İstiridye (Crassostrea)

İstiridye (Crassostrea)
Temel Britannica & Vikipedi


* Familyası: İstiridyegiller (Ostreidae)
* Yaşadığı yerler: Ilıman ve sıcak denizlerde sürüler halinde yaşar
* Özellikleri: İki parçadan meydana gelen kabukları kalın ve katmerlidir Parçalar eşit büyüklükte değildir Sol kabuk çukur olup bununla vücudunu zemine bağlar Düz olan üst kavkı (kabuk) kapak vazifesi görmektedir
* Üreme zamanları: Nisan mayıs ve haziran ayları
* Ömrü: 10 yıldan fazladır
* Çeşitleri: 100 türü bilinmektedir Bunlardan yalnız Avrupa Japon ve Amerikan istiridyeleri avcılar tarafından avlanır
* Avlanma Yöntemleri: Dreçlerle avlanır



Yumuşakçalar (Mollusca) şubesinin yassı solungaçlılar sınıfından ılıman ve sıcak denizlerde toplu halde yaşayan çift kabuklu bir hayvan Zemine yapıştığı kabuk çukur ve büyük üstteki düz ve daha küçüktür Kabukları derinin salgısıdır Üstleri sert ve pürüzlüdür İstiridyeler de midyeler gibi bulundukları yerde sabit kalırlar Ayakları bulunmaz yer değiştirmez Kavkılar arasında tek kapayıcı kas vardır Başları bulunmaz Kalb ve sinir sistemleri vardır ve solungaç solunumu yaparlar Kabukların aralanmasıyla sudaki oksijen solungaç tarafından kullanılır Bu yolla sudaki bitkisel ve hayvansal planktonları (mikro organizma) da alarak beslenirler Çoğu hermafrodit (dişi ve erkeklik özelliğine sahip) olmakla beraber ayrı eşeyli olanları da vardır Atlas Okyanusu ve Kuzey Amerika'nın Büyük Okyanus kıyılarında bol rastlanan Virginia istiridyelerinin bazı türleri beşinci aya kadar erkek olarak yaşar sonraki aylarda dişiye dönüşerek yumurtlamaya başlarlar İstiridyeler gri bir toz biçiminde milyonlarca yumurta döker Döllenme denizde olur Döllenen yumurtalar birkaç gün içinde açılarak içinden çıkan larvalar bir iki gün serbestçe yüzdükten sonra sert zeminlere tutunarak yapışırlar ve hayatları boyunca aynı noktada kalırlar

İstiridyelerin düşmanı çok olduğundan azı hayatta kalır Deniz yıldızları birçok balık ahtapot çamurlu zeminler ve kirli sular sayılarını hayli azalttığı gibi birçok ülkede besin kaynağı olarak da kullanılır Besin ortamı zengin bölgelerde 50 yıl kadar yaşıyabilenleri vardır

İstiridyelerin içindeki inci bir servet kaynağıdır Kabukları arasına kum veya kurt gibi yabancı maddeleri sedef salgılarıyla örterek inci meydana getirirler İnci 2-3 yılda meydana gelir Basra Körfezinde Seylan Adaları Bahreyn Adaları çevresinde ve Kaliforniya sahillerinde inci istiridyeleri avlanır Hatta özel olarak inci tavlaları kurulur Bir tek inci için bazan bin kadar inci istiridyesi açılır Amerika'da istiridyelerin içlerinde inci olup olmadığı röntgen ile yoklanır Boş olanlar tekrar denize atılır Yüksek değerli siyah inciler Meksika Körfezinden çıkarılır İstiridyecilik istiridye tavlalarında yapılır İstiridye üreticileri larvaların tutulması için temiz zeminler hazırlamak zorundadır Çünkü çamurlu tabaka onların ölümüne sebep olur Bu maksatla istiridye kabukları veya tuğlalar kullanılır En iyi istiridyeler akıntılı sularda yetişir Çünkü böyle sular temiz ve bol besin taşırlar Lağımlı sularda bulunan istiridyeler veba ve tifo hastalıklarına sebeb olabilir

