K.Maraş'ta Ermeni Mezalimi

I DÜNYA SAVAŞI SIRASINDA MARAŞ'TA ERMENİ MEZALİMİ

Doç Dr Ahmet Eyicil*

1 MARAŞ'TA ERMENİ MEZALİMİ

1908 Halep Vilayeti Salnamesi'ne göre Maraş merkezinde; 4 Ermeni, 3 Protestan, 2 Katolik, 1 Latin kilisesi ve 15 Hıristiyan mektebi, Zeytun'da (Süleymanlı) 6 kilise, 2 manastır, 1 gayri Müslim rüştiye ile 5 iptidai mektebi, Elbistan'da 3 kilise, Göksun'da 1 Ermeni kilisesi ile 4 Protestan mektebi bulunuyordu Maraş merkezinin nüfusu 46557 Müslüman, 11180 Ermeni, 3567 Katolik olmak üzere toplam 67974 idi

Osmanlı Devleti idaresi altında çok geniş din hürriyetinden istifade eden Ermeniler, 1453-1909 tarihleri arasında mutlu ve imtiyazlı biçimde yaşadılar İçinde bulunduğu nimetin kıymetini anlamak istemeyen nankör, maceraperest, hayalci, iki yüzlü, ırkçı, hilekar, isyancı, yalancı, kurnaz, inatçı, fırsatçı, menfaati için her şeyi yapan Türk ve İslam düşmanı olan Ermeniler; ülkemizin çeşitli yerlerinde zaman zaman isyan ettiler Bilhassa Rusya, Amerika ve Avrupa'nın Osmanlı Devleti aleyhinde yaptıkları siyasî propagandaların etkisi altında kalan Anadolu'daki Ermeniler arasında değişik yer ve tarihlerde ayaklanmalar başladı 1862 de Zeytun'da, 1863 de Van'da ve 1865 de Çarsancak'ta ayaklanarak Osmanlı idaresine karşı olduklarını ortaya koydular

Zeytun'da isyanın hazırlanmasında Maraş'taki Amerikan Koleji'nin ve Amerikalı misyonerlerin çok büyük etkisi oldu Misyonerler, kaldıkları yarım asır boyunca burada binlerce dolar harcayarak Ermenileri Osmanlı aleyhine yönlendirdiler Amerikalılar, 1868 de Maraş'a ilk defa konsolos tayin ettirerek faaliyetlerini daha da genişletme imkanı buldular

II Abdülhamit devrinde Türkiye'de dört yüz Amerikan eğitim kurumu bulunuyordu Devletin bunlardan ruhsatsız faaliyette bulunanları kapatmak istemesi üzerine Amerikan Elçiliği, dört yüz eğitim kurumundan on kuruma izin verilmesini istedi Bu istek üzerine on Amerikan eğitim kurumunun faaliyetlerine devam etmesine izin verildi İzin verilenler arasında Maraş'ta İlahiyat Fakültesi, Amerikan Kız Koleji ve misyoner ikamet haneleri olmak üzere toplam üç kurum vardı Yani Amerikan eğitim kurumlarının faaliyetlerine devam etmesine izin verilen on kurumdan üçü Maraş'ta idi Nitekim bu gelişmelerden sonra Maraş'ta toplanan Amerikan misyonerlerinin sayısı hızla arttığı gibi eğitim ve misyonerlik faaliyetleri de yoğunlaştı

Londra'da bulunan Ermeni örgütü Hınçak'ın amacı Osmanlı Devleti'nin içinde bulunan sözde Ermeni meselesinin varlığını Avrupa kamuoyuna duyurmak ve bu kamuoyunu Türkler aleyhinde kışkırtmaktı Gerçekte ise Londra'da bulunan Hınçak Ermeni örgütü, tamamen İngilizlerin yönetimi, denetim ve desteği altında bulunuyor ve el altından siyasî bir araç olarak kullanıyordu

