, radyasyon, kimyasallar ve enfeksiyonlar gibi dış etkenler nedeniyle ister istemez zarar görmektedirler Bu durum daha sonra kök hücrelerin sağlıklı bir şekilde üretilmesi ve tedavide kullanılması açısından problem yaratabilmektedir


Oysa göbek kordonundaki kandan elde edilen kök hücre, herhangi bir kimyasalla henüz karşılaşmamıştır

Bu işlemin anne ve bebek açısından hiçbir risk taşımaması, olası bir hastalık durumunda tedavinin kemik iliği nakline göre daha kolay ve ucuz olması kordon kaninin avantajıdır Gerekli durumda çoğaltılması periferik kan kök hücrelerine nazaran daha kolay olmaktadır Aile içinde doku uyumu daha fazladır Doğumda alınan kordon kanı ilerde bebeğin kendisi için kullanılmasa da, anne, baba veya diğer kardeşlerden biri için hayat kurtarıcı olabilmektedir

Bu nedenle birçok anne baba adayı, doğum sırasında bebeğinin kordon kanını saklamak istemektedir


Kordon kanı hangi amaçlarla saklanır?


Kordon kanını dondurup saklamanın pek çok amacı vardır Bunlardan ilki, bebeğin ilerde kök hücre tedavisi gerektirecek organ doku yaralanması, harabiyeti veye yaşlılığı gibi bir durumla kartşılaştığında, doku uyumu olan verici aramaya gerek kalmadan kendine ait sağlıklı bebeklik çağı kök hücreleriyle tedavi edilebilmesidir Kişinin kendi hücre ve dokuları ile uyum sorunu olmayacağından, bu çok önemli bir avantajdır


Diğer bir amaç, bebeğin kardeşlerinde ya da yakın akrabalarında çıkabilecek hastalıkların tedavisidir 1988 yılında Fankoni Aplastik anemi hastalığı bulunan bir çocuğun ilk kez kordon kanı ile tedavi edilmesinden bu yana, yüzden fazla hasta bu yöntem ile tedavi edilmiştir


Kemik iliğinden kök hücre ayıklama yöntemi, habis kan hastalıklarında ve bazı kanser türlerinde, sağlıklı kan miktarını yükseltmek için yoğun olarak kullanılmaktadır Ancak, hastaların %70 ine uygun kemik iliği bulunamamaktadır Oysa, göbek kordonundaki kandan elde edilen kök hücrede, (eğer saklanmışsa), uyum problemi ortadan kalkmaktadır Günümüzde bu yeni yöntemden, kanser, Parkinson, Alzheimer gibi – şimdilik – 50?yi askin hastalığın tedavisinde faydalanılmaktadır Dünya çapındaki yoğun araştırmalar yöntemin kullanım alanlarını hızla geliştirmektedir Bu hastalıkların bazıları aşağıda gösterilmiştir



Kordon kanı nasıl alınır?


Beklenen doğum tarihinden en az 1-2 hafta önce ilgili laboratuvar ve doğumu yaptıracak olan hekime durum bildirilmeli ve gerekli hazırlıkların yapılması sağlanmalıdır Bu sayede gerekli ekipman ve belgeler doğum anında hazır bulundurulabilir


Kordon kanını istenirse doğumu yaptıran hekim, istenirse Yaşam Bankası görevlisi doğum anında gelerek alacaktır

Doğumun vaginal veya sezaryan yoluyla olması işlemde bir fark yaratmaz


Bebek doğduktan hemen sonra göbek kordonunun ortasina “klemp” (mandal) takılır ve göbek kordonu kesilir

Bebek yenidoğan doktoruna gerekli ilk kontroller için verilir Geride kalan plasenta (eş) içindeki kan, Yaşam Bankası tarafından verilen özel torbaya alınır Plasenta rahimden atılmadan kan alınmasının daha başarılı olduğu gösterilmiştir


Kanın yerçekimiyle kolayca alınması için torbanın plasentaya göre daha aşağıda tutulması faydalı olacaktır

Bu yöntem, ne anne ne bebeğe acı vermez, risk taşımaz, doğum sürecini etkilemez Fazla zaman almayan, ortalama 5 dakika, süren kolay bir işlemdir

Ne kadar fazla kan toplanabilirse o kadar fazla kök hücre toplanmış demektir Alinan kan ortalama 90 mL olmakla beraber, kabaca torbanın yarısına kadar olan kısmın dolmasi yeterli sayılır Toplanan kan en geç 24-36 saat içinde laboratuvara ulaştırılmalıdır


KORDON KANI LABORATUVARA ULAŞINCAYA KADAR ODA SICAKLIĞINDA MUHAFAZA EDİLMELİDİR


Hava aşırı sıcak olmadığı müddetçe buz, kuru buz gibi soğutucular kullanmaya veya buzdolabına koymaya gerek yoktur ASLA DEEPFREEZ‘e konmamalıdır


Kordon kanı nasıl saklanır?