İstiridye yaşamını denizin dibine bağlı geçiren bir yumuşakçadır Kabuğunun birbirine benzemeyen iki çenetinden alttaki iyice çukurlaşmış ve çok sert üstteki daha ince ve hemen hemen düzdür Kabuğun aralanması ince çenetin hareketine bağlıdır Güçlü bir kasın sıkıca kapattığı bu çenetleri açmak ise son derece zordur

İstiridyenin yumuşak bölümü çenetlerin içine bir kitabın sayfaları gibi yerleşmiştir Çenetlerin iç yüzeyini döşeyen bu etli katmana örtenek (manto) denir Örtenek içindeki ince solungaç yapraklarının oluşturduğu su akımı solunum için gerekli taze suyu ve suyla sürüklenen beslenmeleri için gerekli küçük canlıları getirir Alt çenetin deniz dibine yapışmasını istiridyenin salgıladığı çimento işlevi gören ve suda sertleşen bir madde sağlar İstiridye çok yaygın biçimde tüketilen önemli bir besin kaynağıdır Denize kıyısı olan birçok ülkede geniş çaplı istiridye yatakları oluşturulmuştur Bu yataklarda özenle yetiştirilen istiridyeler verimin artmasını üretimin daha çok ve daha düzenli olmasını sağlar

İstiridyelerden beslenenler yalnız insanlar değildir Ahtapotların besin kaynakları arasında bu çiftçenetliler önemli bir yer tutar Ayrıca denizyıldızları ve dikenli deniz salyangozları da istiridyelerin doğal düşmanları arasındadır İstiridyelerin var olabilmesini aşırı biçimde üremeleri sağlar Bir istiridye milyonlarca yumurta üretebilir Yumurtalar genellikle ana istiridyenin içinde döllenir ve yumurtadan çıkan larvalar bir süre gelişimlerini burada sürdürür Daha sonra istiridyeden ayrılan yavrular suya dağılır Çenetleri gelişmeye başlamış olan bu larvalar dibe yerleşmeden önce 2-3 hafta kadar yüzerler
Birçok türü olan istiridyelerin yalnız birkaç cinsi ticari amaçla üretilmektedir Bunlar arasında Amerika istiridyesi (Crassostrea virginica) Sydney kaya istiridyesi (Crassostrea commercialis) ve bayağı istiridye (Ostrea edulis) sayılabilir
İstiridyeler çiğ olarak ya da pişirilerek yenebildiği gibi sonradan tüketilmek üzere konservesi yapılır ya da dondurularak saklanır İnsanların istiridyeleri yüzyıllardan beri yemekte olduğunu kıyı bölgelerindeki yerleşim alanlarında bulunan kabuk yığınlarından anlıyoruz Örneğin bulunan bazı Avustralya istiridyesi kabukları yörede yaşamış Yerli halkın 6000 yıl önce istiridye yediğini göstermektedir

İstiridye kabuklarının iç yüzeyi sedefle kaplıdır Bu maddenin küçük topaklar halinde birikmesi inciyi oluşturur En değerli inciler Basra Körfezi'nde gelişen istiridyelerden elde edilir

İSTİRİDYE a (yun streidi'den)

1 Denizlerde az derinde yaşayan, iki çenetli, yenilebilir, bir çenetiyle tutunan ve ekilerek yetiştirilebilen yumuşakçaların genel adı (Bk ansikl böl)

2 Bu yumuşakçaların Türkiye'de bulunan tek türü (Ostrea edulis)

—Balıkç istiridye çakısı ya da bıçağı, istiridyeleri açmaya yarayan kısa ağızlı sağlam bıçak
istiridye kayığı, istiridye avında kullanılan tekne

—Mutf istiridye ızgarası, kabuklarından ayrılmış istiridyeleri ızgaraya koyup üzerine sık sık tuzla karıştırılmış zeytinyağı damlatarak yapılan yemek (Yenirken üzerine limon sıkılır)


