Creutzfelt-Jakob Hastalığı, Deli Dana Hastalığı

Creutzfelt-Jakob Hastalığı, Deli Dana Hastalığı



Bovine Spongioform Encephalopathy (BSE), sığırların çok yavaş seyirli, ilerleyici ve sinir harabiyetiyle ölümcül bir hastalığıdır
Hastalığı geçirip ölen hayvanların tümünün 25 yaş (30 ay) üzerinde olması nedeniyle dana değil "deli inek hastalığı" olarak isimlendirilmesi gerekmektedir Hastalık ilk kez 1986 Kasım'ında İngiltere'nin "Cental Veterinary Laboratories" de tespit edilmiş ve bugüne kadar 179257 vaka bildirilmiştir
BSE, koyun ve keçilerdeki "Scrapie", geyiklerdeki "Chronic Wasting Disease" (CWD), minklerdeki "Transmissible Mink Encephalopaty" (TME) ve insanlardaki "kuru, Creutzfeldt-Jacob Disease (CJD) ve Gerrtsmann-Straussler-Schinker (GSS)" ile benzerlik göstermektedir

BSE besi hayvanlarından çok süt ineklerinde rastlanmaktadır Erken yaşlarda bulaşmakta, ancak kuluçka dönemi 2-8 yıl kadar uzun olabilmektedir Hastalığın kuluçka dönemindeki hayvanların sürüye katılması veya scrapie'li koyunların iç organlarından ve kemiklerinden hazırlanan yemeklerden (et unu, kemik unu) ineklere geçtiği varsayılmaktadır Diğer hayvanlara özellikle kedi ve köpek gibi özel olarak yetiştirilen türlere de sığırların ve koyunların etlerinden hazırlanan mamalarla bulaşmaktadır

BSE'ye neden olan ajan, diğer hayvan ve insanlardaki benzer hastalıkların etkenleriyle yakınlık göstermektedir Tam karakterize edilmemekle birlikte etken, bir prion olup, infeksiyona prion proteinlerinin (PrPsc; < 20nm ve 254 aminoasitlik sekans) yol açtığı belirtilmiştir Bu etken, genetik materyal içermeyen, yüksek ısıya dayanıklı, dezenfektanlara, iyonizan ve ultraviyole ışığına dirençli olduğu bilinmektedir
Hastalıklı hayvanlarda görülen belirtiler

Hayvanın hareketleri yavaş ve durgundur Korkulu, endişeli olup otlamaz ve bakışları sabit bir noktaya odaklanır Kuyruğunu sürekli sallar ve baş hareketleriyle sineklere aşırı tepki gösterir Bazen diğer büyükbaş hayvanlara ve insanlara karşı agresiftir Dokunmaya, sese karşı aşırı hassastır

Butlarda, boyun alt kesimlerinde ve omuz bölgelerindeki kaslarda istem dışı kasılmalar oluşur Yürümesi bozulur İneklerde gözlenen bu belirtiler etkenin alınmasından 2-8 yıl sonra ortaya çıkmaktadır son 2 hafta içerisinde hasta hayvanda saldırganlık, ayakta duramama, çıldırma derecesine varabilen davranış bozuklukları ve sonunda felç meydana gelerek hayvan hızla ölür Hastalığın teşhisinde; ölen hayvanın beyin dokusundan alınan parçalarda süngerimsi bir yapı görülür, sinir hücreleri kaybolmuştur Kültürü imkansızdır Fare deneyleri zaman alsa da uygulanabilir Antikor oluşmadığından serolojik yöntemlerle teşhis mümkün değildir Ülkemizde yeterli teşhis imkanları henüz bulunmamakta, ancak çalışmalar sürdürülmektedir ülkemizde hastalık yoktur denilmekte ancak imkanların bu şekilde olması açıkken gerçekten, dışlamak gerçekçi olmamaktadır
Tedavisi mümkün olmayıp, hayvanlar öldürülüp yakılmak suretiyle imha edilmelidir

Deli inek hastalığının insanları ilgilendiren yönü nedir?