Londra'da bulunan Hınçak Komitesi şubesinin başkanı Nazarbeg'in planladığı faaliyetler 1895 yılının ilk aylarında başladı İsyan bölgesi olarak Zeytun seçildi Bölgeye İngiltere'de bulunan Hınçak Komitesine Mensup bir propaganda ekibi gönderildi Propaganda gurubu, bölge halkının silahlanmasını sağlarken silah ve paranın komite tarafından gönderileceğini, isyanın başlamasıyla birlikte İngiliz deniz kuvvetlerinin Mersin ve İskenderun limanlarını işgal edeceğini ve karaya asker çıkaracağını söyledi

Zeytunlu Ermeni isyancı grup liderleri, köy temsilcileri ve propagandacılar Eylül 1895 de Karanlıkdere'de yaptıkları toplantıda isyanın ne zaman, nasıl ve nerede çıkarılacağını kendi aralarında karalaştırdılar Alınan karar üzerine altı bin Zeytun Ermeni'sinin katıldığı isyan 19 Ekim 1895 de başladı İsyana katılan asilerin tamamı son model İngiliz yapımı harp silah ve araçları ile donatıldı Kamu binalarını basan Ermeniler, buralarda bulunan asker, subay, kaymakam ve diğer yetkilileri esir aldı İsyan planlandığı gibi kısa zamanda bölgeye yayıldı Asîler üzerine gönderilen birlikler tarafından Zeytun kuşatıldı Asilerin kuşatılarak imha edilmesi karşısında endişeye kapılan İngiltere, Fransa ve Rus konsolosları müdahale ederek olayın durdurulmasını istediler Konsolosların müdahalesi neticesinde isyancıların silahları teslim alındı ve af çıkarıldı İngiltere'den gelen ve gönderilen isyancılar dahil bütün komitacıların yurt dışına çıkarılmasına izin verildi ve böylece isyan sona erdi

Patrikhane tarafından yönlendirilen Ermeni komiteleri 1905 de Paris'te yaptıkları bir kongrede Kilikya'da (Adana ve Maraş) bir Ermeni devletinin kurulmasına karar verdiler Patrikhanenin etkisiyle alınan bu karar, gerçekte haç ve kılcın ittifakı idi

Osmanlı Devleti'nin I Dünya Savaşı'na girmesini fırsat bilen Ermeniler, içerden devleti çökertmek için işgalci batı güçlerinin oyununa gelerek kin ve intikam duygularıyla Türk ordusunu arkadan vurmaya, savunmasız Müslüman milleti acımasızca katletmeğe başladılar 1878-1915 tarihleri arasında bir buçuk milyon Müslüman'ı şehit ettiler Ermenilerin yapa geldikleri bu ihanetlerinden dolayı 14 Mayıs 1915'te tehcir kanunu çıkarıldı Devlete ve millete zarar veren ve verme teşebbüsünde bulunan Ermenilerin bulundukları yerden alınarak daha güvenli yerlere nakledilmeleri sağlandı

23 Nisan 1914'te Zeytun'da bir eve saklanan sekiz Ermeni eşkıyasını tutuklamak için üzerlerine bir jandarma müfrezesi gönderildi Teslim olmak istemeyen eşkıya asker üzerine ateş açtı ve bu çatışmada halktan bir kişi öldü Ev tam olarak ablukaya alındığı sırada Ermeni Piskoposu olaya müdahale etti Ayrıca Ermeni halkı da bu durumdan istifade ederek jandarma üzerine silahla saldırdı Çatışmanın kontrol edilmeyecek kadar büyümesi üzerine jandarma müfrezesi eşkıyayı tutuklayamadan Maraş'a dönmeye mecbur oldu

Ermeni isyancılar, 17 Ağustos 1914 de Zeytun askerlik şubesinden terhis edilen Andırınlı yüz Müslüman'a hücum ettiler ve bunları hunharca öldürdüler Bu saldırı esnasında Beşen Köyü'ne mensup birçok masum insanı da katlettiler