İstiridye pilakisi, soğan, rende havuç, kereviz, maydanoz kökü, sarmısak ve zeytinyağı karışımını kısa bir süre haşladıktan sonra üzerine kabukları ayrılmış istiridyeleri dizip tekrar kısa bir süre pişirerek yapılan yemek (Piştikten sonra haşlanıp ezilmiş patates, biraz un ve et suyu karışımı pilakiye yedirilir Soğuk olarak yenir)

istiridye tavası, istiridyeyi kabuklarından çıkarıp una buladıktan sonra kızgın yağda kızartarak yapılan yemek (Sade olarak, üzerine tarator dökülerek ya da zeytinyağı gezdirilerek yenir)

—Su ür kült istiridye havuzu, killi toprakta açılan ve İçinde istiridyelerin kumları ve yosunları temizlenen sığ havuz
istiridye tarlası ya da yatağı, kıyı şeridinin istiridye yetiştirmek için kullanılan bölümü (Gelgit sırasında deniz alçaldığında açıkta kalan istiridye tarlaları olduğu gibi derin su tarlaları da vardır)

istiridye yetiştiriciliği, yapay olarak istiridye ekerek tüketim amacıyla onları büyütme (Bk ansikl
böl)

istiridye yetiştiricisi, istiridye yetiştiren kişi

Besili istiridye, büyük bir besin değeri ve lezzet niteliği kazandırmak amacıyla istiridye havuzunda aylarca dinlendirilip arındırılmış istiridye

—ANSİKL Yumurtayla çoğalan bu türün üyeleri, deniz düzeyinin 1-1,5 m altından başlayarak derinlere doğru yayılır Bütün kıyılarımızın kumlu ve çakıllı kesimlerinde dağınık istiridye öbekleri bulunur
Portekiz istiridyesi (Crassostrea angula-ta) Batı Avrupa ülkelerinde eskiden yaygın biçimde yetiştiriliyordu Ne var ki günümüzde Batı Avrupa ülkeleri artık Crassostrea gigas türünü yetiştirmektedir

istiridye yavrusunun, doğduğu sırada eşit büyüklükte iki küçük çeneti vardır; kısa süre sonra çenetlerinden biriyle dibe tutunur ve artık işe yaramayan organları, kirpikleri, ayakları ve bunları denetleyen sinir merkezleri yok olur

İstiridyelerin düşmanı çoktur: yavru istiridyeleri parçalayıp yutan balıklardan başka birçok denizyıldızı ve yumuşakça, çenetlerini zorlayıp istiridyeleri yemeyi başarır (örneğin amerikalı istiridyecilerin baş belası olan ve istiridye tarlalarını kaplayan Urosalpynx, çenetlerden birini deler; Amonia ephippium ise istiridyenin üzerinde çoğalarak onu boğar)
Besin olarak istiridye en yapıcı ve en hafif besinlerden biridir: 200 g yumuşakça 315 g azotlu besine eşdeğerdir

istiridye, çiğ (limonla ya da çeşitli soslarla ya da pişmiş (kızartma, haşlama) olarak yenir İstiridye zehirlenmeleri genellikle bu hayvanların gemilerin bakır kaplamalarına yapışmasından ileri gelir; bununla birlikte istiridyeler yumurtlama mevsimi olan mayıs-eylül ayları arasında ne olursa olsun zararlı sayılır ve bu aylar arasında hiç olmazsa balık avlama bölgeleri dışında yakalanan istiridyeleri yememekte yarar vardır
İnci istiridyeleri -> İNCİ

—Mutf İstiridye daha çok kışın, ekimden nisana değin olan dönemde yenir Yazın istiridyeler hastalandığından yenmesi sağlığa zararlı olabilir Taze istiridyenin ağzı kolay açılmaz, kabukları zor ayıklanır, eti temiz, parlak ve tıkız olur Denemek için suya atıldığında istiridye tazeyse su bulan-maz, berrak kalır İstiridye yenirken alt kabuğu istiridyeye bağlayan siniri dikkatli-kesmek gerekir Kabuğun dibi delindiği takdirde zararlı bir su salgılar Bunun için-genellikle istiridye için üç dişli gümüş çatal kullanmak âdet olmuştur

