Felsefi Terimler Sözlügü H

Felsefi Terimler Sözlügü H

HAKİKAT
Nesnel gerçeğin düşüncedeki yansısı Gerçek ile hakikat aynı şeyler değildir Gerçek nesnel gerçekliği, hakikat ise bu nesnel gerçekliğin zihnimizdeki öznel yansısını dile getirir Örneğin elimizde tuttuğumuz bir kalem gerçek, onun zihnimizdeki yansısı hakikattir Hakikat, gerçeğin kendisi değil, yansısıdır ve düşünce ile nesnesi arasındaki uygunluğu dile getirir

Hakikat ile doğruluk ise birbirine bağımlı fakat aynı şeyler değildir Doğruluk mantık kurallarına hakikat ise nesnel gerçekliği dile getirir Hakikat, nesnel gerçekliğe uygunluğu gerektirdiği gibi nesnel gerçekliğin belli ilişkilerine de uygunluğu, eş değişle mantıksal uygunluğu dile getirir
Hakikat kavramı, felsefe alanında çok önemlidir ve materyalizm ile idealizm arasındaki kavganın baş konusudur Özellikle idealist öğretiler ona akla aykırı çeşitli anlamlar vermişlerdir

Hakikat kavramını en iyi şekilde açıklayan diyalektik materyalist felsefedir Bahçemizde bir ağaç görürüz, bu nesnel gerçekliktir; bu ağaç bilincimizde yansır, bahçemizdeki ağaca uygun olarak doğru yansıdığı ölçüde hakikattir Ne var ki bu yansı tıpa tıp uygun olmaz Yaklaşıktır, bundan ötürü de görelidir Ama bu ağacı zihnimizde keyfimize göre biçimlendiremeyiz ve onu, tıpa tıp aslına uygun olmasa da, az çok doğadaki biçimiyle yansıtırız, demek ki öznel olan hakikatimizle nesnel olan bir yanda vardır Hakikatimiz aslında nesnel olan bir şeyden yansıdığı için öznel deriz

Hakikatler görelidir, her göreli hakikat saltık hakikatin bir parçasıdır Diyelim 0 uzaktan bir ağaca baktığımızda onu ilk başta uzun bir çubuk gibi görürüz, yaklaştıkça onun dalları, meyveleri ortaya çıkar, daha derin bilgiye ulaşmak için ağacı keser içine bakar, nasıl kök saldığına bakarız İşte bilgi sürecinde saltık hakikate bu göreli hakikatlerimizle adım adım yaklaşırız Saltık hakikat, göreli hakikatlerin toplamıdır Hakikatlerimiz görelidir ama saltık bir hakikat vardır Saltık hakikat daima geliştirilecek, yeni bilgilerle güçlendirilecek, ama daima doğru kalacak bir bilgi demektir

HAZCILIK (Hedonizm)
Alm Hedonismus, Fr hedonisme, İng hedonism, Yun hedom = haz, es t lezzetiye

1- Yaşamın anlamını hazda bulan dünya görüşü
2- Haz=hedone'yi ahlak ilkesi olarak kabul eden; ahlak eyleminin ereğini ve ölçeğini hazda bulan ahlak öğretisi //
Burada ya a Bir anlık duyusal haz, ya da b Sürekli haz (tinsel haz) söz konusudur
Kyrene Okulunun kurucusu olan Aristippos hazcılığın da kurucusu sayılır Aristippos'a göre haz veren şey iyidir, acı veren de kötü Haz ile iyi aynı şeydir İnsan her şeyden sevinç duymaya çalışmalı, her yaşama durumunda iyiyi, sevincin kaynağını bulmak istemelidir Ancak Aristippos'un göz önünde bulundurduğu bir anlık haz duygusudur Bu öğreti daha tinsel biçimde Epikuros'ta da karşımıza çıkıyor Ona göre de, biricik iyi hazdır, "Haz bütün eylemlerimizin ereği olmalıdır" Ancak Epikuros mutluluğun temelini ruhun dinginliğinde bulur, tinsel hazları duyusal hazların üstünde görür ve en yüksek erek olarak koyar; çünkü yalnız tinsel hazlar gelip geçici olmayan hazlardır, sürekli bir ruh durumu sağlarlar

