[Üreme]

Üreme


Birçok bitkinin üreyebilmek için böceklerin yardımına ihtiyaçları vardırÜreme, çoğalma olarak da bilinir, bir canlının neslini devam ettirmesi olayı Büyüme ve gelişmesini tamamlayan her canlı çoğalma yeteğine sahip olur Çoğalma yeteneğine sahip canlılar kendilerine benzer bireyler oluştururlar ve bu sayede nesillerin devamlılığı sağlanır


Biyolojinin temel ilkelerinden biri "tüm canlılar kendinden önce bulunan canlılardan meydana gelir" sözüdür Gerçekten de yaşamın temel yapısı bireylerin çoğalmasıyla gelecek döllerin oluşturulması ve genetik bilginin aktarılmasından geçer Üremenin birimi ve taşıyıcısı hücre, türlere özgünlüğün aktarılmasını sağlayan ise kalıtım materyalidirözellikle arılarda partenogenez diye adlandırılan üreme biçimi iki tip arı tarafından gerçekleştirilirKraliçe arı(2n) ve erkek arı(n) bölünmeye uğrayarak yumurta ve spermlerini birleştirirBunlardan birkaç yumurta erkek arıyı, birkaç yumurta kraliçe arıyı(bunlar arı sütü ile beslenir), diğerler yumurtalar ise işçi arıları(kısır_bunlarda arı ekmeği ile beslenir)meydana getirir


Eskiden, insanlar canlı varlıkların cansız maddelerden oluştuğuna inanırlardı, örneğin, sineklerin çamurdan ya da etten, kurbağaların çamurdan oluştuğu gibi Mikroskobun bulunuşu ve mikroorganizmaların saptanması sonucu bunların kökeni ile ilgili görüşlerden biri; Abiyogenez (kendiliğinden oluş, Spontan Generasyon); diğeri ise Biyogenez (Kendinden önceki bir canlıdan oluş) dur Sonraları bir fizikçi olan Francesco Redi'nin ünlü kavanoz çalışması, açık kaptaki ette sinek kurtçuklarının oluşumu ve eti steril ettikten sonra kapalı ortamda ette hiçbir canlının kendiliğinden oluşmadığının gözlemlenmesiyle, burada gerçekleşenin abiyogenez olmadığı ortaya çıktı


Bir hücreli canlılarda çoğalma, vejetatif bölünmeyle birleşmiş ve bu sebeble normal vejetatif bölünme aynı zamanda yeni döller meydana getirilmesini de sağlamaktadır Çok hücrelilerde ise; çoğalma, germinatif hücreler denen özelleşmiş dokuya indirgenmiştir Somatik /vejetatif hücreler canlıda yapının oluşmasını, gelişmesini sağlayan ve bireyle birlikte ölen hücrelerdir


Canlılarda eşeyli ve eşeysiz çoğalma olmak üzere iki çeşit çoğalma vardır


Konu başlıkları [gizle]

1 Eşeysiz üreme

11 Tek hücrelilerde bölünerek çoğalma

12 Rejenerasyonla çoğalma

13 Çelikle çoğalma

14 Sporla çoğalma

2 Eşeyli üreme

3 Ayrıca bakınız





Eşeysiz üreme [değiştir]Bir canlıdan ayrılan hücre veya hücre grubundan yeni bireylerin oluşturulmasına eşeysiz üreme denir Eşeysiz üremede döllenme olayı olmadığından eşeysiz üreyen canlı oluştuğu canlıya kalıtsal olarak tıpa tıp benzer Çünkü eşeysiz üreme mitoz ile gerçekleşir Ancak mitoz bölünmede olabilecek bir ayrılmama ve mutasyon çeşitlilik sebebidir Eşeysiz üremeye canlıların büyüme bölgelerinden ayrılan hücre veya hücre grupları neden olduğu için aynı zamanda vejatatif üreme de denmektedir


Eşeysiz üreme çeşitleri


Tek hücrelilerde bölünerek çoğalma

Rejenerasyonla çoğalma

Tomurcuklanarak çoğalma

Çelikle çoğalma

Sporla çoğalma


Tek hücrelilerde bölünerek çoğalma [değiştir]Tek hücreliler bölünerek ürerlerHücre hacim olarak belirli bir büyüklüğe ulaştıktan sonra bölünerek yeni hücreler oluştururBu yeni hücreler genotip bakımından ana hücrenin aynısıdır


Örnek : Paramesyum, Amip, öglenave bakteri dir bakteri enine öglena ise boyuna bönlünerek ürer