Yaşam Bankasına ulaşan kordon kanı, ilerde olası bir kök hücre nakli için baz alınmak üzere, miktar, kök hücre sayısı ve mikrobik tetkikler açısından tetkik edilir Daha sonra, değişik dondurma formüllerinden biri kullanılarak dondurulur ve sıvı azot tanklarına yerleştirilerek -196°C’de saklanır Saklama süresi olarak belirlenmiş bir zaman bulunmamaktadir


KORDON KANI KÖK HÜCRELERI KIM IÇIN KULLANILABİLİR?


Kordon kanı alınan bebeğin kendisi için kullanilabildiği gibi doku grubu uyduğu takdirde anne, baba ve diğer kardeşler için de kullanılabilir Bilindiği gibi, doku grubu uyma ihtimali birinci derece akrabalar arasında en yüksektirBu oran en yüksek kardeşlerdedirTedavide kök hücresi kullanılan hastalıklar:



Kanser hastalıkları:

· Acute lymphoblastic leukemia (ALL)

· Acute myelogenous leukemia (AML)

· Burkitt’s lymphoma

· Chronic myelogenous leukemia (CML)

· Juvenile chronic myelogenous leukemia (JCML)

· Juvenile myelomonocytic leukemia (JMML)

· Chronic lymphocytic leukemia (CLL)

· Liposarcoma

· Myelodysplastic syndrome (MDS)

· Chronic myelomonocytic leukemia (CMML)

· Refractory anemia with excess blasts in transformation (RAEB-t)

· Neuroblastoma

· Non-Hodgkin’s lymphoma

· Refractory Hodgkin’s disease

· Retinoblastoma


Bağışıklık yetersizlikleri :

· Chronic granulomatous disease

· Common variable immune deficiency (CVID)

· Omenn’s syndrome

· Severe combined immune deficiency (SCID and SCID-ADA)

· Reticular dysgenesis

· Thymic dysplasia

· Wiskott-Aldrich syndrome

· X-linked lymphoproliferative disease




Kemik iliği hastalıkları :

· Severe aplastic anemia

· Blackfan-Diamond anemia

· Dyskeratosis congenita

· Fanconi anemia

· Myelofibrosis


Kalıtsal kan hastalıkları :

· Amegakaryocytic thrombocytopenia (AMT)

· Evans syndrome

· Kostmann’s syndrome

· Sickle cell anemia

· ß-thalassemia (Cooley’s anemia)


Bağışıklık yetersizlikleri :

· Chronic granulomatous disease

· Common variable immune deficiency (CVID)

· Omenn’s syndrome

· Severe combined immune deficiency (SCID and SCID-ADA)

· Reticular dysgenesis

· Thymic dysplasia

· Wiskott-Aldrich syndrome

· X-linked lymphoproliferative disease


Doğuştan gelen metabolik düzensizlikler :

· Adrenoleukodystrophy

· Bare lymphocyte syndrome (MHC-II complex)

· Batten disease (inherited neuronal ceroid lipofuscinosis)

· Familial erythrophagocytic/hemophagocytic lymphohistiocytosis

· Gunther disease

· Hunter syndrome

· Hurler syndrome

· Krabbe disease (globoid cell leukodystrophy)

· Langerhans cell histiocytosis

· Lesch-Nyhan disease

· Leukocyte adhesion deficiency

· Maroteaux-Lamy syndrome

· Osteopetrosis

· Tay-Sachs disease

· Diabetis


Araştırmacılar, kök hücre çalışmalarındaki hızlı gelişimi göz önünde bulundurarak herkesin bu yöntemi kullanmasını önermektedir Zira, her geçen gün yeni bir hastalığın tedavisinde kök hücrelerden yararlanılabileceği bildirilmektedir


Araştırma safhasındaki tedaviler:

Organ yenileme


Zarar gören organların kök hücre yardımıyla eski haline dönüştürülmesi için pek çok çalışma yapılmaktadır

Örneğin, Fransa’da insanlar üzerinde yapılan bir araştırmada, kalp krizi geçiren hastalara kök hücre tedavisi uygulandığında, verilen bu hücrelerin kalbin hasarlı kısmına yerleşerek kalp kası haline geldiği ve kalp fonksiyonlarını düzelttiği gösterilmiştir

Sinir kesisi veya harabiyetine bağli felç sonrasında, kök hücrelerin alana enjeksiyonu ile, kesi hattında yeni sinir hücrelerinin geliştiği gösterilmiştir Aynı işlem böbrek, karaciğer, pankreas, kemik kırıkları için de uygulanabilmektedir laboratuvar ortamında devam eden çok sayıda çalışma mevcuttur



Organ yapımı:


Bu gün için, böbrek, karaciğer, akciğer-kalp ve kornea nakilleri ihtiyacı olan insanlara başarı ile uygulanmaktadır Fakat, doku uyumu tam olan bir organ bulmak gün geçtikçe daha da zorlaşmaktadır Laboratuvar ortamında kök hücrelerden yapılacak organlar yardımıyla bu sorunun kolayca çözüleceği düşünülmektedir Kaza veya hastalık sonucu bir organını tamamen kaybeden bir hasta için laboratuvar ortamında organ yetiştirilebilir Örneğin, bir farenin sırtına yerleştirilen kök hücrelerle insan kulağı yeniden üretilebilmiştir Bu konudaki çalişmalar tüm dünyada devam etmektedir