HEDONİZM (Hazcılık)
Yaşamın anlamını hazda gören anlayış Ahlaki eylemin amacını hazda bulan ahlak öğretisi
Hedonizm: En üstün iyiliğin haz olduğunu ileri süren Aristipposun öğretisi Aristpposa göre en üstün iyilik hazdır Bu öğretiye göre iyi demek haz demektir; haz veren her şey iyi, acı veren her şey ise kötüdür Aristipposa göre her davranışın nedeni, mutlu olmak isteğidir Yaşamın ereği hazdır Haz insanı insan eden duygudur Bilgilerimiz duygularımızla alabildiğimiz kadardır, bunda öteye geçmez Bu yüzden Aristippos duygularımızın getirdiği haza yönelmeyi, acıdan kaçmayı söyler

En üstün iyi, hazdır Ancak gerçek haz sürekli olandır Sürekli olan hazza da bilgelikle varılabilir

Epikurosda hazcılığı devam ettiren filozoflardandır Ne var ki, Epikuros, Aristipposun bedensel hazzına karşı tinsel hazzı yeğler Onun için en büyük haz, ruh dinginliğidir Buna da bedensel zevkler peşinde koşmakla değil, bilgelikle varılır

HEGELCİLİK
Alm Hegelianismus, Fr Hegelianisme, İng Hegelionism

1- Hegel ve ona bağlı olanların oluşturduğu, özellikle "salt idealizm" ve "eytişimsel yöntem" anlayışlarıyla belirlenen felsefe akımı
2- Hegelci Okul: 1830-40 yılları arasında Almanya'da en yaygın olan felsefe okulu Hegelci okuldu Bu da Hegel felsefesinin kapalı, mantıksal bir dizge oluşundan, yönteminin ve ilkelerinin türlü dallara uygulanabilmesinden ileri geliyordu Hegel'in ölümünden hemen sonra Hegelci okul türlü yönlere ayrılmış; özellikle Hegel'in din ve siyasa sorunlarında kesin bir tutumu olmayışı okulun ikiye ayrılmasına, Sağ Hegelcilerle Sol Hegelcilerin ortaya çıkmasına yol açmıştır

Tutucu-Hıristiyan sağ kanadın savunucuları: Gabler, Hinrich vb olmuştur

Sol kanadın savunucuları: Richter, Ruge, (son döneminde) Bruno Bauer, Strauss, Feuerbach, Marx'tır Bu kanat Strauss ve Feuerbach'la sonunda özdekçi akımla birleşmiş; Marx ve Engels'le birlikte Hegelcilik~ tarihsel özdekçiliğin temel öğelerinden biri olmuştur

3- Hegel düşüncesini 20 yüzyılda eytişimsel yöntem açısından yeniden ele alan akım // Bu akım genellikle "Yeni Hegelcilik " olarak adlandırılır; yalnız Almanya'da değil, özellikle Fransa, İngiltere, İtalya, Hollanda, İskandinavya, Amerika ve Rusyâ da da yaygınlık kazanmıştır Bugün Hegel'in "tinin görüngübilimi (Phenomenelogie des Geistes) genç Marx'ın felsefe çalışmalarıyla birlikte düşünce yaşamında önemli bir rol oynuyor Almanya dışında özellikle Fransa ve İtalya'da bugün Hegel-Marx sorunu önsırada görünüyor (1979)

HERAKLEİTOSÇULUK
Alm Heroklitismus

Gerçekliğin asıl özünü öncesiz- sonrasız oluşta gören, bu oluşun kendini karşıtlarda ve karşıtlar içinden geçerek gerçekleştirdiğini savunan, Yunan filozofu Herakleitos'un temellendirdiği görüş Karşıtı bkz Eleacılık

HERMENEUTİK
Yorum bilimidir ve yorumlanmakta olan şeyin hem içeriğine, hem biçimine ilgi duymayı kapsar Yorumbilgisi teriminin doğuşu, kutsal metinleri yorumlama pratiklerine dayanır
Temel ilkesi, bir saptamanın anlamını ancak, kendisinin bir parçasını oluşturduğu tüm bir söylemle ya da dünya görüşüyle ilişkili olarak kavrayabileceğimiz düşüncesidir: Örneğin, monetarist iktisadın açıklamalarını ancak, ilintili olduğu ve onun dışındaki tüm çağdaş kültürel fenomenler bağlamında kavrayabiliriz

