Anadoluda Yaşayan Uygarlıklar ≫ Lidyalılar

LYDİA UYGARLIĞI (MÖ 700-300)

Batı Anadolu’da Gediz ve Küçük Menderes yörelerinde oturan bu halkın nereden geldiği kesin olarak belirlenememiştir Antik dönem yazarları onların güneydeki Karyalılar ile kuzeydeki Mysialılar ve Frigler ile akraba olduklarını söylerler Hint-Avrupa karakterli bir dilleri olan Lydialıların Batı Anadolu’da MÖ 2 binyılın ikinci yarısından itibaren varoldukları kabul edilmektedir En ileri dönemlerindeki kralları aşağıda verilmektedir :
Gyges MÖ 680-652

Ardys MÖ 652-625
Sadyattes MÖ 625-610
Alyattes MÖ 610-575
Kroisos MÖ 575-546
Lydia’nın parlamasının nedeni bölgede bulunan altın madenleriydi Bu madenin MÖ 7 yüzyılın başından beri Sardes’te işletilmeye başlaması Lydia’lıları zenginleştirmiş ve güçlendirmişti Lydia’nın Anadolu’daki uygarlığa katkısı daha çok ekonomi dalında olmuştur Altın sikkeler basarak ticaretteki değiş-tokuş usulünü değer ekonomisine çevirmişlerdir
Lydia tarihinin bazı dönemlerinde Frigleri de yıkan Kimmerlerin saldırısına uğradı ve Sardes kenti Kimmerlerle birlikte yine göçebe bir topluluk olan Trerler tarafından da yağmalandı Ayrıca Medler ve Perslerle de çeşitli kez savaşlar yapmışlardır MÖ 28 Mayıs 585 günü Medlerle yapılan savaş sırasında güneş tutulması meydana gelmiş ve savaş böylece sona ermiştir Lydia devletine son veren Pers kralı Kyros olmuştur
Lydia soyluları ölülerini, Friglerdeki gibi tümülüslere gömüyorlardı Bu tümülüsler Sardes’in kuzeyinde Marmara Gölü kıyısında yer alırlar Bunlardan 355 m çapında ve 61 m yüksekliğindeki tümülüs Anadolu’daki en yüksek yığma mezar örneğidir

Çok zengin olan Anadolu mozayiğinde sözü edilmesi gereken ve bugün de izlerine rastladığımız başka uygarlıklarda vardır Demir Çağında incelenmesi gerekenler arasında Karia ve Lykia uygarlıklarını sayabiliriz Hint-Avrupa ailesinden olan dilleri Hitit öncesi ögeler taşımaktadır Karialıların daha önceleri Batı Anadolu’da yerleşmiş oldukları bilinen Leleglerden, Lykia’lıların ise Luvilerden geldikleri sanılmaktadır Lykia uygarlığının en özgün örnekleri arasında kayalara oyulmuş anıtlar yer almaktadır
Lydia devletinin MÖ 546 yılında son bulmasıyla İranlılar Ege Denizi kıyılarına kadar tüm Anadolu’yu ellerine geçirdiler Pers egemenliği MÖ 333 yılına değin sürdü Bu dönemden sonra yerli kültür gelişiminin yerini Batıdan gelen yeni etkiler ve bunun sonucunda ortaya çıkan bir kültür almaya başladı

Kökenleri hususunda kesin birşey söylenilemeyen Lidyalılar’ın oturdukları yerlere MÖ 2 Bin yıldan önce geldikleri bilim adamlarının ortak görüşüdür Dilleri nedeniyle Hint-Avrupa kökenli oldukları düşünülmektedir Sonraları Lidce konuşan bu halk kütlesinin MÖ 2000 ya da daha erken bir tarihte Hititler’den ayrıldığı sanılır Buna karşılık Lidya’da hiç olmazsa Kalkolitik çağdan başlayarak yerli bir halk kitlesinin oturduğu kesindir Lidyalı’lar yerli halkla kaynaşmış gibidir Herodotos’tan öğreniyoruz ki “Yunanlıların Lydia diye bildikleri ülkede eskiden ,Maionlar adında, Lidlerden farklı, ama onlara tümüyle yabancı olmayan başka bir halk yaşardı Lidler, Maionları yenip topraklarını alınca onlar da ya denizi geçip batıya kaçtılar ya da kalıp yenenlere boyun eğdiler”

