Fas Tanitimi

FAS

DEVLETİN ADI: Fas Krallığı
BAŞŞEHRİ: Rabat
NÜFUSU: 26250000
YÜZÖLÇÜMÜ: 458730 km2
RESMİ DİLİ: Arapça
DİNİ: İslâmiyet
PARA BİRİMİ: Dirhem
Kuzeybatı Afrikada, doğu ve güneyinde Cezayir, güneyde İspanya Batı Afrikası, kuzeyde Akdeniz, batıda ise Atlas Okyanusu ile çevrili, krallıkla yönetilen bir ülke

Târihi

Yapılan araştırmalar, çok eski çağlardan beri Fasta insanların yaşadığını göstermiştir Mağaralarda ve arkeolojik kazılarda bulunan çeşitli eşyâ ve taşlar üzerine çizilmiş olan resimler, bu iddianın delilleridir MÖ 2000 yıllarından îtibâren Berberiler ülkeye gelerek yerleşmişlerdir Daha sonraları MÖ 2 yüzyıldan îtibâren de Akdenizin denizci ve deniz ticâretinin önde gelenlerinden Fenikeliler, Fasa gelerek burada ticârî koloniler kurmuşlardır İlerleyen târih çağlarında gelişen devletlerden Kartacalılar Fenikelileri, Romalılar ise Kartacalıları yapılan savaşlar sonucunda yenerek, ülkeye hâkim olmuşlardır

Mîlâdın ilk yüzyılındaİspanyadan gelen Vandallar zayıflayan Romalıları yenerek ülke üzerinde yeni bir hâkimiyet tesis etmişlerdi Yedinci yüzyıldan îtibâren İslâmiyeti bütün dünyâya yaymaya çalışan Müslüman Araplar, o zamanın şartlarında sâdece cihâd, yâni Allahü teâlânın dînini yaymak için geldikleri bu ülkede İslâmiyeti yaymışlar ve bu ülkeye yerleşmişlerdir Müslümanlar burada da kalmayıp İspanyaya geçmişlerdir Sekizinci yüzyılda Fasta ilk Müslüman hükümdar hânedanlığı Sultan Birinci İdris tarafından kuruldu Daha sonra başa geçen Sultan İkinci İdris Fes şehrini kurdurarak, burasının önemli bir İslâm kültür merkezi hâline gelmesini temin etti Burada ilk İslâm üniversitesi olan Keyruvan Üniversitesi kuruldu On birinci yüzyılda Büyük Fas devleti olan ülkenin toprakları, doğuda Tunus dahil olmak üzere, kuzeyde İspanyayı da hükümdarlığı altında bulunduracak şekilde genişlemişti Bu zamanda ülke başşehri Merakeş oldu Birkaç asır varlığını muhafaza eden devlet, daha sonraları zayıflayarak gücünü kaybetti Bu zayıflamanın neticesinde sınırları her geçen gün daralmaya başladı ve nihayet Portekiz veİspanyol istilasına uğradı Daha sonra yapılan savaşlarla on altıncı yüzyılda ülke Portekiz ve İspanyol işgalinden kurtulmuş, on dokuzuncu asra kadar varlığını devam ettirebilmiştir

Fransa, sömürgeleri arasına katmak için 1830da Cezayiri işgal etti Buradan Fası da sömürge yapmak gayreti içerisine girdi Bunun yanında İngiltere, İspanya ve Almanya da Fası sömürge yapmak isteyen Avrupa ülkelerinin başında geliyordu Bu gayret ve çabaları sonunda 1912 senesinde ülkenin kuzeyini İspanyollar, kalan büyük kısmını ise Fransızlar işgal etti Sömürge hâline gelen Fas, İkinci Dünyâ Savaşında müttefik ordularının önemli bir askerî üssü olarak kullanıldı Bu savaş yıllarında Amerika Atlas Okyanusu kıyılarında ülkeye çıkartma yaptı İkinci Dünyâ Savaşı sonunda diğer sömürge ülkelerinde olduğu gibi Fasta da bağımsızlık için sömürgecilere karşı mücâdele cephesi meydana getirildi Bu mücâdele, kurulan “İstiklâl Partisi” ile hız kazandı İstiklal partisinin ve dolayısiyle bağımsızlık mücâdelesinin en ileri geleni olan Sultan Beşinci Muhammed 1953 senesinde Fransızlar tarafından sürgüne gönderildi Fransızların Fastaki bağımsızlık mücâdelesini kırmak için yaptıkları bu davranış, ülke halkı ile Fransızlar arasında iki sene devam eden kanlı bir iç savaşa sebep oldu Savaş, Sultan Beşinci Muhammedin serbest bırakılıp, tahta çıkması ile son buldu

1956 senesinde Fas bağımsızlığını bütün dünyâya ilân etti Bir sene sonra ise Fasın emirlik olduğu ve Sultan Beşinci Muhammedin emir ünvanını aldığı duyuruldu Yapılan çeşitli çalışmalar neticesinde İspanya ülkenin işgal altında tuttuğu kuzey bölgelerini terketmek zorunda kaldı 1969 senesinde Atlas Okyanusu sâhillerindeki İfni Üssünü de Fasa bırakmasıyla ülke bugünkü sınırlarına sâhib oldu

Fizikî Yapı

Yüzölçümü 458730 km2 olan ülkenin, fizikî yapı olarak en dikkat çekici özelliği sıradağlarıdır Dört tâne olan bu dağ silsileleri, birbirlerinden vâdilerle ayrılırlar

