Baraj ve Barajlarımız

Baraj ve barajlarımız

Oymapınar Barajı


Baraj, bir akarsu vadisini kapatan ve arkasında su biriktiren; enerji üretimi, içme için kullanılma, sulama suyu temini ve akarsuların düzenlenmesi gibi pekçok gayeye hizmet eden ekonomik faydası büyük olan tesisler


Barajlar, ağırlık, kemer ve payandalı olarak betondan veya toprak ve kaya dolgudan yapılırlar Bunların karışımı şeklinde de yapılabilir Birkaç yüz metre yükseklikte ve kilometrelerce uzunlukta olabilir Arkalarında biriken suyun kapladığı alan da binlerce hektara ulaşabilir


Beton barajlar, sağlam kaya temelinin yakın olduğu vadilerde yapılır Sağlam kaya temellerine inilmeyen yerlerde ise, dolgu barajları tercih edilir Teknolojinin gelişmesi ile dünyanın en yüksek barajları, dolgu tipinde inşa edilmişlerdi Türkistan’daki Nurek Barajı, kaya dolgu tipinde ve 310 m yükseklikte olup, dünyanın en yüksek barajıdır 207 m yüksekliğinde, beton ağırlık ve kaya dolgu tipindeki Keban Barajı, yükseklik bakımından dünyada on sekizinci sırada yer almaktadır İsviçre’deki Grande-Dixence Barajı, ağırlık barajı tipinde olup, 285 m yüksekliktedir ve dünyanın en yüksek beton ağırlık barajıdır Kemer tipinde dünyanın en yüksek barajı, 261 m yükseklikteki Vainot (?) Barajı İtalya’dadır Bu barajın uğradığı bir kazada şev kayması sonucu, baraj gölü tamamen dolmuş ve 2250 kişi hayatını kaybetmiştir Payandalı tipindeki barajlar ise, ancak 70 ile 80 m yüksekliğe kadar yapılırlar


Dünyanın en uzun barajı, Ukrayna’daki Kiev Barajı olup, uzunluğu 50 kilometreyi geçmektedir Baraj gölü bakımından da dünyanın en büyük hacimli barajı, Rusya’daki Bratsk Barajı olup, 169 milyar m³ su biriktirebilecek kapasitededir Keban Barajı 30 milyar m³lük hazne hacmi ile dünya sıralamasında on dokuzuncu olmaktadır
Kurulu güç yönünden, dünyanın en büyük santralı, Itaipu Barajıdır 12870 megawatt (MW) gücündeki tesis, 18 türbinden ibarettir Her bir türbin 300 t ağırlıkta olup, türbin milinin döndürdüğü dev jeneratörün içi, oldukça büyüktür Keban Barajının kurulu gücü 1240 megawattır ve dünyada 36 sıradadır Itaipu Barajı, Brezilya-Paraguay sınırındaki Parana Nehri üzerinde kurulmuştur 35 km²lik inşaat alanına sahip olup, toplam 11 milyon m³ beton kullanılmıştır Bu kadar büyük bir barajın gölü tam 14 günde dolmuştur Bu barajın derivasyon kanalı, 2 km uzunlukta, 150 m genişlik ve 90 m derinliktedir Baraj için ulaşılan başarı, çevrede yapılan bazı fedakarlıklar sonucu olmuştur Baraj havzasında yaklaşık 1500 km²lik tropikal orman ve verimli arazi ile dünyanın en güzel şelalelerinden biri olan Sete Quedas, sular altında kalmış ve 40000′den fazla insan başka yerlere yerleştirilmiştir Brezilya ve Paraguay’ın ortak yapımı olan Itaipu Barajının inşaatında 40000 işçi çalışmıştır Baraj, ana gövdesi 195 m yükseklikte olup, 14 adet kapağın açılmasıyla 52000 m³ su tahliye edilebilmektedir Baraj gövdesine yerleştirilen basınçlı boruların her birinin çapı 10,5 metredir 90 devir/dakikalık 18 adet Francis tipindeki türbinler kullanılmaktadır


1 Ağırlık barajları
2 Kemer barajları
3 Payandalı barajlar
4 Kaya dolgu barajları
5 Toprak dolgu barajları
6 Kaynak
7 Dış baplantılar


Ağırlık barajları


Tesir eden dış kuvvetlere ağırlığı ile karşı koyan barajlardır Baraj duvarının kesiti genel olarak, dik yamuk şeklindedir Su tarafı 0,05 ile 0,l0 eğiminde de yapılabilir Hava tarafının eğimi 0,70 ile 0,80 civarındadır Ağırlık barajlarının taban genişliğinin yüksekliğe oranı, yani genişlik oranı 0,70 ile 0,80 oranındadır Ülkemizdeki 113,5 m yükseklikli Kemer ve 108 m yükseklikli Sarıyer barajları bu tiptendir


Kemer barajları


Yükü, tabanla birlikte kenar ayaklara iletir Böylece kesitin tamamı çalışır Kemer barajlar planda, daire yayı şeklindedir Bunlarda genişliğin yüksekliğe oranı 0,10 ile 0,25 arasındadır Kemer barajlar Baraj tepe uzunluğunun baraj yüksekliğine oranının beş veya daha küçük olduğu dar vadilerde inşa edilirler Ayrıca vadi tabanının ve şevinin sağlam kaya zeminden olması gerekir Bu tip barajların en kesiti küçük olacağından, kullanılacak beton hacmi azalır Buna karşılık işçilik ve kalıp masrafları artar Yurdumuzdaki Karakaya Barajı 187 m, Oymapınar Barajı 185 m ve Gökçekaya Barajı 158 m yükseklikte olup, kemer tipindedir


