Efeler Ve Zeybeklik Hakkinda

Zeybeklik son dönemde bir yandan popüler bir nostaljik öğe haline gelmiş gibi görünmesine karşın, diğer yandan da toplumu baskı altına almış olan bilgisizlik ve yüzeysellik akımı nedeniyle genel kabullenmeler ve yapıştırılmaya çalışılan yaftalardan da büyük zarar görmektedir Bazı televizyon dizilerinin ve müzik eserlerinin, zeybeklik olgusuna ve zeybek ezgilerine eskisine nazaran daha ağırlıklı olarak vurgu yaptığı hiç birimizin dikkatinden kaçmış olmasa gerektir

Bu ilginin doğurduğu bir başka sonuç daha var ki, bu kimsenin arzulamadığı bir çeşit yan etki Efeliğin bu kadar tuttuğunu gören bazı fırsatçılar da kendilerine gün doğduğunu düşünüp bu “trend”den faydalanmaya çalışmaktalar Bunların başında köşe dönmeci ve kolaycılar geliyor İlk iş olarak Ege zeybek ve türkülerine el atarak bunları kendilerince, “güncelleştirerek” piyasaya sürüyorlar Bu sahtekarlık, pek tutmasa da, Ege kültürünün yozlaşması riskini artıran bir alışkanlık halini almıştır Türkülerimizi hakkıyla yorumlayan yetkin sanatçılarımızın yanı sıra, zeybekleri “bale” veya “opera” haline getirmeye çalışanlardan tutun da, arabesk balçığı içine sokmaya çalışanlar da müzik piyasasında zeybekleri bizim kadar sevmektedir(!)

Bir başka tehlike, bu popülariteden faydalanmak isteyen bir başka grup sahtekardan gelmektedir Bunlar da cüz’i akıllarında bulunan birkaç kırıntıyla zeybekliğin tarihi gelişimini, zeybek oyunlarının kökenini ve anlamını açıklayarak kendini satmaya çalışan budala tayfasıdır Bunların en son örneğini Milliyet Gazetesinde çıkan bir haberde Dr Alper Aksoy adındaki bir şahsın hezeyanlarında gördük İstanbul’da bir zeybek ekibi kurarak yarışmalara katılan bu kişi, yapılan söyleşide hem zeybek oyunlarının orijinal karakterini bozduğunu itiraf etmekte; hem de efelerin geçmişine dil uzatarak bu insanların Türklüğünden, İslamlığından ve efeliğinden şüphe ile bahsetmektedir

Efelerimizin ve zeybek türkülerinin bir sahipleneni olmadıkça bu saldırıların bitmesi beklenemez Zeybeklerin sahibi, en doğalıdır ki Aydınlılardır Demek oluyor ki Aydınlılar, çaba ve girişimleriyle zeybekliği ve zeybekleri her şeyiyle sahiplendiklerini göstereceklerdir

Zeybeklik nedir?

Bu kapsamda zeybeklere değinmeden geçemeyeceğim Zeybekliğin kökenlerini Eski Yunan’da veya Orta Asya’da aramanın manası yoktur Çünkü zeybeklere ilk olarak Anadolu Selçuklularında rastlanmaktadır Bu dönemde zeybek adının, Aydın yöresinde yolların güvenliğini sağlayan bir çeşit asker anlamına geldiğini biliyoruz Kelimenin anlamını araştırmak ta beyhude bir iştir Kelimenin kökenine ilişkin bir tarihi kayıt bulunmamasının yanısıra bu kelimeyi Rumca’dan veya başka yabancı dillerden gelmiş gibi göstermeye çalışan sahtekar ve hainlerin varlığı, bu bahisten tiksinerek geri adım atmamız için yeterlidir

Zeybekliğin asıl kökeni 16yüzyıl sonu ile 17yüzyıl ortalarına tarihlenen Celali Ayaklanmalarına dayanır Gerçek anlamını da burada bulur Yenilgilerle bozulmaya yüz tutan merkezi idare ve halka zulümden başka bir şey getirmeyen yerel vali ve mültezimler ile birlikte köylüler üzerindeki mali yükün ağırlığı, asker kaçakları ile birleşen isyancıların çığ gibi büyümesine yol açtı Aydın, bu sıkıntıları daha fazla hisseden bir vilayet olarak Celalilerin her zaman etkin olduğu bir yöre olageldi Bu isyancıların faaliyetleri yoğun olarak Aydın’da hep devam etti Buna karşın aynı sebeplerle dağa çıkan eşkıyanın gittikçe yöresel niteliklere bürünerek diğer eşkıyadan ayrıldığını ve bir çeşit toplumsal çete haline geldiğini görmekteyiz Anlatılanlar bellidir; haksızlığa karşı çıkan köylü genci ve zenginden topladığını fakire dağıtan, gençleri evlendiren, köprüleri onaran gönlü tok eşkıya

