Türkiye’nin Yeryüzü Şekilleri/Türkiye’de Bulunan Akarsular/Türkiye’de Bulunan Platolar/Türkiye’de Bulunan Ovalar

Türkiye’nin Yeryüzü Şekilleri

Türkiye yeryüzü şekilleri bakımından değerlendirecek olursak ilk göze çarpan özelliğinin yükseltisinin fazla olduğunu söyleyebilirizBuna bağlı olarak yükseltinin batıdan doğuya doğru artarÖzellikle İç Anadoluda geniş düzlüklere rastlanırOvaların yükseltileri bile fazladırDağlar doğu batı yönünde denize paralel uzanırAncak Ege Bölgesi’ndeki dağlar doğu batı yönünde denize dik bir şekilde uzanırlar


Plato:



Çevresine göre alçakta kalmış akarsular tarafından derin parçalanmış yüksek düzlüklere denir





Ova:



Coğrafyada deniz seviyesine göre farklı yükseltilere sahip olan düzlüklerdir Yerleşime, ulaşıma,hayvancılık ve tarıma uygun yerlerdir





Akarsu:


Karadaki suların çeşitli sebeplerle bir yatakta toplanım akması sonucu oluşan yeryüzü şekilleridir Sürekli ya da en az bir mevsim boyunca akarlar Yeryüzünde ya da yeraltında akarlar, sularını göle ya da denize ulaştırılar





Ada:


Bir göl, deniz ya da akarsuların ortasında olan kısaca tabir edersek eğer dört tarafı su ile çevrili olan yüksek kara parçalarına denir
Okyanuslar ve denizler söz konusu olduğunda, “ada” sözcüğü, sözgelimi Avustralya ya da Korsika kadar birbiriyle orantısız kara parçalarını belirtir
Bu nedenle yüzeyinin tümü deniz iklimi etkisinde kalan kara parçaları için kullanılır; öbürlerineyse “kıta” denir






Yarımada:


Karaya bağlı olmak şartıyla üç tarafı su ile çevrili olan kara parcasına denirAnadolu büyük bir yarımadadır






Türkiye’de Bulunan Akarsular

Karadeniz’e Dökülen akarsularımız:

• Çoruh: Üç ana koldan doğar Çoruh, Oltu, Tortum çayları Bunlar Yusufeli’nde birleşerek Gürcistan’dan denize dökülür Vadi derin olduğu için Rafting sporları yapılır

• Harşit: Trabzon ve Gümüşhane dağlarından doğar

• Yeşilırmak: üç ana koldan doğar Kelkit; Erzincan dağlarından doğar Erbaa,Niksar ovasına gelir, Burada Sivas’tan diğer Yeşilırmak ile birleşir Çarşamba’dan Denize dökülür

• Kızılırmak: İç ve Doğu Anadolu’dan kaynağını alır En uzun kolu Sivas’tan doğar İç Anadolu’da iç bükey bir yay çizer Devrez Çayı ve Gökırmak ile birleşir Daha sonra Bafra’dan denize dökülür

• Bartın çayı: Küre dağlarından doğar Taşımacılık yapılır

• Yenice: Üç ana koldan oluşur Aras suyu ve Ulusu ile Bolu’dan geçer Büyüksu ile birleşir Devrek’ten denize dökülür

• Sakarya: Porsck Çayı ile Kısmir Çayı birleşerek Sakarya’yı oluşturur Daha sonra Pamuk ovada Göksu ile birleşir ve Adapazarı’na ulaşır

Marmara Deniz’ine Dökülen Akarsularımız :

• Susurluk: İç Batı Anadolu’da Şaphane Dağlarında doğar Nilüfer çayıyla birleşerek Marmara’ya dökülür Ayrıca : Gönen ve Karabaş çayları vardır

Ege Denizine Dökülen Akarsularımız:

• Meriç: Türkiye-Yunanistan sınırını oluşturur Bulgaristan’da Rodop dağlarından doğarEge denizine dökülür

• Bakırçay: aynı adı taşıyan graben boyunca akar

• Gediz: Kütahya’daki Murat dağından doğar İzmir körfezinin kuzeybatısından dökülür Alaşehir ve Kumçayı ile birleşir

