Göktürk'lerde Güzel Sanatlar

Gök Türkler çağından kalma topraküstü eserler, (yazıtlar, heykeller, sunaklar, vb) başta gelen önemli eserlerdir Gök Türkler genellikle mezar üzerine bir ev yaparlar ve evin duvarlarına ölünün çeşitli resimlerini çizerlerdi

Orkun bölgesinde ve Kuzeybatı Moğolistan'daki kurganlar arkeologlarca kazılmıştır Buradaki mezar tipleri binlerce çeşitli gruplara ayrılmıştır: Bu mezarlar tümsekli mezarlar ve bozkır mezarları diye gruplandırılır Tümsekli mezarlar daha çok vadilere, dağ eteklerine yapılır, boyları 5 - 100 metre arasında değişirdi Mezarın orta kısmı taşlarla doldurulur, tümsek biçimine getirilirdi Bozkır mezarlar ise daha çok yüksek bölgelerde yapılır, etrafı dört köşe yassı taşlarla kaplanırdı Ayrıca mezarların içine, yanına veya uzağına birer taş dikilidir Bu taşlar üzerindeki damgalar dikkat çekicidir Orkun boylarında ölülerin, süslü taş levhalardan yapılmış tabutlar içine gömüldüğü anlaşılmaktadır

Toprakaltı buluntularına gelince: Orkun, Baykal Gölü, Altay (Kudırge, Tuyahta, Kuray kurganları) ve Tanrı Dağları'nda (Koçkar buluntuları, Gökbulak, Araköl, Issık Göl kurganları, Narın ırmağı buluntuları) yapılan kazılarda ilgi çekici ve bilgi verici pek çok eser bulundu Altaylarda Gök Türk çağına ait toprak kaplar bulunamamıştır Ağaçlardan oyulmuş veya deriden yapılmış kaplar ele geçirilmiştir Orkun ve Tula bölgesindeki kaplar, dar ağızlı sürahiler ile geniş ağızlı çömleklerden ibarettir Katanda, Kuray, Tuyahta kurganlarında gümüşten, kulplu ve kulpsuz maşrapalar bulunmuştur Maşrapaların altında Gök Türkçe yazılar görülmektedir

Kutanda kurganında bulunan elbise, Gök Türklerin elbise tipleri hakkında bilgi vermektedir İpekli kumaşlar kürkle süslendiği gibi, kürkten yapılmış elbiselere de tesadüf edilmiştir Kemerlerin üzeri madeni plakalarla süslenmiştir, kemerlerin yanlarından sarkan birer süs uçları olduğu görülür Kemere bu çağda deriden veya kumaştan bir çanta takılırdı

Altay bölgesinde (Kudırge kurganı) bulunan bronz küpelerin bir kısmının halka biçiminde, bir kısmının da halkaya bağlı süsleyici unsurlarla zenginleştirilmiş olduğu görülür Yine Altay dağlarında (Kudırge kurganı) bulunan eğri kılıç, Türk kılıçlarının prototipi olarak kabul edilmektedir Batı Gök Türkler'in sınırları içindeki Çu yöresinde de eğri kılıçlar bulunmuştur Altay, Moğolistan ve Truva bölgesinde bulunan heykellerin birçoğu üzerinde eğri kılıç bulunduğu görülmüştür Kılıçlar kına bağlı iki kayışla kemere tutturulmuştur

Tanrı ve Altay dağlarındaki kurganlarda birçok yay parçası ele geçirilmiştir Türk yayları kemik, ağaç ve sinirden meydana gelirdi

Orkun ve Tula bölgesinde ve Altaylar'daki (Kuray) okların uçları üç perlidir Özellikle Altaylar'daki Kuray okları yapılış bakımından en mükemmelleri sayılır Altaylarda Katanda kurganında uzun mızrak ucu da bulunmuştur

Altay ve Orkun bölgesinde ele geçirilen at koşumları da, (eyer, üzengi, gem, vb) ilgi çekici buluntular arasında yer alır Altay dağlarında çeliğin çeşitli cinslerine rastlanmıştır Tuyahta ve Kuray kurganlarında ele geçen çelik cinsleri, bura halkının usta demirci olduğunu göstermektedir Altaylar'a giden gezginler de bunu doğrulayıcı bilgi vermektedirler

Gök Türk tuğlarında alem olarak altın bir kurt başı vardı Lena ve Yenisey ırmakları kıyısında Gök Türk çağına ait kaya resimlerinde, çerilerin ellerinde tuğ taşıdıkları görülmektedir

Gök Türkler genellikle mezarlarının üzerine bir heykel dikerlerdi Bu heykellerin ölüye mi, yoksa öldürdüklerine mi ait olduğu meselesi henüz anlaşılamamıştır Gök Türkler, öldürdükleri insan sayısı kadar mezarlarının üstüne balbal dikerlerdi Ancak bu heykellerin balballardan ayrı olduğu sanılıyor, çünkü şamanlar bu heykellere son zamanlara kadar saygı göstermiş ve kurban kesmişlerdir

Orkun heykelleri beyaz mermerden yapılmış ve perdahlanmıştır Orta Asya ve Sibirya'daki taş minelerde olduğu gibi, bu heykellerin sağ elleri, birşey tutuyormuş gibi yukarı kalkık durumdadır Heykellerin birçoğunun üzerinde elbise, kılıç, çanta, kemer, küpe, vb titizce işlenmiştir

Altay dağlarında (Kuray ovası) Tanrı dağlarında (Issık Göl kenarları, Büyük Kemine kurganı) Yenisey bölgesinde Gök Türk çağına ait pek çok heykel ele geçirilmiştir