MÖ 7yy’ın ilk yarısı içinde birdenbire parlayan Lidya krallığı, Önasya dünyasının en ilginç kültürlerinden biridir Bu krallık ne tam anlamıyla doğulu, ne de tam anlamıyla batılı devletlere benzer; her iki bloğun siyasal ve kültürel etkilerinden oluşmuş yeni bir Anadolu Krallığıdır

Kaynaklara göre Lidya’da üç ayrı sülale hüküm sürmüştür: Atyadlar, Heraklidler(Tylonidler) ve Mermnadlar

Herodotos’a göre Atyadlar sülalesi Atys’in oğlu Lydos ile başlar fakat Lydos’tan sonra kralların sıraları ve hatta adları bile kesin değildir Bu da 2bin yılın ikinci yarısı içinde yaşanmış olması gereken Atyad sülalesi krallarının gerçekte var olmadığı, tüm eski çağ toplumlarındaki gibi, Lidyalılar’ın çok eski bir geçmişe sahip olma istedikleri sonucunda ortaya çıktığı fikrinin oluşmasına neden olmuştur Ama bu hanedana ait bir kral adı ‘Meles’ Hitit kayıtlarında geçmektedir

Sardes’te yapılan kazılar Son Tunç Çağı’nda (MÖ 1400-1200) Lidyalılar’ın, Yunanistan’dan gelip Batı Anadolu’ya yerleşen Mikenlerle ticaret yaptıklarını ortaya çıkarmıştır Ayrıca Hitit arşivlerine göre Hitit İmparatoru Tudhaliya IV (MÖ 1250-1220) “Assuwa Konfederasyonu” adıyla birleşerek kendine karşı gelen bir takım devletlere sefer yapmış, bu ülkeleri yıkıma uğratmıştır Nitekim arkeolojik kazılar 2bin yılın sonlarında bir düşman güç tarafından yakılıp yıkıldığını göstermiştir

Atyadlar’ı izleyen Heraklidler sülalesi Lidya’da 505 yıl egemen olmuştur Başlangıcı MÖ 1192 yıllarına uzanır Bu tarih yeni Hint-Avrupa kabilelerinin Boğazlar yoluyla Anadolu’ya göç ettikleri ve Büyük Hitit İmpartorluğu’nun ortadan kalktığı yıllardır Bu sülaleye Grekler’ce tanrı Herakles’le ilişkiye getirelerek “Heraklidler”, Lidyalılarca kahramanları Tylos ya da Tylon’un adından “Tylonidler” adı verilmiştir Tylon’un Batı Anadolu’ya yeni gelen Hint-Avrupa’lı Thraklar’ın bir boyunca getirilmiş olması olasıdır Heraklidlerin daha önce bahsettiğimiz Maionlar’a eşitliği ve Demir Çağı’nın başlarında Sardes’e “Hyde”, ülkeye de “Maionia” adını verdikleri öne sürülmüştür Çünkü son Heraklid kralı Kandavles’in adının Maionca olduğu kabul edilmektedir Ayrıca MÖ 1000 yıllarında Maionia denilen Lidya’ da çanak-çömlekçilikte yeni bir boyalı geometrik biçim meydana gelmiştir ve bu Demir Çağ Lidyasında yüksek bir kültür ve artistik faaliyet olduğunun kanıtıdır