—Su ür kült Her ne kadar istiridyelerin yetiştirilebileceğl çok eski zamanlarda an-laşıldıysa da, gerçek bir istiridye yetiştiriciliği Avrupa'da ancak XIX, yy sonlarında yaygın olarak başladı Başlangıçta yalnızca İstiridye (Ostrea edulis) yetiştirildiy-se de 1920'lere doğru portekiz istiridyesi (Crassostrea angulata) de yetiştirilmeye başlandı Ne var ki 1970'lerde patlak veren bir salgın hastalık portekiz istiridyesini hemen hemen yok edince, onun yerini Büyük Okyanus kökenli Crassostrea gigas aldı

İstiridye yetiştiriciliği, düzenli bakılan ve korunan yataklara bırakılan yumurtalardan çıkan larvaların doğal çevreden toplanmasıyla başlar Suda yüzen, ama deniz akıntılarıyla sürüklenen çok sayıdaki mikroskobik larva, yumurtlama zamanında, haziran ve özellikle de temmuzda istiridye yetiştiricilerinin uygun bölgelere bıraktığı kepçe ya da toplayıcılar üzerine gelip yapışırlar Uygun koşullarda, özellikle uygun sıcaklık ve ışık koşullarında, kısa zamanda kabuklar gelişir

Yumurtlama ve yavruları yakalama daha denetimli olarak kuluçkalıklarda yapılan suni tohumlamayla gerçekleştirilebilir

8-9 ay sonra istiridyeler toplayıcılardan ayıklanır, yetiştirme alanına yerleştirilir İstiridyeler kuluçkalıkta yumurtadan çıkmışsa bu İşlem yapılmaz, çünkü yavrular toplayıcı olmadan tek tek yakalanır Bundan sonraki evre 2-3 yıl süren ve çeşitli biçimlerde gerçekleştirilen gerçek yetiştirme evresidir Bazı Avrupa ülkelerinde Atlas okyanusu kıyılarında geleneksel olarak istiridye, deniz alçalınca açıkta kalan alana ekilir, sonra düzenli olarak bakılırdı Bu alanlarda yakın zamanda başka bir teknik uygulanmaya başlanmıştır: istiridyeleri kepçeler içinde yetiştirme alanına yerleştirilmektedir Fransa'da (Bretagne) deniz alçaldığı zaman açıkta kalmayan derin deniz şeridinde bazen derin su yetiştiriciliği de yapılır; bu durumda yumuşakçalar gemiyle ekilir ve ürün dip kepçesiyle toplanır Son olarak, Akdeniz'deki deniz kulaklarında, örneğin Thau'da İstiridyeler su içine gerilmiş ipler üzerine yetiştirilir
Bazı bölgelerde eskiden beri planktonun zengin sular içinde semirtilip arıtılmasına karşılık, bazı bölgelerde istiridyeler özel havuzlarda yetiştirilmektedir

Satışa sunulmadan önce istiridyeler genellikle yıkanır, ayıklanır, boylarına göre ayrılır ve bazen ambalajlanır Bazı yetiştirme bölgeleri ve bazı yetiştiriciler özel bir türün yetiştirilmesinde uzmanlaşmışlardır: sözgelimi Fransa'da Gironde ırmağı ağzında (Marennes-Oteron) Crassostrea gigas Morbihan'da istiridyenin (Ostrea edu-Hs) yakalanması gibi istiridye yetiştiriciliği hem çok, hem sürekli çalışma gerektirir: istiridyeleri yiyen ya da zarar verenlerle (denizyıldızları, delici küçük midyeler, su yosunları) savaşmak, yetiştirme alanının bakımını yapmak, fırtınalara karşı önlemler almak gerekir Bu etkinlik, kıyı sularının doğal birincil üretkenliğini ve daha genel olarak da suların fiziksel, kimyasal niteliğini yükseltme çabalarına dayanır