Anlatım Türleri Ve Özellikleri

**Prof. Dr. Sinsi** · 11-29-2012

Türkçe sınavlarından mutlak soru olarak gelen anlatım türlerine ve özelliklerine buradan ulaşabilirsiniz

A-ÖYKÜLEYİCİ ANLATIM ÖZELLİKLERİ:

1

Olay, kişi, mekân ve zaman ortak öğeleridir

2

Olaylar birinci şahsın ağzından anlatılabilir

(Anlatıcı olay kahramanlarından biridir)
3

Sanat metinleri öyküleyici anlatımla yazılır

4

Olaylar ilahi bakış açısıyla anlatılabilir

5

Olaylar 3

şahsın ağzından anlatılabilir

(Olan biten bir kamera sessizliğiyle izlenip anlatılır

6

Kişi, mekân ve zaman olay ve olay örgüsünü oluşturmak için kullanılan ögelerdir

7

Öyküleyici anlatım hikâye, roman, anı, söyleşi, görüşme(mülakat) gibi metin türlerinde kullanılır

8

Öyküleyici anlatımda bir olayın olması şarttır

9

Yaşanmış olaylarda olay zinciri, kurgulanmış olaylarda olay örgüsü vardır

10

3

Şahıs anlatımda anlatıcı her şeyi bilir

11

Öyküleyici anlatım sanat metinlerinde ve öğretici metinlerde kullanılır

12

Sanat metinlerinde anlatıcı kurmaca kişi öyküleyici metinlerde ise gerçek bir kişidir

13

Kelimeler daha çok mecaz ve yan anlamda kullanılır

B-BETİMLEYİCİ ANLATIM

ÖZELLİKLERİ:
1

Betimlemeler açıklayıcı ve sanatsal betimleme olmak üzere ikiye ayrılır

2

kişinin iç dünyasını anlatan betimlemelere tahlil(ruhsal portre) denir

3

Kişinin dış görünüşünü anlatan betimlemelere simgesel betimleme denir

4

Roman, hikâye, tiyatro, gezi yazısı, Şiir gibi türlerde kullanılır

5

Kelimenin yan ve mecaz anlamlarına yer verilebilir

Sanatsal Betimleme:
1

İzlenim kazandırmak amacıyla yazılır

2

Değişik duyulara seslenen özel ayrıntılar üzerinde durulur

3

Ayrıntılar sübjektif olarak verilir

4

Amaç sanat yapmaktır

Açıklayıcı Betimleme:
1

Bilgi vermek amacıyla yazılır

2

Genel ayrıntılar üzerinde durulur

3

Ayrıntılar objektif (olduğu gibi)olarak verilir

4

Amaç sanat yapmak için değil, bir konu hakkında bilgi vermektir

5

Değişik duyulara seslenen özel ayrıntılar üzerinde durulmaz

6

Betimlenecek varlığa kişisel duygu ve düşünceler katılmaz

C-COŞKU VE HEYECANA BAĞLI (LİRİK) ANLATIM

ÖZELLİKLERİ:
1

Lirik anlatımda dil “heyecana bağlı işlev”de kullanılır

2

Coşku ve heyecana bağlı anlatım daha çok şiir, roman, hikâye, tiyatro türlerinde kullanılır

3

Öyküleyici anlatımda bir olay ve durumun anlatılması; betimleyici anlatımda kişi, durum ve varlıkların betimlenmesi; lirik anlatımda ise duyguların ifade edilmesi esastır

4

Coşku ve heyecana bağlı anlatımlarda kelimeler daha çok mecaz ve yan anlamda kullanılır

5

Öyküleyici anlatımlarda olay ve durumlar anlatılırken duygusal düşünceler katılmaz

Coşku ve heyecana bağlı anlatımda duygular ve içinde bulunulan ruh hali yansıtılır

D-DESTANSI(EPİK)ANLATIM
ÖZELLİKLERİ:
1

Olağanüstü olaylar ve kişiler anlatılır

2

Destan türünün yiğitçe havası vardır

3

Yapıp etmeler yani fiiller ön plandadır

4

Tarihi konular ve kahramanlıklar işlenir

5

Etkileyici bir özellik taşır

6

Sürekli hareket vardır

7

Kelimeler mecaz ve yan anlamlarda kullanılabilirler

8 Şiir, destan roman, hikâye, tiyatro, destansı anlatımın kullanıldığı türlerdir

9

Anlatımda abartıya yer verilebilir

10

Sanatlı bir dil kullanılır

E-EMREDİCİ ANLATIM
ÖZELLİKLERİ:
1

Dil alıcıyı harekete geçirme işlevinde kullanılır

2

Emir, telkin, öneri anlamı taşıyan ifadeler yer verilir

3

Öğretici ve açıklayıcı yönleri vardır

4

Cümlelerde fiiller hakimdir

5

Uyulması beklenen bir üslubu vardır

(Zorlama anlamı vardır)
6

Sosyal hayatın düzenlenmesinde emredici anlatım kullanılır

7

Trafik kuralları, bazı eşyaların kullanma kılavuzları, ilaçların kullanma kılavuzları emredici anlatıma örnek verilebilir