Sinanoğlu Örneği

Bu anlamdaki en eski zeybekleri Sinanoğlu ve arkadaşlarının olayında görüyoruz Atça’nın Yağdere köyünden olan Sinanoğlu ve arkadaşları Koca Hasan ve Gök Hasanoğlu yine aynı sebeplerle dağa çıkarak etraflarında hatırı sayılır bir kuvvet toplayarak Aydın’ı ele geçirmişler ve Valiyi öldürmüşlerdir 1828-1832 yılları arasında 5 yıla yakın Aydın Vilayetinde hüküm süren Sinanoğlu, Aydın’a gelen iki orduyu yenmiş, ancak daha sonra, 8 bin kişilik bir Zeybek ordusuyla İzmir’i ele geçirmeye kalktığında, üzerine gelen Vezir Tahir Paşa komutasındaki Osmanlı Ordusunca mağlup edilerek idam olunmuştur Kendisi ve arkadaşlarının mezarları Atça-Nazilli arasında Tabanlı Çeşmesi denilen yerdedir

Çoğu zeybeklerin akıbeti bu şekilde olmuş ve “su testisi su yolunda kırılır” atasözü boşa çıkmamıştır Bunun yanında bir çok efe de devletle işbirliği yapmış, teslim olmuş, hatta eşkıya takibinde devlete yardımcı da olmuştur Kırım Savaşına zeybeklerin katıldığını gösteren belge ve gravürler mevcuttur

Efeler Savaşta

En son 1877-1878 Osmanlı Rus Savaşına efelerden oluşan bir Zeybek Alayı katılmıştır Bunların arasında meşhur Çakıcı Mehmet Efe’nin babası Çakırcalı Ahmet Efe de vardır Zeybeklerin savaşlara katılmaları genelde kendilerine yapılan vaatler ve nasihatler sonucu olmuştur Bu savaşta da Sultan IIAbdülhamit ile şahsen görüşen zeybekler, kendilerine savaştan sonra verilecek özgürlük ve mal ile kandırılmıştır Aydın’dan getirilen Zeybek Alayı İstanbul’da bir müddet eğitilmiştir Hatta bu eğitim sırasında Beyoğlu’na inen palabıyıklı, kulaklı kamalı zeybeklerden ürken halkın şikayetleri yabancı ülke sefirlerinin raporlarında da yer almıştır Bu zeybeklerin çoğu, gösterdikleri bir çok kahramanlıktan sonra Karadağ savaşlarından dönememiştir Bu savaşlar sırasında Arnavutların çok hainliğini gören zeybekler, bundan sonra Arnavut milletine karşı amansız bir hasım haline gelmişlerdir

Zeybekler Kurtuluş Mücadelesinde

Son olarak zeybekleri, Kurtuluş Savaşımızda görmekteyiz Kurtuluş Savaşı’nın ilk başarılı mücadelesi efeler komutasında Aydın’da yapılmıştır Milli Mücadelemizin ilk topu, yine efeler komutasında Aydın’da patlatılmıştır Yörük Ali Efe’nin komutasında kurulan Milli Aydın Alayı, halen ordumuzda mevcudiyetini korumaktadır Burada Kurtuluş Savaşı’nda efelerin neler yaptığını uzun uzun anlatmayacağız Bu husus, tarih kitaplarında bol bol incelenmiştir Buna karşın, bazı sahneleri anlatmadan geçemeyeceğim Bu sahnelerin hepsi şu ya da bu şekilde efsaneleştirilerek halkımızın dimağında yer almıştır

Unutulmaz Sahneler

Bunlardan ilki Yörük Ali Efe müfrezesini Yenipazar’a doğru giderken gören Rum işçilerin kaçmaya yeltenmesi ile başlar Rumların kaçmalarına engel olan Efe, onlara yolluk verir ve Sultanhisar’daki kumandanlarına giderek Yörük Ali’nin teslim olarak Yunanlılara katılmak istediğini, bunun için ertesi gün Sultanhisar’a silahsız geleceğini söylemelerini tenbihler Koşarak giden Rumların ardından bakakalan kızanlar, Efelerinin hilesini anlayamazlar Ancak ertesi gece sabah doğru Sultanhisar’ın Malgaç Köprüsündeki karakolu basmaya giderken bu kurnazlığı anlayacaklardır Yunan Komutanı Sultanhisar’da hazırlık yaparak Efe’nin teslim olmasını bekleyedursun, Malgaç’tan gelen silah sesleri, Türk Kurtuluş Savaşı’nın başladığını, Türk Milletinin ölmeden esareti kabul etmeyeceğini ilan etmektedir