Daha sonra Mermnadlar denen hanedanın ilk kralı Gyges’in MÖ 685 yılında Lidya tahtına çıkışıyla ilgili oldukça heyecanlı asıl öykü başlar Karısının güzelliğine hayranlığını kanıtlama derdindeki Kandavles’in kuşkulu dostu Gyges’e yatmaya hazırlanan karısını gizlice seyrettirmesi ve çok kızan Kraliçe’nin kocasını öldürsün diye Gyges’ı gizliden gizliye zorlamasıyla Gyges Kandavles’i öldürür ve kraliçeyle evlenerek tahta geçer Böylece 141 yıl sürecek olan Mermnad egemenliği başlar Lidyalılar eski Önasya’ da birinci derecede önem kazandılar ve özgün eserler yarattılar (MÖ 587-546) sırayla Gyges, Ardys, Sadyattes, Alyattes ve Kroisos Lidya devletini yönettiler Bu dönemde Lidya’nın zenginleşmesi ve güçlenmesi de altın madeninin bulunması, işlenmesi ve ticaretin yapılması çok önemli bir faktördür Bu saydığımız kralların ilk adımda, güç politikasının silahı olarak ekonomik kaynakları kullandıkları sanılır Ilk sikkelerin ortaya çıkışının asker ücretlerinin ödenmesiyyle ilgili olduğu bile düşünebilir

Gyges tarihe geçince Yunan kentlerine karşı askeri girişimlerde bulundu ve kuzeyden gelen Kimmer tehlikesiyle uğraştı Ve onları yenilgiye uğrattı Fakat ikinci Kimmer saldırısına dayanamayacak Sardes’in yııkımıyla sonuçlanan savaşta öldü Bu dönemde Yunanistan’la ticaret ilişkileri çok gelişmiştir

Gyges’ten sonra gelen krallar döneminde de Kimmer akınları devam etti Fakat bunlara karşı Lidya devleti çok iyi direndi ve bu da ekonomisinin ne denli güçlü olduğunu gösterir Yine Gyges’ten sonra gelen krallar Yunan kent devletlerine saldırılar düzenlediler Alyattes Lidya tarihinin en büyük kişisi ve Mermnad hanedanının en etkin kralıdır Batı And kıyılarını ele geçirdi ve Batı And’ın kuzey kuzey kısmını elinde bulunduran Kimmerleri Kızılırmak’ın ötesine sürdü ve bu sayede LidyaKrallığı’nın gücü yeni boyutlara ulaştıKuzeyli barbarlardan zara görüp zayıflayan Phrygia Lidya’ya bağlandıBu dönemin önemli olaylarından biri de nedeni pek bilinmeyen Lidya-Med savaşıdır Sonuçta Kızılırmak her iki devlet arasına sınır kabul edildi Alyattes Lidyalılar’la Grekler arasındaki ilişkilere çok değer verdi; Miletos’ta iki tapınak inşa ettirdi; Delphi’deki kehanet merkezine armağanlar yolladı; Korint tiranı Periandros ile dostluk ilişkileri kurdu Bu kraldan itibaren Grek etkisi açık bir şekilde görülmeye başlar, Hellenleşme bunu izleyen döemlerde büyük bir hıız gösterir

MÖ 560 yılında oğlu Kroisos başa geçti ve babasından devraldığı güçlü ve zengin devlet sayesinde ününü tüm eski çağ dünyasına duyurdu İçerdeki taht kavgasını sona erdirdikten sonra Ephesos’ a yöneldi ve tüm Grek kentlerine egemen oldu Ephesos ‘taki Artemis tapınağını tekrardan inşa ettirdi Kroisos döneminde Lİdya devleti zenginliğinin ve kültürel gelişiminin doruğuna ulaştı Dillere destan zenginliği kaynağını bağlı bölgelerden alınan haraçlar, ticari gelirler ve ülkenin doğal zenginliklerinden alıyordu

MÖ 6yy’ın ortalarında beliren Pers tehlikesini gören ve önlemler alan Kroisos Sardes yakınlarına gelen Pers ordusuyla karşılaştı ve yenildi Sonuçta İranlılar tüm Anadolu’ya hakim oldular ve Lidya devleti tarih sahnesinden silindi