Parçaları anlamak için bütüne, bütünü anlamak için parçalara başvurmak zorundayız (yorumbilgisel döngü denilen şey) Bu da kendimizi metnin yazarının yerine koymamızı ve üretilen şeyin anl***** onun bağlamı çerçevesinde bakmayı gerektirecektir İncil'deki yorumlar doğru anlama ulaşmayı hedeflediği halde, birçok fılozof hakikate yaklaşmanın mümkün olduğuna inanmakla birlikte aslında böyle bir kendiliğin olmadığı artık genel kabul gören bir şeydir Sözgelimi Alman yorumbilgisi fılozofu Hans-Georg Gadamer, ortak bir geleneğin bunu mümkün kıldığı görüşündedir (Truth mıd Method, 1960)

Yorumla ilgili sistematik araştırmaların büyük ölçüde sosyal bilim felsefesinin alanına girdiği, bunların sosyolojik araştırmalar üzerinde etkisinin bir değişkenlik içerdiği şimdiye kadar açığa çıkmış olması gerekir Yorumlayıcı sosyolojinin belki de en önemli katkısı, kültürel göreciliğin olanakları dikkate alındığında, başka kültürleri anlama problemi konusundadır

Winch'in konumunu benimsersek, bir kültürü kendi zemininde, kendi kurallarıyla ve bizim kültürümüzün çerçevesini dayatmadan anlamamız gerekmektedir Winch "Understanding a Primitive a Society" başlıklı klasik bir makalesinde, Azandelerin büyücülük inançları hakkındaki hakikat ya da diğer şeyler konusunda bir yargıda bulunamayacağımızı ileri sürmüştür Azande toplumunda büyücüler ve büyücülük, bizim toplumumuzda ise bilim ve bilimciler vardır İkisi sadece farklı alanları oluşturur ve aşkın bir standarda göre biri diğerinden üstün sayılamaz: Bize göre bilim daha iyidir, Azandelere göre büyücülük Burada tüm yapabileceğimiz, sadece anlamaktır Her toplum yeni üyelerinin doğuşu, cinsel ilişkiler ve ölümü düzenlemenin ve bunlarla meşgul olmanın bir yolunu bulmak zorunda olduğuna göre, anlamak da ancak ortak bir insani durumu paylaşmamız halinde mümkün olabilir

İnsanların kendi toplumsal dünya anlayışlarından bağımsız bir toplumsal yapının varlığını öngören yaklaşımlara göre, anlamın niteliği sorunu çok daha önemsiz bir sorundur

HİÇÇİLİK (Nihilizm)
Alm Nihilismus, Fr nihilisme, İng nihilism, Lat nihil = hiç, es t ademiyum mezhebi

(Genel olarak)
a Var olan görüşlere, değerlere, düzene karşı çıkan;
b Hiçbir değer tanımayan görüşlere verilen ad / / Şu biçimleri vardır:

1- (Kuramsal alanda) Her türlü bilgi olanağını yadsıyan, sorunsal olmayan ve kendisinden kuşkulanılmayan hiç bir şeyin olmadığını öne süren görüş (= eleştirici ve kuşkucu hiççilik)
2- Ahlak alanında Ahlak kurallarını ve değerlerini tanımayan görüş
3- (Siyasa alanında)
a Yeni bir toplum düzeni kurmak isteğiyle eski, yerleşik düzeni bütünüyle yadsıyan görüş
b Her türlü siyasal düzeni yadsıyan, toplumun birey üzerinde hiç bir baskısını kabul etmeyen görüş; bu biçimi anarşizm ve salt bireycilikle birleşir

HİPOTEZ
Belli bir süre için doğru olduğu varsayılan kuram

HÜMANİZM
İnsanlığın var olan en önemli şey olduğu ve(eğer böyle bir dünya varsa) doğa üstü bir dünyanın bilgisinin olamayacağı varsayımına dayanan felsefi bir yaklaşım
"İnsanlığa en yakışan inceleme konusu insandır" (Pope), bu görüşün en tanınmış ifadesidir