Rejenerasyonla çoğalma [değiştir]Omurgasızlarda mezoderm ve mezoglea tabakası bulunur Bu tabaka içerisinde embriyonik hücreler vardır Bu tabakayı taşıyan canlılardan ayrılan bir parça eksik kısımları tamamlayabilmektedir Örneğin; deniz yıldızından kopan bir kol ana gövdedeki hücreler tarafından tamamlandığı gibi ayrılan kolun içerisindeki hücrelerde koldan yeni bir gövde oluştururlar


Bu durum yassı solucanlarda da (Planarya) görülür


Rejenerasyon normalde bir çoğalma tipi değildir Tahrip sonucu canlıdan ayrılan parçadan yeni birey oluşturulur


Rejenerasyon, kelime anlamıyla yenileme demektir Canlılardan herhangi bir nedenle ayrılan parçalardan yeni canlılar oluşabilir Dolayısıyla rejenerasyon bu canlılar için üreme kabul edilir Omurgalılardaki rejenerasyona bir yaranın iyileşmesi veya kertenkelenin kopan kuyruğunun yenilenmesi örnek olarak verilir Çünkü kopan deriden yeni bir organizma, kopan kuyruktan da yeni bir kertenkele oluşmamaktadır Tomurcuklanarak Çoğalma


Bazı canlılarda tomurcuk benzeri çıkıntılar gelişir Bu kısımlar ayrılarak yeni canlıyı oluşturur


Örneğin; Hidra da bira mayasında ve süngerlerde eşeysiz üremenin bu karakteristik özelliği görülür



Çelikle çoğalma [değiştir]Bazı bitkilerden koparılan bir dal parçası, toprağa dikildiğinde yeni bitki oluşturabilir Buna çeliklenme ile çoğalma denir Ayrılan dal parçasının meristem tabakası yeniden kök oluşturduğundan bu parça ayrı bir fert olarak yaşayabilir Özellikle tarımda verimliliği arttırmak, az zamanda daha çok ve daha kaliteli bitkiler yetiştirmek için kullanılan üretim metodudur


Örneğin; kavak,çınar,meyve ağaçları,asma gibi bitkiler çelikleme ile üretilir Özellikle melez olan ve eşeyli üremeyen bitkiler bu şekilde üretilir Örneğin; Çekirdeksiz üzüm, Washington portakalı, satsuma mandalini gibi


Vejatatif üremeye: Soğanların rizomla (küçük kök) üremesi, çileklerin sürüncü gövde ile çoğalması ciğer otunun yapraklarından yeni ciğer otlarının oluşmasnı örnek olarak gösterebiliriz



Sporla çoğalma [değiştir]Bazı canlılarda spor adı verilen üreme hücresinden yeni bireyler oluşturulur Buna sporogoni veya sporla üreme denir


Örneğin su yosunlarından Ulotrix, Küf Mantarı


Mantarlarda sporla üreme karakteristiktir


Örneklenen canlılardan bazıları eşeysiz üremeyle beraber eşeyli olarakta ürerler Örneğin; mantarlar ve paramesyum konjugasyonla eşeyli ürediği gibi hydra ve deniz yıldızı, eşeyli üremenin en önemli yapısı olan eşey bezlerini de bulundurur Bunlara bir örnekte mikroskobik canlılardır



Eşeyli üreme [değiştir]Farklı cins iki gametin birleşmesiyle yeni canlının meydana getirilmesine eşeyli üreme denir Gamet, eşey hücresi olarak tanımlanır Bir gamet ya dişi eşey hücresidir (yumurta) ya da erkek eşey hücresidir (polen veya sperm) Eşeyli üreyen canlılarda bir çift kromozom takımı bulunur Bu takımın yarısı anneden yarısı babadan gelir Bu takım kromozoma haploid veya monoploid (n) denir (n) haploid kromozom takımı gamette bulunur


Bir çift kromozom takımına 2n diploid denir Mesela; insanda 2n=46 sayıda kromozom bulunur Somatik hücreler (vücut hücreleri) 2n sayıda kromozom taşır


Eşeyli üreme sonucunda birbirinden farklı bireyler oluşur Bu da populasyonlarda varyasyonu (çeşitliliği) arttırır


Çeşitliliğin açığa çıkmasını sağlayan faktörler;


Eşeyli üreme çeşitleri ;


Krosingover

Homolog kromozomların rastgele paylaşımı

Döllenme

Mutasyonlar

Ayrılmama

olayları sağlar Mutasyonlar ve ayrılmama sık sık gerçekleşen olaylar değildir Eşeyli üreme sonucunda fertlerin ortama uyum özelliği adaptasyon kabiliyetleri ile artar Örneğin; Paramesyum hücreleri direnç artırmak amacıyla eşeyli üremektedirler