Payandalı barajlar


Bu tip barajlarda suyu tutan geçirimsiz bir yüzey ile bu yüzeyin dayandığı payanda destekler vardır Payandalar arası boştur Dolayısıyla daha az malzeme kullanılır Buna karşılık işçilik ve kalıp masrafları fazladır Yükseklikleri 70 ile 80 metreye kadardır Su tarafının eğimi, 45o ile 60o olmalıdır Memleketimizdeki 49 m yükseklikte Elmalı Barajı, bu türe örnektir


Kaya dolgu barajları


En kesitleri dikyamuk şeklindedir Su ve hava tarafı 1/2 ile 1/2,5 eğiminde ve taş ile kaplıdırlar Kesit ortasında geçirimsizliği temin eden çekirdek kısımları vardır Çekirdek, kil veya betondan yapılır Bazı durumlarda su tarafı, çelik gibi bir malzeme ile de kaplanarak geçirimsizlik sağlanabilir Ülkemizdeki Keban (207 m), Altınkaya (195 m), Atatürk (184 m), Uzköy (176 m), Kılıçkaya (140 m) gibi mevcut ve inşa edilmekte olan barajlarımız kaya dolgu tipindedir Bunlardan Atatürk Barajı, gövde dolgusu hacmi 84,5 milyon m³ kaya ve toprak dolgusu ile dünyada beşinci sırada yer almaktadır Sulama ve enerji maksatlı olan Atatürk Barajı, 8l7 km²lik göl alanına sahiptir ve 48,47 milyar m³ su depolanabilecektir Bu su ile de toplam 727700 hektarlık arazi sulanacaktır Ayrıca, her biri 300 MW gücünde olan 8 adet Francis tipindeki türbin ile de yılda 8,9 milyar kilovat saat enerji üretecektir Türbinlere su veren basınçlı (cebri) borular 6,60-7,25 m çapında ve toplam 496 m uzunluğunda olacaktır

Toprak dolgu barajları


En kesitleri, kaya dolgu barajlar gibidir Baraj gövdesi, sıkıştırılmış toprak tabakalarından ibarettir Bu tip barajlarda, ortasında geçirimsizliği sağlayan kil veya betondan çekirdek vardır Su ve hava tarafının eğimi 1/2 ile 1/2,5 arasındadır Yurdumuzda işletmeye açılan ve inşa halinde olan projesi hazır veya projesi hazırlanmakta olan 90′ı geçkin toprak dolgu barajların yükseklikleri 15 metreden 95 metreye kadar değişmektedir Toprak veya kaya dolgunun beraber kullanıldığı Kepez Barajının yüksekliği 195 metredir


Atatürk Barajı: Şanlıurfa bölgesinde Fırat nehri üzerinde kurulu olup, enerji ve sulama amaçlıdır 1992 yılında işletilmeye açıldı Yüksekliği 169 metredir Normal su kotunda göl alanı 817 km2’dir


Keban Barajı: Elazığ ilinin Keban ilçesinde Fırat Nehri üzerinde 1965-1975 yılları arasında inşa edilmiş elektrik üretimi amaçlı bir barajdır Gövde hacmi 15585000 m2, akarsu yatağından yüksekliği 16300 m, normal kotunda göl hacmi 3100000 hm2, normal su kotunda göl alanı 675 km2’dir Bu nedenlerden ötürü Türkiye’nin en büyük yapay gölüdür


Hirfanlı Barajı: Kırşehir’de, Kırşehir ile Şereflikoçhisar arasında, Kızılırmak üzerinde 1953-1959 yılları arasında inşa edilmiş, enerji üretimi ve taşkın kontrolü amaçlı bir barajdır Kaya gövde dolgu tipi olan baraj 2000000 m gövde hacminde ve akarsu yatağından 78 m yüksekliktedir Normal su kotunda göl alanı 263km’dir


Altınkaya Barajı: Samsun iline bağlı Bafra ilçesinde Kızılırmak nehri üzerinden kurulmuş olan baraj ve hidroelektrik santrali Aşağı Kızılırmak projesinde yer alan ve kaya dolgu tipinde yapılan barajın göl alanı 745 km’dir Su toplama hacmi 5673000000 m3’tür


Sarıyar Barajı: Ankara ilinde Sakarya nehri üzerinde 1950-1956 yılları arasında inşa edilmiş hidroelektrik üretimi amaçlı bir barajdır Beton ağırlık tipi olan barajın gövde hacmi 586000 m3, akarsu yatağından yüksekliği 80 m’dir Normal su kotunda göl alanı 838 m3’dir


Seyhan Barajı: Eski Adana’nın 15 km yukarısında 850000 dönüm araziyi ve Adana’yı Seyhan nehrinin sebep olabileceği su baskınından kurtarmak amacı ile yapılan toprak dolgu tipi barajdır Gövde hacmi 7,50 hm³ olup yüksekliği (talvegden) 53,20 metredir Normal su kotunda göl hacmi 659 hm³’tür


Demirköprü Barajı: Manisa ilinde Gediz nehri üzerinde sulama, taşkın kontrolü ve enerji üretimi amacıyla 1954-1960 yılları arasına inşa edilmiş bir barajdır Toprak gövde dolgu tipi olan barajın gövde hacmi 4300000 m3, akarsu yatağından yüksekliği 74 m’dir Normal su kotunda göl hacmi 1 32000 hm3, normal su kotunda göl alanı 4766 km2’dir