F-ÖĞRETİCİ ANLATIM

ÖZELLİKLERİ:
1

Dil daha çok göndergesel işlevde kullanılır

2

Söz sanatlarına, kelimelerin mecaz anlamlarına yer verilmez

3

Verilen bilgiler örneklerle ve tanımlarla pekiştirilir

4

Daha çok nesnel cümleler kullanılır

5

Açıklama, aydınlatma, bilgi verme amaçlarıyla yazılır

6

Öğretici metnin anlaşılması ve yorumlanması için okuyucunun verilen bilgiyi kavrayabilecek birikime sahip olması gerekir

7

İfade hiçbir engele uğramadan akıp gider

8

Gereksiz söz tekrarı yapılmaz

9

Ses akışını bozan, söylenmesi güç sesler ve kelimeler yoktur

10

Dil ve ifade sade, gösterişsiz ve pürüzsüzdür

11

Düşünce ve duygular kısa ve kesin ifadelerle dile getirilir

12

Bu anlatım türü daha çok ansiklopedilerde ve ders kitaplarında kullanılır

13

Tarihi metinler, Felsefi metinler, Bilimsel metinler gibi bölümleri vardır

G-AÇIKLAYICI ANLATIM

ÖZELLİKLERİ:
1

Dil daha çok göndergesel işlevde kullanılır

2

İfadeler kesin ve açıktır

3

Kelimeler genelde gerçek(temel)anlamlarıyla kullanılırlar

4

”Tanımlama, açıklayıcı betimleme, sınıflandırma ,örneklendirme, karşılaştırma, tanık gösterme, sayısal verilerden yararlanma “ gibi düşünceyi geliştirme yollarından faydalanılır

5

Yazarın amacı okuyucuyu bilgilendirmektir

6

İfade hiçbir engele uğramadan akıp gider

7

Gereksiz söz tekrarı yapılmaz

8

Ses akışını bozan, söylenmesi güç sesler ve kelimeler yoktur

9

Dil ve ifade sade, gösterişsiz ve pürüzsüzdür

10

Düşünce ve duygular kısa ve kesin ifadelerle dile getirilir

Örnek metinler için bakınız Dil ve anlatım kitabında sayfa 155–156–157–158 ‘deki metinler

H-TARTIŞMACI ANLATIM

ÖZELLİKLERİ:
1

Dil daha çok göndergesel işlevde kullanılır

2

Düşünce ve duygular kısa ve kesin ifadelerle dile getirilir

3

Dil ve ifade sade, gösterişsiz ve pürüzsüzdür

4

Gereksiz ifadelere yer verilmez

5

Karmaşık ve anlaşılması güç cümleler kullanılmaz

6

Ses akışını bozan, söylenmesi güç sesler ve kelimeler yoktur

7

Savunulan ve karşı çıkılan görüşlere yer verilir

8

İki farklı bakış açısının olduğu konular bu türde işlenmeye daha elverişlidir

9

Fıkra, deneme, makale, röportaj gibi türlerde kullanılır

10

Yeteneğe, bilgi ve deneyime göre yöntem belirlenir

11

Eleştirici bir bakış açısıyla yazılırlar

Anlatım tarzı sohbete varabilir

12

İhtimal bildirmeyen, kesin, kanıtlanmış bilgiler kullanılır

Örnek metinler için bakınız Dil ve anlatım kitabında sayfa 160–161–162’deki metinler

I-KANITLAYICI ANLATIM

ÖZELLİKLERİ:
1

İnandırma, aydınlatma, kendi görüşünü kabul ettirme amaç edinilir

2

Kavramları tanımlama ve açıklama önemlidir

3

Okuyucu ve dinleyiciyi ikna etmek, düşündürmek ve üzerinde durulan konudan uzaklaşmamak için bazı kelime, kelime grupları ve cümleler tekrar edilir

4

Konuşmacı ve yazar üzerinde durduğu konuyu aydınlatmak ve düşüncelerini kabul ettirmek için örneklere başvurur

5

Konuşmacı ve yazar konuyu aydınlatmak maksadıyla farklı kişilerin düşüncelerine müracaat eder

6

Kelimeler ve kelime grupları gerçek anlamında kullanılır

7

Dil daha çok göndergesel işlevde kullanılır

8

”Tanımlama, açıklayıcı betimleme, sınıflandırma örneklendirme, karşılaştırma, tanık gösterme, sayısal verilerden yararlanma “ gibi düşünceyi geliştirme yollarından faydalanılır