Hınçak komitesi başkanı Çakıroğlu Panos'un evinde toplanan Ermeniler, Hükümet binasını basarak kaymakamı öldürmeyi ve telgraf tellerini kesme hususunda karar aldı Fakat Ermenilerin gerekli tedbirleri vaktinde alamaması ve hücum emrini vaktinde verememesi nedeniyle alınan bu iğrenç karar uygulanamadı

Kırk kişilik bir silahlı Ermeni çetesi Zeytun'a yaya bir saatlik mesafede yirmi bir yolcuyu 2 Eylül 1914 tarihinde soyarak 12000 kuruş parasını zorla aldı Kışlada bulunan otuz er, Zeytun'daki Ermenilerin baskı ve zulmüne dayanamayarak kaçmaya mecbur oldu Ermeni eşkıyasının yaptığı zulme Müslümanlar tarafından karşılık verileceği endişesi ortaya çıkınca Maraş'ta bulunan seyyar bölüğündeki acemi 200 erden oluşan kuvvetin Zeytun'a gönderilmesine kara verildi Daha fazla kuvvete ihtiyaç bulunmasına ve istenmesine rağmen şehrin güvenliğini sağlamak için 1160 mevcutlu Depo Taburunun Maraş'tan ayrılmasına izin verilmedi

24 Ekim 1914 tarihinde Maraş eşrafından on beş kişinin imzası ile Harbiye Nezaretine gönderilen telgrafta; Ermeni eşkıyasının 1895 yılında Andırın Hükümet Konağını yaktığını, bu tarihten beri akıl almaz bir şekilde halka zulmettiğini, erkekleri öldürerek çocukları yetim ve kadınlar dul bıraktığını, 1910 yılından beri dağlara çıkan eşkıyanın Müslümanların yollarını keserek kan döktüğünü, seferberlik davetine icabet ederek Zeytun'a koşan 60 nefer askerin üzerine saldırarak 250 lirasını gasbettiğini, eşkıyanın cezalandırılmadığını, bazı nüfuzlu kimselerin eşkıya tarafını tutarak suçluları affettirmek istediklerini, bu durumdan Müslümanların çok üzüldüğünü ve onları destekleyenlerden nefret ettiklerini, eğer durum böyle devam ederse seferberlik davetine katılacak olanlar üzerinde olumsuz etki bırakacağını ve bir kaç gün önce Jandarma Ahmet'in şehit edildiğini bildirdi Ayrıca eşraf, şehitlerin kanı kurumadan eşkıyanın cezalandırılmasını ve affedilmemesini, eşkıyanın cezalandırılmasından sakınılıyorsa Müslüman halkın serbest bırakılmasını istedi

İngiliz, Rus ve Fransızların siyasî emellerine alet olan ve tahriklerine kapılan Ermeniler, işgalcilerin bulundukları bölgelerde Osmanlı kuvvetlerinin gücünü zayıflatmak ve etkisiz hale getirmek için harekete geçtiler Hınçak Komitesi'nin öncülüğünde isyan ederek katliamlar yaptılar
Zeytun'da I Dünya Savaşı yıllarında isyanı sevk ve idare edenler, Hınçak Komitesi başkanı Çakıroğlu Panos ile kardeşi Solakoğlu Mesrup ve Yeni Dünyaoğlu Nisan adlı Ermenilerdi
Ermeni çetesi Zeytun'un sarp yerinde bulunan Tekye Manastırı'na çekildi Bunların takîbâtı esnasında Şubat 1915'te Maraş Jandarma Kumandanı Binbaşı Süleyman Bey ile yirmi beş asker şehit düştü ve otuz dört asker yaralandı Asilerin bir kısmı yakalandı ise de, çoğu karanlıktan ve bulundukları yerin sarp oluşundan faydalanarak kaçmayı başardı