Bir diğer ölümsüz sahne, Atatürk’ün bir telgrafı ile tarihe geçmiştir Telgrafın metnini, tek satırına dokunmadan naklederek yazımızı sona erdiriyoruz Nihai karar elbette ki tarihe kalacaktır

“Ankara, 11 Haziran 1920

Aydın ve Havalisi Kuvayi Milliye Umum Kumandanı Demirci Mehmet Efe kardeşime:

Kahraman efelerinizi size gönderiyorum Aydın’ın bu doğru özlü ve fedakar evlatları, Bolu ve Düzce havalisinde memleketimizi gavurların esaretine düşürmeye çalışan hainleri pek kahramanca ve fedakarca bastırdılar Vatanımıza büyük hizmetler ifa ettiler Allah iki cihanda aziz etsin Kendilerine ve umum kumandanları olan zat-ı alinize Büyük Millet Meclisi’nin kalbi ve samimi teşekküratını takdim eder, gözlerinizden öperim Kardeşim efendim

İmza: Büyük Millet Meclisi Reisi

Mustafa Kemal”

KAYNAK II

Efe Kimdir?
--------------------------------------------------------------------------------

Efe; zulme, işkenceye, haksızlığa başkaldıran ve silahlanıp dağa çıkan, Kızan larıyla birlikte fakir fukarayı koruyup gözeten, zalimleri tepeleyen, ulusal çıkarları düşünerek gerektiğinde yurt savunmasına koşan yiğittir

Efe kelimesinin başka anlamları da vardır Mesela; Ege bölgesinin köy yiğitlerine, gençlere "EFE" denir Zeybek sözü de "EFE" anlamında kullanılır Kızan sözcüğü de "Delikanlı" anlamına gelir

Efe; kızanların, zeybeklerin başıdır Efe’ nin ekibindekilere "Kızan" denir Kızanları Efe’ den ayıran özellik giyimde de belli olur Efe, gümüş saat kösteği, gümüş sigara tabakası kullanır, Kızanları kullanamaz Kızanlar, Efenin izni olmadan evlenemezler Efe, kızanlarının babası, koruyucusu ve lideridir

Efe ile eşkıya yı birbirine karıştırmamalıdır Eşkıya, yol kesen, ev basan, soyguncu ve can kıyıcıdır

Çete sözü Efenin ekibine verilen ad olduğu gibi, eşkıya nın ekibine de verilen bir addır
Efe, gönüllerde bir kahraman olarak yaşayan bir kültür hazinesidir
Zenginden aldığını fakire veren, yoksul kızlara çeyiz düzen, düğün dernek kuran kişidir

Efelerin ve kızanların kıyafetleri kendilerine özgü ve ilginçtir

Kıllıoğlu Hüseyin Efe
Danişmendli İsmail Efe
Mesudlarlı Mestan Efe
Kozalaklı Mehmet Efe
Sancakların Ali Efe
Dokuzun Hasan Hüseyin Efe
Tekeli İsmail Efe
Sökeli Ali Efe
Ese Efe
Germencikli Sarı Efe
Aslan Yürekli Efe ve diğerleri

Ayrıca Atçalı Kel Memet , Çakırcalı Mehmet Efe, Posluoğlu Mehmet Efe, Kamalı Zeybek de mertlikleri ile tanınmış eşkıya grubundan efelerdir Nazilli’nin Yağdere köyünden Sinanoğlu da ünlü bir zeybektir

Aydın’ın 27 Mayıs 1919’da Yunanlılar tarafından işgali üzerine Kıllıoğlu Hüseyin Efe ile Yörük Ali Efe’nin kızanları bir araya gelerek askeri komutanlarla (Albay Şefik Bey ve arkadaşları) işbirliği yapmışlardır Efeler asker toplamaya başlamışlar, halkı silahlandırarak Karahayıt’ın Armutlu köyünde bir araya gelmişlerdir Burada Kozalaklı Mehmet Efendi de gruba katılmıştır Ortaya çıkan birliğin başına Yörük Ali Efe geçmiştir