9

Kanıtlayıcı anlatımda hitap edilen toplumun kültür düzeyi ve beklentileri önemlidir

11-29-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Anlatım Türleri Ve Özellikleri Türkçe sınavlarından mutlak soru olarak gelen anlatım türlerine ve özelliklerine buradan ulaşabilirsiniz A-ÖYKÜLEYİCİ ANLATIM ÖZELLİKLERİ: 1Olay, kişi, mekân ve zaman ortak öğeleridir 2Olaylar birinci şahsın ağzından anlatılabilir(Anlatıcı olay kahramanlarından biridir) 3Sanat metinleri öyküleyici anlatımla yazılır 4Olaylar ilahi bakış açısıyla anlatılabilir 5Olaylar 3şahsın ağzından anlatılabilir(Olan biten bir kamera sessizliğiyle izlenip anlatılır 6 Kişi, mekân ve zaman olay ve olay örgüsünü oluşturmak için kullanılan ögelerdir 7Öyküleyici anlatım hikâye, roman, anı, söyleşi, görüşme(mülakat) gibi metin türlerinde kullanılır 8Öyküleyici anlatımda bir olayın olması şarttır 9Yaşanmış olaylarda olay zinciri, kurgulanmış olaylarda olay örgüsü vardır 10 3Şahıs anlatımda anlatıcı her şeyi bilir 11 Öyküleyici anlatım sanat metinlerinde ve öğretici metinlerde kullanılır 12Sanat metinlerinde anlatıcı kurmaca kişi öyküleyici metinlerde ise gerçek bir kişidir 13Kelimeler daha çok mecaz ve yan anlamda kullanılır B-BETİMLEYİCİ ANLATIM ÖZELLİKLERİ: 1Betimlemeler açıklayıcı ve sanatsal betimleme olmak üzere ikiye ayrılır 2kişinin iç dünyasını anlatan betimlemelere tahlil(ruhsal portre) denir 3Kişinin dış görünüşünü anlatan betimlemelere simgesel betimleme denir 4Roman, hikâye, tiyatro, gezi yazısı, Şiir gibi türlerde kullanılır 5Kelimenin yan ve mecaz anlamlarına yer verilebilir Sanatsal Betimleme: 1İzlenim kazandırmak amacıyla yazılır 2Değişik duyulara seslenen özel ayrıntılar üzerinde durulur 3Ayrıntılar sübjektif olarak verilir 4Amaç sanat yapmaktır Açıklayıcı Betimleme: 1Bilgi vermek amacıyla yazılır 2Genel ayrıntılar üzerinde durulur 3 Ayrıntılar objektif (olduğu gibi)olarak verilir 4Amaç sanat yapmak için değil, bir konu hakkında bilgi vermektir 5 Değişik duyulara seslenen özel ayrıntılar üzerinde durulmaz 6Betimlenecek varlığa kişisel duygu ve düşünceler katılmaz C-COŞKU VE HEYECANA BAĞLI (LİRİK) ANLATIM ÖZELLİKLERİ: 1Lirik anlatımda dil “heyecana bağlı işlev”de kullanılır 2Coşku ve heyecana bağlı anlatım daha çok şiir, roman, hikâye, tiyatro türlerinde kullanılır 3Öyküleyici anlatımda bir olay ve durumun anlatılması; betimleyici anlatımda kişi, durum ve varlıkların betimlenmesi; lirik anlatımda ise duyguların ifade edilmesi esastır 4 Coşku ve heyecana bağlı anlatımlarda kelimeler daha çok mecaz ve yan anlamda kullanılır 5Öyküleyici anlatımlarda olay ve durumlar anlatılırken duygusal düşünceler katılmaz Coşku ve heyecana bağlı anlatımda duygular ve içinde bulunulan ruh hali yansıtılır D-DESTANSI(EPİK)ANLATIM ÖZELLİKLERİ: 1Olağanüstü olaylar ve kişiler anlatılır 2Destan türünün yiğitçe havası vardır 3Yapıp etmeler yani fiiller ön plandadır 4Tarihi konular ve kahramanlıklar işlenir 5Etkileyici bir özellik taşır 6Sürekli hareket vardır 7Kelimeler mecaz ve yan anlamlarda kullanılabilirler 8 Şiir, destan roman, hikâye, tiyatro, destansı anlatımın kullanıldığı türlerdir 9Anlatımda abartıya yer verilebilir 10Sanatlı bir dil kullanılır E-EMREDİCİ ANLATIM ÖZELLİKLERİ: 1Dil alıcıyı harekete geçirme işlevinde kullanılır 2Emir, telkin, öneri anlamı taşıyan ifadeler yer verilir 3Öğretici ve açıklayıcı yönleri vardır 4Cümlelerde fiiller hakimdir 5Uyulması beklenen bir üslubu