• KMenderes: Bozdağlardan doğar Kuşadası körfezinden denize dökülür

• BMenderes: Kaynağını İçbatı Anadolu dağlarından alır

Akdenize dökülen Akarsularımız :

• Aksu: Eğridir Gölü ve Davras dağlarından kaynağını alır, Antalya’dan denize dökülür

• Manavgat: Karstik kaynaklarla beslenir Kanyon vadileri içerisinde akar Manavgat’tan denize dökülür

• Göksu: Taşeli platosundan iki kol halinde doğar Kanyon vadilerden akar Ermenek çayı ile birleşerek Akdeniz’e dökülür

• Seyhan: Aladağ ve Bolkar dağlarından doğar Çakıtçayı ve Tahtalı dağlarından doğan Göksu ile birleşir

• Ceyhan: Elbistan havzasını çevreleyen dağlardan kaynağını alan Ceyhan, Maraş’taki Aksu çayı ile birleşir Çukurova’ya ulaşır ve İskenderun körfezinden denize dökülür

Basra körfezine dökülen Akarsularımız :

• Fırat:Erzurum dağlarından doğar, Karasu ile Karasu ve Aras Dağlarından doğan Murat kollarından oluşurbu iki kol Keban barajına dökülür ve Barajdan çıktıktan sonra Fırat adını alır Daha sonra Suriye ve Irak’tan geçerek Dicle ile birleşir Şat-ül Arap adı altında dökülür

• Dicle: Bitlis Dağlarının güney yamaçlarından doğar Türkiye-Suriye sınırını oluşturur ve Irak topraklarına girer Fırat’la birleşir ve Basra Körfezine dökülür En önemli kolu Yüksekova’dan kaynağını alan Zapsuyu’dur

Hazar Denizine Dökülen Akarsularımız :

• Kura: Yalnızçam ve Allahûekber dağlarından doğar Ardahan’ı geçtikten sonra Gürcistan’a girer, Aras ile birleşerek Hazar’a dökülür

• Aras: Palandöken ve Kargapazarı dağlarından doğar Iğdır ovasında, Çıldır Gölünden kaynağını alan Arpaçay ile birleşir ve ülkemizi terk ederek Kura ile birleşir

Akarsu Havzaları
İç Anadolu Kapalı Havzaları:

• Afyon, Akarcay havzası: Güneyde sultan dağları, Kuzeyde Emir dağları, kütlesi arasında çökme sonucu oluşmuş içinde Karamuk, Akşehir ve Eber göllerinin (bilgi yelpazesinet) bulunduğu havzadır Eber gölünün suları Akşehir’e dökülür Akşehir’in suyu tuzlu, Eber’in suyu tatlıdır Karamuk gölünün suları, bir düden vasıtasıyla Eğirdir gölüne dökülür

• Konya kapalı Havzası: Güneyde Toros dağları, kuzeyde Obruk platosu ile çevrilidir Bu havzada Beyşehir gölünden gelen Çarşamba suyu dökülür Bu havzaya dökülen akarsular, tuzlu bataklıkları besler

• Tuzgölü havzası: Tuzgölü çevresi, çökme sunucu oluşmuştur Havzanın çevresindeki yüksek sahalardan gelen kısa boylu akarsular Tuz gölüne dökülür

Göller Yöresi Kapalı Havzaları:

• Burdur gölü havzası: Çevreden gelen bir çok geçici akarsu ile, Tefenni ovasından gelen Eren çayı dökülür

• Acıgöl Havzası:Doğudaki Söğüt dağlarından kaynağını alan geçici akarsular dökülür

• Göller yöresinde ayrıca Salda, Yarışlı, Burak ve Kestel gölleri kapalı havza özelliği taşır

Van kapalı havzası:

• Van gölünün güneyinde Bitlis, kuzeyinde ise volkanik dağlar uzanır Van gölü, Nemrut dağından çıkan lavlar sonucu oluşmuştur Van gölünün suyu sodalıdır