Milli Mücadeleye Katılan Efeler

Yörük Ali Efe
Demirci Mehmet Efe
Kıllıoğlu Efe
Ese Efe
Tekeli İsmail Efe Sancaktarın Ali Efe
İsmail Arslan Yürek Dokuzun Mehmet Efe
Sökeli Ali Efe
Danişmentli İsmail Efe Durmuş Ali Efe
İbrahim Çetin Çavuş Mestan(Emir) Efe
Çete Efe
Adalı Efe
Tuzsuz Efe
Sökeli Caferaki
Duacıllı İbrahim Koca Mustafa Keleş
Mehmet Efe
Kara Ahmet
Kara Erkek Gökçen Efe
Kuru Köylü Ahmet Efe
Alim Efe
Bakırlı Efeler
Saçlı Efe
Tavaslı Ömer
Salcı Ali Çavuş
Muharrem Çavuş
Solağın Ahmed
Kara Mustafa
Patağın Mehmet
Cesur İbrahim
Kör Ahmed
Kadıköylü Tahir
Mehmet Alinin Süleyman
Soğancılı Kara İmam
Böcekli Halil
Davaslı Osman
Kara İbrahimoğlu

Efeler ve Zeybeklik
--------------------------------------------------------------------------------
Zeybeklik son dönemde bir yandan popüler bir nostaljik öğe haline gelmiş gibi görünmesine karşın, diğer yandan da toplumu baskı altına almış olan bilgisizlik ve yüzeysellik akımı nedeniyle genel kabullenmeler ve yapıştırılmaya çalışılan yaftalardan da büyük zarar görmektedir Bazı televizyon dizilerinin ve müzik eserlerinin, zeybeklik olgusuna ve zeybek ezgilerine eskisine nazaran daha ağırlıklı olarak vurgu yaptığı hiç birimizin dikkatinden kaçmış olmasa gerektir
Bu ilginin doğurduğu bir başka sonuç daha var ki, bu kimsenin arzulamadığı bir çeşit yan etki Efeliğin bu kadar tuttuğunu gören bazı fırsatçılar da kendilerine gün doğduğunu düşünüp bu “trend”den faydalanmaya çalışmaktalar Bunların başında köşe dönmeci ve kolaycılar geliyor İlk iş olarak Ege zeybek ve türkülerine el atarak bunları kendilerince, “güncelleştirerek” piyasaya sürüyorlar Bu sahtekarlık, pek tutmasa da, Ege kültürünün yozlaşması riskini artıran bir alışkanlık halini almıştır Türkülerimizi hakkıyla yorumlayan yetkin sanatçılarımızın yanı sıra, zeybekleri “bale” veya “opera” haline getirmeye çalışanlardan tutun da, arabesk balçığı içine sokmaya çalışanlar da müzik piyasasında zeybekleri bizim kadar sevmektedir(!)

Bir başka tehlike, bu popülariteden faydalanmak isteyen bir başka grup sahtekardan gelmektedir Bunlar da cüz’i akıllarında bulunan birkaç kırıntıyla zeybekliğin tarihi gelişimini, zeybek oyunlarının kökenini ve anlamını açıklayarak kendini satmaya çalışan budala tayfasıdır Bunların en son örneğini Milliyet Gazetesinde çıkan bir haberde Dr Alper Aksoy adındaki bir şahsın hezeyanlarında gördük İstanbul’da bir zeybek ekibi kurarak yarışmalara katılan bu kişi, yapılan söyleşide hem zeybek oyunlarının orijinal karakterini bozduğunu itiraf etmekte; hem de efelerin geçmişine dil uzatarak bu insanların Türklüğünden, İslamlığından ve efeliğinden şüphe ile bahsetmektedir

Efelerimizin ve zeybek türkülerinin bir sahipleneni olmadıkça bu saldırıların bitmesi beklenemez Zeybeklerin sahibi, en doğalıdır ki Aydınlılardır Demek oluyor ki Aydınlılar, çaba ve girişimleriyle zeybekliği ve zeybekleri her şeyiyle sahiplendiklerini göstereceklerdir

YÖRÜK ALİ EFE ve GRUBU

Zeybeklik nedir?