Ekonomik kayıp değil tek başına elbetteHastalığın etkeni olan priyonun insanlara bu hayvanlardan indirekt olarak geçmesiyle beraber yıllar alan bir süreçte hastalık meydana gelmektedir Bu bulaşma hayvanların etinin yenmesi veya bulaşıcılıktan sorumlu prionların hayvanların dokularından hazırlanmış ve üretilmiş serum, ilaç ve sair maddelerin kullanılması ile olmaktadır Özellikle özgeçmişi bilinmeyen hayvanların göz, beyin, kemik iliği dokusu ile ince barsağından uzak durulmalıdır Bir rapora göre, prion ağız, burun ve gözdeki sümüksü dokudan ya da vücutta bulunan kapanmamış bir yaradan bulaşabilmektedir Vücuda girdikten sonra normal protein üretimini etkileyip bozuk bir protein çeşidi üretilmesine neden olmaktadır Bu anormal proteinlerin beyinde yaptığı etkilerle hastalık şekillenmektedir

Dünya sağlık örgütü (WHO) raporuna göre kırmızı etten bulaşma ihtimali milyarda bir, sakatat ürünlerinden ise yüzde bir-iki civarındadır

Hastalıktan korunma ve kontrol:

1 Bir sürüde BSE'li veya şüpheli hayvan tespit edilirse hemen ayrılmalı ve itkaf edilmelidir
2 Mümkünse BSE'ye karşı genetik dirençli hayvanlar yetiştirilmelidir
3 sığırların yemlerine koyunlara ait proteinli maddeler katılmamalıdır
4 canlı hayvan, et, et ürünleri (kemik unu, et unu) ithalleri BSE'li ve Bse şüpheli ülkelerden yapılmamalı ve yasaklanmalıdır
5 hastalıklı bölgelerden altı aylıktan büyük hayvanlara ait proteinli materyaller, insan ve hayvan gıdası olarak veya diğer amaçlarla kullanılamazlar, evde beslenen kuş ve diğer hayvanlara verilmezler
6 Hazır kıyma, sosis, sucuk ve etlerden yapılmış yiyecek maddeleri özellikle hamburger ve benzeri gıdaların tüketilmesinde çok dikkatli olunmalıdır
7 Reendering tesislerinin güvenilir bir şekilde çalıştırılmasına dikkat edilmelidir
8 çeşitli gıda işleme teknolojileri ısı işlemleri (pişirme, pastörizasyon, sterilizasyon, fermentasyon, dondurma, kurutma) ve kimyasal ajanlar (asidifikasyon, fermentasyon, salamura, konserve, irradiasyon) infeksiyöz ajanı taşıma riskini tam önleyemezler
9 Gıdalarda olduğu gibi, hayvan hayvan proteinleri taşıyan farmasötikler veya kozmetikler hastalık riski içinde bulunabilirler
10 Yurda kaçak canlı hayvan, et ve et ürünlerinin girişi çok sıkı kontrol edilmeli ve gerektiğinde yasaklanmalıdır
11 Beyin, omurilik ve lenfoid doku-organların dışındaki organlarda, duyarlı farelerdeki denemelerde infektivitenin saptanamaması, hastalık ajanının kesin olarak bulunmadığını göstermez
12 Altı aylık ve daha küçük yaştaki ineklerin insan için tehlikesi, yaşlılardan çok daha azdır
13 Türkiye sığırlarında BSE yönünden çok ciddi araştırmaların yapılması gerekmektedir
14 Yetiştiriciler ve halk çeşitli yayın araçları ile etkin bir şekilde aydınlatılmalı, bilgilendirilmelidir
15 Çiğ et yeme ve kullanma alışkanlığı bu hastalık yönünden bulaşma riski taşıyabilir
16 İnfekte hayvanların organları, özellikle beyinleri ve omurilikleriyle direkt temastan kaçınılmalıdır
17 Sığır orijinli materyallerle hazırlanmış veya içine bu materyalleri bulunduran ilaçlar, vs maddeler insanlar için riskli kabul edilerek böyle maddelerin imalatta kullanımı çok sıkı denetlenmeli veya gereğinde yasaklanmalıdır
18 Bu hastalık koyunlardan bulaşmadığından koyun eti tercih edilmesinde bir sakınca bulunmamaktadır
Etkenin en önemli kaynaklarından biri olan hayvansal yemler, tavukçuluk sektöründe de kullanılmaktadır Büyükbaş hayvanlarda görülen bu hastalık, aslında küçükbaş hayvanlarda ve kanatlılarda izlenmekte ancak kısa sürede belirti vermemesinden dolayı gözlenememektedir Deli inek etkeni, 130-140 derecede ölmektedir Bu nedenle hazırlanacak yem hammaddesi hayvansal ürünlerin bu ısıda hazırlanması hatta yenecek etlerin de asgari 120 derecede pişirilmesi (etlerin menşei çok iyi bilinmediğinden) gerekmektedir Tüm ithal hayvansal ürünler (kedi-köpek mamaları, tavuk ve balık yemleri) çok dikkatli değerlendirilmeli, tercih edilmemelidir Deli inek hastalığı ve benzerlerinin
nedeni olan prionun insanlara bulaşmasıyla görülen hastalıklar prion hastalıkları olarak bilinmektedir