Kutalmışoğlu Süleyman Şah -Türk Tarihindeki Yeri

Kutalmışoğlu Süleyman Şah (ö 1086) Anadolu Selçuklu Devleti'nin kurucusudur Selçuklu soyundan gelmekteydi ve Büyük Selçuklu kumandanıydı

Süleyman Şah'in babası Kutalmış Selçuk Sultanı Tuğrul Bey ile Çağrı Bey'in amcaoğluydu Kutalmış önce Tuğrul Bey'e karşı isyan etmiş; sonra Büyük Selçuklu Sultanlığı tahtına geçen Alparslan'ın sultanlığını kabul etmemiş ve onun ile başarısız bir çatışmaya girişmişti Kutalmış 1064de ölünce (Süleyman Şah dahil) dört oğlu o zamanlar Büyük Selçuk Sultanlığı sınırları dışında kalan fakat göçebe Türkmen boylarının yerleşmeye başladıkları bir bölge olan Anadolu'da Toros Dağları yöresine kaçmışlar ve Anadolu'ya yeni gelip yerleşen Türkmen boyları arasında yaşamaya başlamışlardır Burada da Alparslan'in devamlı baskısı altında kalmışlar ve Alparslan'in zaman zaman akıncı birlikleri göndererek tahtını tehdit edebilecek olan kardeşleri bertaraf etmeye çalışmıştır Dört kardeşten en son Süleyman Şah hayatta kalmıştır

Alparslan'ın 1071 Malazgirt Savaşı galibiyetinden sonra giderek daha çok sayıda Türkmen göçmen boyları Anadolu'ya girip yerleşmeye başlamış ve Süleyman Şah bu Türkmenlerin liderliğini ele geçirmeyi başarmıştır 1073de Süleyman Şah Büyük Selçuk devleti hükümdarı Melikşah tarafından Büyük Selçuk Sultanlığı'na bağımlı Sultan-ı Rum (yani Anadolu Selçuklu Devleti hükümdarı) olarak tayin edilmiştir Bizans sınırlarında idaresini kuran Süleyman Şah Bizans'lılarla bazan savaş yaparak bazan Bizans isyancılarına yardım ederek hükmü altındaki toprakların sınırlarını büyütmeyi başarmıştır 1075deİznik (Nicaea) ile İzmit1077de ülkesinin özerkliğini ilan edip İznik merkezli bağımsız bir devlet olarak Anadolu Selçuklu Devleti'ni kurmuştur

1078de Süleyman Şah Bizans İmparatoru VII Mikhail Dukas'la Bizans tahtını eline geçirmek üzere isyan eden Anatolikon Theması vali-generali Nikeforus Botaeiates'e karşı askerî yardım anlaşması yapmıştır Fakat Süleyman Şah ordusu ile İznik ile Kütahya arasında Nikeforus Botaeiates ile karşılaşınca asi generalin sağladığı daha uygun şartlar nedeniyle taraf değiştirip Nikeforus Botaeiates'a askeri yardım sağlamış ve onun III Nikeforus ismi ile Bizans İmparatoru olmasına önayak olmuştur Bu yardım dolayısıyla Bizanslılar göçmen Türkmenlerin Anadolu'da ta Boğaz kıyılarına kadar gelip yerleşmelerini kabul etmişlerdir 1080 Süleyman Şah bir diğer Bizans tahtına geçmek isteyen bu sefer başarısız isyancıya (Nikephoros Melissenos)'a yardım etmiştir Anadolu Selçuklu Devleti'nin hızlı bir biçimde büyümesinden çekinen Bizans İmparatorluğu (Balkanlardaki karışıklığın etkisiyle de) Anadolu Selçuklu Devleti ile bir antlaşma yapmış ve bu antlaşmaya göre Bizans Anadolu Selçuklu Devleti'ne yıllık tazminat ödemeyi kabul etmiştir

Süleyman Şah Bizans'la yaptığı bu antlaşma sonucu batı sınırını güvenceye almıştır Yakın akrabası ve veziri Ebu'l-Kasım'ı İznik'te idareci olarak bırakan Süleyman Şah doğu sınırlarını genişletme planları ile 1084de Çukurova (Kilikya)'ya (ve belki de Suriye üzerine) bir sefere çıkmıştır Bu sefer sonucu Tarsus Adana ve Antakya'yı devletinin sınırlarına katmıştır

Fakat İran merkezli Büyük Selçuklu devletinin Suriye'de (bir bakıma özerk) emiri olan Ebu Said Tajuldevla Tutuş bu seferin kendi egemenliği altında olan Süriye üzerine yöneleceğini kuşkusuyla Süleyman Şah'a karşı çıkmıştır Her ikisi de Selçuk emiri olan bu iki taraf arasındaki askeri çekişmeye başkenti İsfehan'da bulunan Melikşah'ın bir bağlantısı olup olmadığı daha belgelenmemiştir; ama bazı tarihçiler Tutuş'un Melikşah emirleriyle hareket ettiğini bildirmektedirler Gerçekten Süleyman Şah Antakya'yı ele geçirdikten sonra bütün Suriye'ye sahip olma amacıyla Halep'i kuşatmıştır Kentin valisi olan İbn-i Huteyti Tutuş'tan yardım istemiş; Tutuş yanına Selçukluların yetenekli kumandanlarından Artuk Bey'i (Artuklu Beyliği'nin kurucusu) alarak 4 Haziran 1086Ayn Seylem Savaşı'nda Süleyman Şah'la karşılaşmıştır Süleyman Şah bu savaşta mağlup düşerek yaşamını kaybetmiştir

Süleyman Şah'ın ölümünden sonra Süleyman Şah'ın oğulları Kılıçarslan ve Kulan Arslan esir olarak Büyük Selçuk Sultanı Melikşah'ın başkenti olan İsfehan'a gönderilmiştir Bu gerçek Süleyman Şah ile Tutuş arasındaki askeri çatışmaya Melikşah'in bir katkısı olduğuna bir ipuçu olarak yorumlanmaktadır Anadolu Selçuklu Devleti bu nedenle 1086-1092 yılları arasında hükümdarsız geçen bir "fetret dönemi" yaşamış; ve ülkeyi vezir Ebu'l-Kasım yönetmeye çalışmıştır

1092de Melikşah'ın ölümü üzerine serbest bırakılan I Kılıçarslan Anadoluya gelerek devletin başına geçmiştir