Bu kapsamda zeybeklere değinmeden geçemeyeceğim Zeybekliğin kökenlerini Eski Yunan’da veya Orta Asya’da aramanın manası yoktur Çünkü zeybeklere ilk olarak Anadolu Selçuklularında rastlanmaktadır Bu dönemde zeybek adının, Aydın yöresinde yolların güvenliğini sağlayan bir çeşit asker anlamına geldiğini biliyoruz Kelimenin anlamını araştırmak ta beyhude bir iştir Kelimenin kökenine ilişkin bir tarihi kayıt bulunmamasının yanı sıra bu kelimeyi Rumca’dan veya başka yabancı dillerden gelmiş gibi göstermeye çalışan sahtekar ve hainlerin varlığı, bu bahisten tiksinerek geri adım atmamız için yeterlidir

Zeybekliğin asıl kökeni 16yüzyıl sonu ile 17yüzyıl ortalarına tarihlenen Celali Ayaklanmalarına dayanır Gerçek anlamını da burada bulur Yenilgilerle bozulmaya yüz tutan merkezi idare ve halka zulümden başka bir şey getirmeyen yerel vali ve mültezimler ile birlikte köylüler üzerindeki mali yükün ağırlığı, asker kaçakları ile birleşen isyancıların çığ gibi büyümesine yol açtı Aydın, bu sıkıntıları daha fazla hisseden bir vilayet olarak Celalilerin her zaman etkin olduğu bir yöre olageldi Bu isyancıların faaliyetleri yoğun olarak Aydın’da hep devam etti Buna karşın aynı sebeplerle dağa çıkan eşkıyanın gittikçe yöresel niteliklere bürünerek diğer eşkıyadan ayrıldığını ve bir çeşit toplumsal çete haline geldiğini görmekteyiz Anlatılanlar bellidir; haksızlığa karşı çıkan köylü genci ve zenginden topladığını fakire dağıtan, gençleri evlendiren, köprüleri onaran gönlü tok eşkıya

Sinanoğlu Örneği

Bu anlamdaki en eski zeybekleri Sinanoğlu ve arkadaşlarının olayında görüyoruz Atça’nın Yağdere köyünden olan Sinanoğlu ve arkadaşları Koca Hasan ve Gök Hasanoğlu yine aynı sebeplerle dağa çıkarak etraflarında hatırı sayılır bir kuvvet toplayarak Aydın’ı ele geçirmişler ve Valiyi öldürmüşlerdir 1828-1832 yılları arasında 5 yıla yakın Aydın Vilayetinde hüküm süren Sinanoğlu, Aydın’a gelen iki orduyu yenmiş, ancak daha sonra, 8 bin kişilik bir Zeybek ordusuyla İzmir’i ele geçirmeye kalktığında, üzerine gelen Vezir Tahir Paşa komutasındaki Osmanlı Ordusunca mağlup edilerek idam olunmuştur Kendisi ve arkadaşlarının mezarları Atça-Nazilli arasında Tabanlı Çeşmesi denilen yerdedir

Çoğu zeybeklerin akıbeti bu şekilde olmuş ve “su testisi su yolunda kırılır” atasözü boşa çıkmamıştır Bunun yanında bir çok efe de devletle işbirliği yapmış, teslim olmuş, hatta eşkıya takibinde devlete yardımcı da olmuştur Kırım Savaşına zeybeklerin katıldığını gösteren belge ve gravürler mevcuttur

Efeler Savaşta

En son 1877-1878 Osmanlı Rus Savaşına efelerden oluşan bir Zeybek Alayı katılmıştır Bunların arasında meşhur Çakıcı Mehmet Efe’nin babası Çakırcalı Ahmet Efe de vardır Zeybeklerin savaşlara katılmaları genelde kendilerine yapılan vaatler ve nasihatler sonucu olmuştur Bu savaşta da Sultan IIAbdülhamit ile şahsen görüşen zeybekler, kendilerine savaştan sonra verilecek özgürlük ve mal ile kandırılmıştır Aydın’dan getirilen Zeybek Alayı İstanbul’da bir müddet eğitilmiştir Hatta bu eğitim sırasında Beyoğlu’na inen palabıyıklı, kulaklı kamalı zeybeklerden ürken halkın şikayetleri yabancı ülke sefirlerinin raporlarında da yer almıştır Bu zeybeklerin çoğu, gösterdikleri bir çok kahramanlıktan sonra Karadağ savaşlarından dönememiştir Bu savaşlar sırasında Arnavutların çok hainliğini gören zeybekler, bundan sonra Arnavut milletine karşı amansız bir hasım haline gelmişlerdir