Yer olarak kabaca Anadolu'nun batısıdır Esas olarak Gediz (Hermos) Irmağı ve Küçük Menderes
Lidya'da üç kral hanedanı hüküm sürmüştür Birincisi "Atyadlar", ikincisi "Heraklidler", üçüncüsü "Mermnadlar" Hanedanları'dır İlk iki hanedan ve bunların kralları hakkında pek bir bilgimiz yoktur Bu iki hanedanın MÖ 2bin yılın ikinci yarısında hüküm sürdükleri biliniyor Yapılan dilbilim çalışmaları sonucunda Lidyalılar'ın kökeninin Anadolu'nun Tunç Çağına kadar gittiği anlaşılıyor Lidyalıların bilinen en parlak dönemi MÖ 700-550 yılları arasıdır Bu dönem aynı zamanda Mermnadlar Hanedanı dönemidir Lidya adı Mermnadlar Hanedanının ilk kralı olan Gyges'ten itibaren kullanılmaya başlanmıştır Gyges hakkında bildiklerimizi Yunanlı tarihçi Heredotos'tan öğrenmekteyiz Heredotos, Gyges'in Miletos, Smirna ve Kolophon (Değirmendere)'a karşı saldırgan bir politika izlediğini söylemiştir Gyges'ten sonra sırasıyla Ardys, Sadyattes, Alyattes ve Kroisos hüküm sürmüşlerdir Yine Heredotos, Alyattes'in Smirna ve Klazomenai (Urla) kent devletlerine saldırdığını söylemiştir Fakat Alyattes, Klazomenaililer'le yaptığı savaşta yenilmiştir Yine Lidyalıların doğudaki Medlerle Kızılırmak yöresinde yaptıkları savaş Alyattes döneminde olmuştur İşte bu savaş sırasında Miletos'lu Thales ilk Güneş tutulmasını doğru olarak tahmin etmiştir (MÖ 2805585)
Lidyalılar'ın Yunanlılar'la en fazla ilişki kurdukları dönem Kroisos (560-547) dönemidir Kroisos'da Ionia kent devletlerine karşı saldırgan bir politika izlemiştir Fakat adalarda oturanlarla iyi ilişkiler içine girmiştir

MÖ 546 yılında Persler, Lidya Krallığının başkenti Sardes'i ele geçirip Lidya Krallığına son vermişlerdir Böylelikle Anadolu 200 yıl boyunca Pers egemenliğine girmiştir
Lidya'nın insanlık tarihine en büyük katkısı "sikke"yi icat etmiş olmalarıdır Başkent Sardes'in içinden geçen Paktalos Irmağı'nın alüvyonlarında doğal olarak bulanan altın-gümüş karışımı "elektron" madeninden basılan ilk sikkelerin üzerinde Lidya Krallığının arması olan Aslanbaşı bulunuyordu İlk Lidya sikkeleri muhtemelen Alyattes döneminde basılmıştır Sikke basımının daha iyi bir duruma gelmesi ve elektron yerine altın ve gümüşten ayrı olarak sikke basımı Kral Kroisos vaktinde ortaya çıkmıştır
Seramik kapların özelliğinden Lidyalıların batıdaki komşuları Ionia ile çok öncelere giden bir ilişkileri olduğu saptanmıştır Yine Lidyalılar'ın Yunanlılar'la ticari ilişkilerinin yanı sıra dinsel ilişkileri de vardı Lidya dininde en önemli kültler ana tanrıça-Artimu (Artemis-Kybele), Luvi tanrıçası-Kuvava, tarım tanrıları-Baki (Dionysos), yağmur tanrısı-Leus (Zeus) ve mezarların koruyucusu-Santas'dırlidyalılar ilk parayı kullanan devlettir

Tarih ile ilgili bu madde bir taslaktır İçeriğini geliştirerek Vikipedi'ye katkıda bulunabilirsiniz (Kaistos) Irmaklarının vadilerini kapsayan bölgedir Kuzeyinde Mysia, güneyinde Karia, doğusunda Frigya, batısında ise Ionia bölgeleri bulunmaktadır