Hüseyin Haki Efendi(İlk Araba Vapuru Bir Türk'ün Buluşu)

Hüseyin Haki Efendi

Şirketi Hayriye (1851) kurulmuştur, ama bir türlü iyi idare edilemez Ta ki Hüseyin Haki Efendi şirketin müdürlüğüne getirilinceye kadar Dürüst, akıllı ve çalışkan bir olan Hüseyin Haki Efendi şirketin sorunları tespit eder Suiistimalleri engeller İşler yolundadır Sadece Köprü (Galata Köprüsü) ile Üsküdar iskeleleri vardır Boğazda iskelesi olmayan köylere iskeleler kurulur, binaları yapılır, iskelelerde kışın soba yakılır, vapur saatleri çizelgesi asılır, yanına bir de saat Aksaklıkları önlemek için sayfaları numaralı şikayet defterleri konur





Boğaz Trafiği Şirket-i Hayriye vapuru Sağda bir sefaret yatı

İşler yolundadır kayıkçıların mızmızlanması dışında
Boğazda eskiden beri iki yaka arasında askeri araç malzeme, ağır ve büyük yük, hayvan taşımak akıntı rüzgar vs nedenlerden ötürü oldukça zor bir işti
O yıllarda Londra’da Thames Nehrinde iki yakaya çekilmiş zincirlerin yardımı ile sal benzeri tekneler kullanılıyordu
Hüseyin Haki Efendi, Boğaz’da at, araba ve eşya nakline bir kolaylık bulmak amacıyla düşündü, taşında; sonra yıllarca umum müfettişlikte bulunmuş İskender Efendi ile şirketin Hasköy’deki fabrikasının sermimarı Mehmed Usta ile başbaşa verip o güne kadar benzeri Görülmemiş bir tekne tipi yarattı
Bu gün araba vapuru dediğimiz, iki tarafından da karaya indirilecek kapakları bulunan, hem ileri hem de geri gidebilen araba vapuru ya da feribot dediğimiz gemilerin gerçek bir prototipiydi bu tekne
Ana güvertesi baştan sona dümdüzdü, buraya atlar, arabalar alınacaktı Yolcular da üstteki salonlara çıkacaklardı




Haki Efendi, çizdik­leri eskizleri Mehmed Usta'yla İngiltere'deki Maudslay Sons And Elelds tezgahlarına gönder­di 26 numara verilecek Suhulet ('Kolaylık') adlı bu ilk araba vapurunun inşası, 1871 yılında so­na erdirildi Teknesi sac olan va­pur 555 gros, 157 net tonluktu Uzunluğu 457 m, genişliği 85m, su çeken 3 m kadardı 450 beygir gücündeki tek silindirli iki genişlemeli makinesinin döndür­düğü yandan çarkla, sa­atte 7 mil hız yapabilecekti

SUHULET İNGİLTERE'DEN GELİYOR
Vapurun İngiltere'den yurda getirilmesi pek de kolay olmadı Suhulet, şiddetli fırtınalar nede­niyle birkaç kere sulara kayna­mak tehlikesi atlattı Öyle ki, İn­giliz kaptanın, su kesimi az, üstü havaleli, safrası olmayan, üstelik de boş bir tekneyle, böylesine maceralı bir yolculuğa bir daha asla çıkmayacağına yemin ettiği söylenir



Sonuçta Suhulet, sapasağlam bir şekilde İstanbul'a varabildi ve 1872 yılının başlarında hiz­mete kondu Hemen arkasından aynı tersaneye bir eşi daha ıs­marlandı: 27 numara verilecek Sahilbent'in İlkinden farkı, tek yerine çift makineli olmasıydı Adı 'İki kıyıyı bağlayan' anlamı­na geliyordu Vapurlara bu İsim­leri ünlü vatan şairimiz Namık Kemal'in koyduğu rivayet edilir




KAYIKÇILAR İSYANDA
Suhulet'in gelişinden memnun olmayanlar da var Vapurların faaliyete geçmesi ile yolcularını kaybeden kayıkçılar fırsat kollamaktadırlar Gizlice camlarını taşlayıp ya da aniden hiç olmadık yerlerde vapurların karşılarına çıkıp onları durdurmaya çalışıyorlar Suhulet ilk seferinde Üsküdar'dan alacağı bir topçu kıtasını karşıya, Kabataş'a geçireçekti Kayıkçılar hemen kayıklarını yan yana, birbirlerine zincirleyerek iskelenin önünü kapattılar Akıllarınca, Suhulet'in gelip iskeleye yanaşmasını engilleyeceklerdi Ama oradaki topçu bataryasının subayı topları üzerlerine çevirince zincirleri tez elden çözmekten başka çare kalmamıştı




69 BACA NUMARALI VAPUR
Bu iki vapur o kadar sağlam çıktı ki İlki 89 yıl çalıştırıldık­tan sonra, ancak 1961'de, sökülmek üzere satıldı İkincisi de 1959'da hiz­met dışı bırakıldıktan sonra satıldı; birkaç kez el değiştirdi, deği­şikliklere uğradı 125 yıl sonra, 1996'da, hâ­lâ çalışmaya devam et­mekteydi
Şirket-i Hayriye'nin ruhu, Hüseyin Haki Efendi idi Yıllarını hep şirketin iyi el­ lerde dürüst bir şekilde çalıştırıl­ması için harcamıştı 1894'te has­talanarak İşten ayrıldı; 1895'tc ise 7 Ocak günü, gözlerini hayata yumdu
Şirket, 1911'de hizmete koy­duğu 69 baca numaralı vapuru­na onun adını verdi Fakat bu vapur, Şehir Hatları İşletmesi'ne satılınca, adı Göztepe olarak de­ğiştirildi Aradan yıllar geçti Şe­hir Hatları İşletmesi, 1963'te Haliç Tersanesi'nde inşa ettirdi­ği bir araba vapuruna yine Hü­seyin Haki adını verdi Yıllarca bu değerli yöneticinin adını li­man sularında gezdiren bu va­pur da 80'li yıllarda kadro dışı bırakıldı
Bugün Hüseyin Haki adını taşıyan bir vapurumuz yok Ama Hüseyin Haki Efendi'nin adı, sivil denizcilik tarihimizin çok önemli bir kişisi olarak hâlâ denizcilerin kalbinde yaşamakta devam ediyor

Kaynak : Popüler Tarih Mart 2001 Sayı : 10 Eser TUTEL