YÖRÜK ALİ EFE

Zeybekler Kurtuluş Mücadelesinde

Son olarak zeybekleri, Kurtuluş Savaşımızda görmekteyiz Kurtuluş Savaşı’nın ilk başarılı mücadelesi efeler komutasında Aydın’da yapılmıştır Milli Mücadelemizin ilk topu, yine efeler komutasında Aydın’da patlatılmıştır Yörük Ali Efe’nin komutasında kurulan Milli Aydın Alayı, halen ordumuzda mevcudiyetini korumaktadır Burada Kurtuluş Savaşı’nda efelerin neler yaptığını uzun uzun anlatmayacağız Bu husus, tarih kitaplarında bol bol incelenmiştir Buna karşın, bazı sahneleri anlatmadan geçemeyeceğim Bu sahnelerin hepsi şu ya da bu şekilde efsaneleştirilerek halkımızın dimağında yer almıştır

Unutulmaz Sahneler

Bunlardan ilki Yörük Ali Efe müfrezesini Yenipazar’a doğru giderken gören Rum işçilerin kaçmaya yeltenmesi ile başlar Rumların kaçmalarına engel olan Efe, onlara yolluk verir ve Sultanhisar’daki kumandanlarına giderek Yörük Ali’nin teslim olarak Yunanlılara katılmak istediğini, bunun için ertesi gün Sultanhisar’a silahsız geleceğini söylemelerini tembihler Koşarak giden Rumların ardından bakakalan kızanlar, Efelerinin hilesini anlayamazlar Ancak ertesi gece sabah doğru Sultanhisar’ın Malgaç Köprüsündeki karakolu basmaya giderken bu kurnazlığı anlayacaklardır Yunan Komutanı Sultanhisar’da hazırlık yaparak Efe’nin teslim olmasını bekleyedursun, Malgaç’tan gelen silah sesleri, Türk Kurtuluş Savaşı’nın başladığını, Türk Milletinin ölmeden esareti kabul etmeyeceğini ilan etmektedir

Bir diğer ölümsüz sahne, Atatürk’ün bir telgrafı ile tarihe geçmiştir Telgrafın metnini, tek satırına dokunmadan naklederek yazımızı sona erdiriyoruz Nihai karar elbette ki tarihe kalacaktır

“Ankara, 11 Haziran 1920

Aydın ve Havalisi Kuvayi Milliye Umum Kumandanı Demirci Mehmet Efe kardeşime:

Kahraman efelerinizi size gönderiyorum Aydın’ın bu doğru özlü ve fedakar evlatları, Bolu ve Düzce havalisinde memleketimizi gavurların esaretine düşürmeye çalışan hainleri pek kahramanca ve fedakarca bastırdılar Vatanımıza büyük hizmetler ifa ettiler Allah iki cihanda aziz etsin Kendilerine ve umum kumandanları olan zat-ı alinize Büyük Millet Meclisi’nin kalbi ve samimi teşekküratını takdim eder, gözlerinizden öperim Kardeşim efendim

İmza: Büyük Millet Meclisi Reisi

Mustafa Kemal”

Kaynak : Mehmet EKİZOĞLU

Zeybek Hakkında Genel Bilgiler

Ege denilince akla Zeybek gelir Mert, cesur, atılgan, mazluma dost, haksızlığa düşman olarak tanınırlar Türk köylüsünün tipik bir örneğidir Kurtuluş savaşında gösterdikleri başarılar ünlerine ün katmıştır Bugün Zeybeklik tarihi bir anı olarak yaşatılmaktadır

Bölgenin oyun türü Zeybektir Batı Anadolu'nun hemen hemen her, yerinde ''Zeybek'' türündeki oyunlar,*görülür Afyon, Antalya, Isparta, Burdur, Sakarya çizgisinin batı tarafında kalan illerimizde bu tür oyunun büyük etkileri vardır

Yörede kadınların oynadığı oyunlara ''Kadın Zey*bek'', erkeklerin oynadığı oyunlara ''Erkek Zeybek" denil*mektedir Kadınların oynadığı oyunlar erkeklerin oynadığı oyunlara göre daha yürüktür Erkek oyunlarının yöredeki bir diğer adı da "Ağır Zeybek" tir Ege nin bir çok yerinde oynanan bu tür oyunların en ağırlarına İzmir, Aydın, Muğla, Manisa illerinde rastlamak mümkündür Zeybek oyunlarının diğer oyunlara (Bar, Halay, Horon vb) göre en büyük özelliği tek olarak serbest oynanmasıdır Toplu olarak oynanan Zeybek oyunlarında oyuncular arasında müzik ve ritim hariç hiçbir bağ bulunmaz Oyunu oynayan kişi hiçbir kurala bağlı kalmadan tamamen içinden geldiği gibi oynarZeybek oyunları toplu olarak oynandığında, yöresel olarak daire formu kullanılır