vardır(Zorlama anlamı vardır) 6Sosyal hayatın düzenlenmesinde emredici anlatım kullanılır 7Trafik kuralları, bazı eşyaların kullanma kılavuzları, ilaçların kullanma kılavuzları emredici anlatıma örnek verilebilir F-ÖĞRETİCİ ANLATIM ÖZELLİKLERİ: 1Dil daha çok göndergesel işlevde kullanılır 2Söz sanatlarına, kelimelerin mecaz anlamlarına yer verilmez 3Verilen bilgiler örneklerle ve tanımlarla pekiştirilir 4Daha çok nesnel cümleler kullanılır 5Açıklama, aydınlatma, bilgi verme amaçlarıyla yazılır 6Öğretici metnin anlaşılması ve yorumlanması için okuyucunun verilen bilgiyi kavrayabilecek birikime sahip olması gerekir 7İfade hiçbir engele uğramadan akıp gider 8Gereksiz söz tekrarı yapılmaz 9Ses akışını bozan, söylenmesi güç sesler ve kelimeler yoktur 10Dil ve ifade sade, gösterişsiz ve pürüzsüzdür 11Düşünce ve duygular kısa ve kesin ifadelerle dile getirilir 12Bu anlatım türü daha çok ansiklopedilerde ve ders kitaplarında kullanılır 13Tarihi metinler, Felsefi metinler, Bilimsel metinler gibi bölümleri vardır G-AÇIKLAYICI ANLATIM ÖZELLİKLERİ: 1Dil daha çok göndergesel işlevde kullanılır 2İfadeler kesin ve açıktır 3Kelimeler genelde gerçek(temel)anlamlarıyla kullanılırlar 4”Tanımlama, açıklayıcı betimleme, sınıflandırma ,örneklendirme, karşılaştırma, tanık gösterme, sayısal verilerden yararlanma “ gibi düşünceyi geliştirme yollarından faydalanılır 5 Yazarın amacı okuyucuyu bilgilendirmektir 6İfade hiçbir engele uğramadan akıp gider 7Gereksiz söz tekrarı yapılmaz 8Ses akışını bozan, söylenmesi güç sesler ve kelimeler yoktur 9Dil ve ifade sade, gösterişsiz ve pürüzsüzdür 10Düşünce ve duygular kısa ve kesin ifadelerle dile getirilir Örnek metinler için bakınız Dil ve anlatım kitabında sayfa 155–156–157–158 ‘deki metinler H-TARTIŞMACI ANLATIM ÖZELLİKLERİ: 1Dil daha çok göndergesel işlevde kullanılır 2Düşünce ve duygular kısa ve kesin ifadelerle dile getirilir 3Dil ve ifade sade, gösterişsiz ve pürüzsüzdür 4Gereksiz ifadelere yer verilmez 5Karmaşık ve anlaşılması güç cümleler kullanılmaz 6Ses akışını bozan, söylenmesi güç sesler ve kelimeler yoktur 7Savunulan ve karşı çıkılan görüşlere yer verilir 8İki farklı bakış açısının olduğu konular bu türde işlenmeye daha elverişlidir 9Fıkra, deneme, makale, röportaj gibi türlerde kullanılır 10Yeteneğe, bilgi ve deneyime göre yöntem belirlenir 11Eleştirici bir bakış açısıyla yazılırlar Anlatım tarzı sohbete varabilir 12İhtimal bildirmeyen, kesin, kanıtlanmış bilgiler kullanılır Örnek metinler için bakınız Dil ve anlatım kitabında sayfa 160–161–162’deki metinler I-KANITLAYICI ANLATIM ÖZELLİKLERİ: 1İnandırma, aydınlatma, kendi görüşünü kabul ettirme amaç edinilir 2Kavramları tanımlama ve açıklama önemlidir 3Okuyucu ve dinleyiciyi ikna etmek, düşündürmek ve üzerinde durulan konudan uzaklaşmamak için bazı kelime, kelime grupları ve cümleler tekrar edilir 4 Konuşmacı ve yazar üzerinde durduğu konuyu aydınlatmak ve düşüncelerini kabul ettirmek için örneklere başvurur 5Konuşmacı ve yazar konuyu aydınlatmak maksadıyla farklı kişilerin düşüncelerine müracaat eder 6Kelimeler ve kelime grupları gerçek anlamında kullanılır 7Dil daha çok göndergesel işlevde kullanılır 8 ”Tanımlama, açıklayıcı betimleme, sınıflandırma örneklendirme, karşılaştırma, tanık gösterme, sayısal verilerden yararlanma “ gibi düşünceyi geliştirme yollarından faydalanılır 9Kanıtlayıcı anlatımda hitap edilen toplumun kültür düzeyi ve beklentileri önemlidir