Türkiye’de Bulunan Platolar

Plato: Akarsularla derince parçalanmış hafif engebeli, çoğunlukla geniş saha kapsayan yüzey şekline plato denirİç anadolu bölgesinde platolar geniş yer kaplar bunun sebebi eskiden iç anadolu bölgesinde bulunan tethis denizinin düz tabanının 3 jeolojik zamanın sonu 4 jeolojik zamanın başında epirojenik olarak yükselmesidirBu yükselmeler sonucu iç anadolu bölgesinde ortalama 1000m yükseltide düzlükler oluşmuş oluşan bu düzlükler akarsular tarafından yarılarak platolar oluşmuştur
İç Anadolu Bölgesinde Bulunan Platolar :

• Tuz gölü ve Konya ovası arasında OBRUK

• Tuz gölünün batısında CİHANBEYLİ

• Tuz gölünün kuzeybatısında HAYMANA

• Eskişehir ve Afyon arasında YAZILIKAYA

• Kızılırmak yayında BOZOK(Kızılırmak)

Yukarı Kızılırmak bölümünde Yozgat-Akdağmadeni arsında yükseklikleri 1000-1500 m arasında, tortul tabakalar arasında platolar bulunur
Doğu Anadolu Bölgesinde Bulunan Platolar :

• Doğu Anadolu Bölgesinde bazalt lavları üzerinde 1500-2000 m arasında Erzurum-Kars ve Ardahan Platoları vardır Ayrıca 2000-2500 m aralığında Alahuekber ve Yalnızçam dağları üzerinde platolar bulunur

Ege Bölgesinde Bulunan Platolar

• İç Batı Anadolu eşiğinde özellikle Uşak dağları üzerindeki platolar

Akdeniz Bölgesinde Bulunan Platolar

• Orta Toroslarda Taşeli nüfus çok seyrek

Karadeniz Bölgesinde Bulunan Platolar

• Orta Karadeniz’de Canik-Giresun Dağ üzerinde ayrıca Fatsa-Şebinkarasihar arasında Perşembe yaylası

Güneydoğu Anadolu Bölgesinde Bulunan Platolar

• Gaziantep ve Şanlıurfa platoları

• Ülkemizdeki platolar, ya yatay tabakalı yapılar üzerinde ve lavların yayıldığı alanlarda yada aşınma sonucu düzleşmiş değişik araziler üzerinde bulunur Platolardaki tarımsal faaliyetleri, iklim koşulları ve yükseklik durumu belirler

Türkiye’de Bulunan Ovalar

Ova: Vadilerle parçalanmamış çevrelerine göre alçakta olan geniş düzlüklere ova denir Ülkemizde ovalar iki gruba ayrılır Kıyılarda delta ovaları ve iç kesimlerdeki ovalar
KIYI OVALARI: Kıyı ovaların oluşmasında akarsuların taşıdığı alüvyonların miktarı, kıyılardaki akıntı ve dalga faaliyetleri ve kıyıların derinliği etkili olmuştur

• Bafra Ovası: Kızılırmak oluşturmuştur Çok verimli bir ovadır Deltada kıyı gölleri bulunur En büyüğü Balık gölüdür

• Çarşamba Ovası: Yeşilırmak’ın taşıdığı alüvyonlarla oluşmuştur

• Sakarya Ovası: Delta ovasında ziyade bir taban seviyesi ovası özelliği taşır

• Meriç Deltası: Küçük bir oluk içende oluşmuş olup Meriç nehrinin getirdiği alüvyonlarla meydana gelmiştir

• Gediz Ovası: Gediz nehri oluşturmuştur İzmir Körfezi’nin dolma tehlikesi durumunda nehrin yatağı değiştirilmiştir

• Küçük Menderes Ovası: Faylanma sonucu çöken sahalara zamanla alüvyonların dolmasıyla oluşmuştur

• Büyük Menderes Ovası: Büyük Menderes ırmağının getirdiği alüvyonla oluşmuştur Ovada Çamiçi gölü yer almaktadır

• Çukurova: Seyhan ve Ceyhan nehri oluşturmuştur Türkiye’nin en büyük delta ovasıdır

İÇ BÖLGELERDEKİ OVALAR:



iç bölgelerdeki ovalarımızın büyük bir bölümü, tektonik çanaklar içinde göl ve akarsu depolarının birikmesi sonucu meydana gelmiştir İç bölgelerde yer alan ovalar, fay kuşaklarındaki çöküntü sahaları boyunca görülür
Doğu Anadolu Fay Kuşağındaki Ovalar:

• Muş ovası: karasu ve Murat nehirleri, menderesler çizerek akarlar

• Bingöl ovası, Murat nehri tarafından oluşturulmuştur

• Elazığ ve Uluova: Bu ovalar bir yerleşme ve tarım alanıdır

• Antakya-KMaraş Ovası: Nur Dağı doğusunda bir graben içinde yer alır

• Amik ovası: Asi nehrinin oluşturduğu bir çöküntü ovasıdır

Kuzeydoğu Anadolu’daki Ovalar:

• Göle ovası: Daha çok çayır ve bataklıklar yaygındır

• Ardahan ovası: Ovayı, Kura nehri sular

• Erzurum ovası: Türkiye’nin en yüksek ovalarından biridir (2000m)

• Pasinler-Horasan Ovası: Aras nehrinin oluşturduğu bir ovadır

• Iğdır ovası: Etrafı dağlarla çevrilidir Yüksekliği azdır Sebze meyve ve yetiştirilir

Kuzey Anadolu Fay Kuşağındaki Ovaları


Bu kuşak üzerinde doğu da Erzincan ile batıda İzmit Körfezi arasında Suşehri, Erbaa, Niksar, Taşova, Ladik Merzifon, Suluova ,Tosya, Kargı, Kurşunlu, Çerkeş, Vezirköprü, Taşköprü, Bolu, Düzce, Adapazarı ve Sapanca olukları bulunur

• İç Anadolu ovaları: İç Anadolu’da eski bir göl tabanı durumunda bulunan ve Türkiye’nin en büyük ovası olan Konya Ovası önemli yer kaplar

• Akşehir-Eber Ovası: Kuzeyde Emirdağları ile güneyde Sultan Dağları arasında bitişik halde bulunur Bu ovalar üzerinde aynı zamanda göllerde bulunur Ayrıca, Kayseri ve Develi ovaları ,Aksaray ovası, Ankara’da Akıncı ovası ve Çubuk ovası ve Eskişehir ovası bulunur

Güney Doğu Anadolu Ovaları:


Türkiye’nin en büyük ovalarından biri olan ve Urfa’nın Suriye sınırında Altınbaşak, (Ceylanpınar) ovası bulunur Ayrıca burada GAP kapsamında bulunan ovalar (Suruç, B Antep, Klis) geniş yer kaplar
Batı Anadolu Ovaları:
Denizden başlayarak 200 m yüksekliği kadar ulaşan ve kuzeyden güneye sıralanan Bakırçay, Gediz, K ve B Menderes ovaları bulunur Ayrıca iç kısımlarda Bornova, Simav, Sandıklı, Afyon, Bursa,İnegöl,Karacabey,ve Balıkesir, ovaları yer alır

Türkiye’de Bulunan Adalar

• Kekova
• Üç Adalar
• Alibey Adası
• Avşa, Marmara
• Ayvalık Adaları
• Ekinlik Adası
• Koyun Adası
• Maden Adası
• Paşalimanı Adası
• Marmara Adası
• Giresun Adası
• Can Ada
• Mada Adası
• Gemiler Adası, Muğla
• Karaada, Muğla
• Kardak
• Kocaada, Muğla
• Küçükada, Muğla
• Küçükkiremit Adası, Muğla
• Küçüktavşan Adası, Muğla
• Salih Adası

• Sedir Adası
• Yediadalar, Muğla
• Çatalada
• Marmara Adaları
• Büyük Ada, Karaburun
• Garip Adası
• Karantina Adası, İzmir
• Uzuada-Yassıca ada
• Bahariye Adaları
• Fenerbahçe Adası
• Galatasaray Adası
• Kumbaros
• Kız Kulesi
• Tavşan Adası
• Öreke Kayalıkları

• Bozcaada, Çanakkale
• Gökçeada, Çanakkale
• Adır Adası

• Akdamar Adası
• Kuş Adası
• Çarpanak Adası
• İncirburnu

Türkiyede Bulunan Yarımadalar

• Biga Yarımadası
• Datça Yarımadası
• Kapıdağ Yarımadası
• Teke Yarımadası
• Yalancı Yason
• Yason burnu