Zeybek Sözü ve Kökeni
Zeybek sözcüğünün kökeni hakkında bugüne kadar çok çeşitli ve birbirinden farklı görüşler ortaya atılmıştır Halikarnas Balıkçısı Zeybek Sözcüğünü Mitolojiye şu şekilde dayandırıyor;

''Homeros bu sözü ''olaks'' diye Omeqa ile yazar Omeqa ise, ona tanrıçanın ilkbaharda doğurduğu yumurtasının, ilkbaharda bölünerek iki ayrı "o" olmasıdır Ayrılan bu yumurtalardan tüm yaratıklar ve bitkiler çıkmıştır Böylece de ''Obekkos'', ''Tobekkos'' ve ''İbakki'' sözleri ''Zeybek'' olmuştur

Mahmut Ragıp Gazimihal, sözün Grekler tarafından kullanıldığını da belirtiyor

''Yunanca'da ''b'' sesi olmadığı için, onların dilinde Sayvakikos , Zaypapikos şeklinde Rodos 'ta ise Turkikos'un aynı anlamda kullanıldığı ve kelimelerin aslının Saybak olup bizde kelimenin incelenip ve özleşerek Zeybek haline geldiği de açıklanır

Divanı Lügatı Türk'te Zeybek hakkında şu bilgiler verilmiştir:

Divanı Lügatı Türk, Cilt I, sayfa 333 de Bekneg kelimesindeki Bek sözünün sağlam olduğu yazılmaktadır Yine Divanı Lügatı Türk, cilt III Sayfa 154 de Sağ sözünün Zeybeklik, anlayışlılık anlamında olduğu kaydedilmektedir Divanı Lügatı Türk, Cilt I S 80'de s harfinin bazen Türk dilinde z okunduğu söylenmektedir Zeybek sözünde sağlam anlamında bir (Bek) sözünün bulunması anlamı olan sağlam sözünü doğrulayacak ek ad olması şarttır Bek sözcüğü bir insan için kullanıldığına göre ek sözü, insanın niteliğini iyi yönünden anlatan söz, olması gerekir Yani Bek sözü ile ancak anlayışlılık ve akıllılık anlatan Zag sözü ile birleşik ad olabilir ve şeklini alır Bunu Türk dilinin yapısı zorunlu kılmaktadır Türkçemiz ses uyumu kuralı burada da, karşımıza çıkmaktadır Başta gelen kalın fakat hafif sesli hece, sonda gelen ince fakat sert heceye uydurularak okunur, kuralına göre Zag hecesi kendisinden sonra gelen sert, ince Bek hecesine uydurulmuş, Zeg olmuş Bek ile beraber anlayışlı, akıllı, sağlam, zeybek olarak Avrupa tarih kitaplarına geçmiş ve çağımıza değil Bozdağ, Dalgalı dağ köylerinde yaşamıştır

EFE-ZEYBEK VE KIZAN ARASINDAKİ BAĞINTI
Efe, Zeybek gruplarının başıdır Zeybekler arasında kahramanlık yapmış cesur ve mert kişiler arasından seçilir Efe olmak için Zeybekler arasında yaşça büyük olmak önemli değildir

Zeybek, Kızanlara göre daha çok kahramanlık yapmış cesur kişilerdir Zeybekler efenin Emriyle kızanları yetiştirirler Zeybekler, efelerin yanında birer kol beyi görevi görürlerdi Zeybekler iyi silah kullanan cesur kişilerdir

Zeybeklerin maiyetindeki gençlere ''Kızan'' denilir Kızan çocuk anlamına gelse gerek Çünkü Anadolu'da kimi oyunlarda kızlar delikanlı, delikanlılar da kız giysilerini giyerler Kızan belki de önceleri başka anlam taşırdı

Günümüzde akıllarda kalan bazı Efeler ve Zeybekler şunlardır;

Yörük Ali Efe , Çakıcı Mehmet Efe, Çakırcalı Efe, Saçlı Efe, Mestan Efe, Gökçen Efe, Sarı Zeybek, Kamalı Zeybek, Pepe Efe, Kıllıoğlu Hüseyin Efe, Demirci Mehmet Efe

Kaynak: Zeybek Oyunlarının Tarihte Ortaya Çıkışı-Cumhur Sevinç

NASIL EFE OLUNUR?

Efe olmanın bazı koşulları vardır Bu koşullar seçimle gerçekleşir Efe'yi zeybekler ve kızanlar seçerler Efe'nin oğlu da babasının yerine efe ölebilir Ancak, babasının taşıdığı tüm özellikleri taşıması gerekir Efe öldüğü zaman, O'na şanına layık bir cenaze merasimi yapılır Cenaze bitimi kahvenin önünde Zeybekler ve kızanlar toplanırlarEfenin oğlu meydana çıkar; babasının kahramanlıklarını,yaptıklarını sayar ve sonra kendisinin de babası gibi bir kahraman olduğunu söyler << İşte er meydanı>> diyerek ortaya atılırEğer etraftan hiç ses çıkmazsa, bu bir çeşit kabulleniş sayılırO zaman oğul, babasının tüm şahsi eşyalarını meydana getirip yığarBabasından kalan altın ve para da ortaya konur Oğul şöyle seslenir: << Babama ait tüm paralar ve mallar sizindir>> Bunun üzerine tüm zeybek ve kızanlar malları ve paraları yeni Efe’ye miras olarak terk ederlerBu tören bittikten sonra, önce Zeybekler gelir, yeni Efe’nin alnından öperler Zeybeklerin ardından Kızanlar, Efe'nin ellerine öperek bağlılıklarını bildirirler Böylece Efe'nin oğlu da efe olur Eğer Efe'nin oğlu Efeliğe layık görülmezse genellikle en yaşlı Zeybek Efeliğe seçilir Efe uygun bir gün seçer, bir büyük şölen verir O gün yenilir, içilir;bağlamalar, davul ve zurnalar çalınarak çeşitli Zeybek oyunları oynanır

GENCİN KIZAN OLMA TÖRENİ

Halikarnas Balıkçısı sayın Cevat Şakir Kabağaçlı' nın söylemiyle

Bir sabah tanyeri ağarırken Efe,Zeybekler ve kızanlar ata binerek dağa çıkarlar Efe yere diz çöker, Zeybek ve Kızanlar da diz çökerler Namzet ayakta durur Kızan olacak genç, belindeki yatağanı çeker, üç kez öptükten sonra Efe'nin önünde diz çöker Efe diğer kızanlarına şöyle seslenir:

Kızanlar, bu koca dağların sahibi kim?

Kızanlar: Erimiz

Efe: Yiğidi kim?

Kızanlar: Efemiz

Efe: Susuz derelerde kavak bitermi?

Kızanlar: Bitmez

Efe: Bitkisiz diyarlarda duman tüter mi?

Kızanlar: tütmez

Efe: Yiğit kime derler?

Kızanlar : Sözünde durup Efe'siyle ölene derler

Efe : İnsan dünyaya niçin gelir?

Kızanlar : Ölmek için

Efe : Doğup da ölmekten kuşkulanan bebekler?

Kızanlar : Dertlenip hortlamaya

Efe : Şeytana bel bağlanır mı?

kızanlar : Yardımcımızdır, bağlanır

Efe : Adem uşağına bel bağlanır mı?

Kızanlar : Bağlanırsa ağlanır

Efe : Varyemezlere acımak mı, yoksa dayak mı haktır?

Kızanlar : Dayak haktır

Efe : Yiğitlerde ne yoktur?

Kızanlar : Merhamet

Efe : Korkaklar zeytinleri nerde döverler?

Kızanlar : Ağaç dibekte

Efe : Yiğitler yağı nerde kavururlar?

Kızanlar : Zalim göbeğinde

Bu söyleşinin bitiminde Efe ayağa kalkar, önlerinde bulunan teknel (defne) ağacının yanına gelir Efe teknel ağacına yatağanı saplar Kızanlar bu ağacın önünde toplanırlar, Efe ağacın önünde söyleşiye şöyle devam eder:

Efe : Sözünde durmayan, kahpe bacının öz kızanı olsun mu?

Kızanlar : Olsun

Efe : Şu dualı yatağan böğrüne batsın mı?

Kızanlar : Batsın

Efe : Doğru söylediğinize Nasuh, Nusuh tövbesi olsun mu?

Kızanlar : Olsun

Söyleşi bitiminde yeni Kızanlar, Efelerine sadık kalacaklarına and içerler Yeni kızan bundan sonra teknel ağacına saplı yatağanın altından yedi kez geçer Bunu diğer kızanlarda takip eder Sonunda Kızan Efe'nin elinden, Efe'de kızanın alnından öper Ona bir yatağan verilir Bundan sonra genç, Efe'nin kızanı olmuştur

ALINTIDIR