Rif Sıradağları ülkenin en kuzeyinde olanıdır Akdeniz kıyılarına paralel olarak Cebelitarık Boğazının doğu bölümünden başlar Doğuya doğru ilerler Bu dağ silsilesinin en yüksek noktası Tidiguin Dağı olup, 2453 mdir Rif Dağlarının ülke içerisinde kalan doğu ucunun güneyinden başlayıp, kuzey-doğu, güney-batı istikametinde yer alan sıradağlar Orta Atlaslar ismini alır Rif Sıradağları ile Orta Atlas Sıradağları birbirlerinden Taza Vâdisi ile ayrılırlar Bu vâdi batı kesimlerde Rif Dağları ile Yukarı Atlas Sıradağları arasında da bir geçiş bölgesidir Orta Atlaslar, Rif Sıradağlarına göre genel olarak biraz daha yüksektirler En yüksek noktası 3000 m civârındadır Yukarı Atlaslar ülkenin en uzun sıradağlarıdır Atlas Okyanusunun Agadir kıyılarından başlayan sıradağlar, güney-batı, kuzey-doğu istikâmetinde ülkenin ortak kısımlarındaki Orta Atlas Sıradağlarının hizâsına gelince, bir dirsekle batı-doğu istikâmetine yönelir Yukarı Atlas Sıradağları en önemli geçidi olan Telouet Geçidi ile âdeta ikiye ayrılır Batıdan doğuya doğru gittikçe alçalan bir süreklilik gösterir En yüksek noktası, aynı zamanda ülkenin de en yüksek noktası olan batı kısmındaki Toubkal Dağı olup, 4165 m yüksekliğe sâhiptir Ülkede bulunan sıradağların sonuncusu ve en güneyde olanı Anti Atlas Sıradağlarıdır Bu sıradağlar da güney-batı kuzey-doğu istikâmetinde batıdan doğuya doğru gittikçe yükselen bir özellik arzeder Doğu kesimlerinde 3000 m yüksekliğe kadar eriştiği görülür Atlas kıyılarında iyice alçalır Ovalık kesimleri 500 km olan Akdeniz ve 1100 km olan Atlas Okyanusu kıyıları boyunca çok dar bir şerit hâlinde bulunur Bu ovaların en önemlileri Atlas Okyanusu kıyılarındaki Tensift, Oum er-Rabia ovalarıdır Ayrıca Bou Begreg ve Udian da önemli ovalardandır

Fas, akarsu bakımından oldukça zengindir Bu zenginlik sayı bakımındandır Çünkü ülke zirâati için çok büyük önem taşıyan bu akarsular, su bakımından oldukça düzensizdir Yağış mevsimlerinde debileri oldukça artan sular, kurak mevsimlerde azalır Akarsular genellikle Atlas Dağlarından doğar Önemli akarsuları Atlas Okyanusuna dökülür Fakat ülkenin en uzun ve dolayısıyla en kayda değer akarsuyu olan Muluya Irmağı Akdenize dökülür Bundan başka Akdenize dökülen akarsular genellikle kıyılara yakın yerlerden, özellikle Rif Sıradağlarından doğan kısa akarsulardır Muluya Irmağı ise Fasın ortasından doğup, Yukarı ve Orta Atlas Sıradağlarını geçtikten sonra Akdenize dökülür Atlas Okyanusuna dökülen en önemli akarsular ise Sebou, Behl, Bou Begreg, Ouem er, Rabia, Tensift ve Sous ırmaklarıdır Vad Draa Irmağı Atlas Sıradağlarının çok içlerinden doğup, senenin uzun zamanlarında okyanusa ulaşamayan bir akarsudur Önemli derecede bir büyüklüğe sâhib olan gölü olmamakla berâber, Fasta yaygın olan baraj gölleri vardır

İklim

Ülkede genel olarak üç farklı iklim tipi görülür Akdeniz kıyılarında hâkim olan bol yağışlıAkdeniz iklimi, Atlas Okyanusu kıyılarında, batı rüzgârlarına açık deniz iklimi görülür Ülkenin orta kesimleri olan Atlas Dağları ve aralarındaki vâdilerde serin bir iklim hüküm sürerken, özellikle güney-doğu olmak üzere iç kesimlerde çöl iklimi hâkimdir Ülkenin sıcaklık ortalamaları, kıyılardan iç kesimlere doğru gittikçe artarken, yağış ortalamaları ise azalma gösterir

Batı rüzgârlarının okyanustan getirdiği yağmur bulutları Atlas Dağlarında yoğunlaştığından, kıyı bölgeleri en çok yağış alan bölgeleridir Senelik yağış ortalaması 800 mm civârında olan Orta Atlaslarla Akdeniz kıyıları arasındaki kuzey bölge ülkenin yağışı en bol olan yöresidir En iç bölgelerde ise yağışlar hemen hemen yok denecek kadar azdır Bu bölgelerde kavurucu sıcaklar ve dolayısıyla sıcak, kuru rüzgârlar devamlıdır Orta Atlaslardan sonra güneye doğru yağış ortalaması 200 mm civârında bulunur Ülkede yağışların en bol olduğu mevsim, ekim ile nisan ayları arasıdır

Tabiî Kaynakları

İklimine paralel olarak bitki örtüsü üç değişik kuşak arz eder Kıyı boyunca hâkim bitki örtüsü Akdeniz bitkileridir Orta kısımlardaki yaylalarda stepler hâkim bitki örtüsüdür Atlas Sıradağlarının güneyinde ise çöl bitkileri görülür Rif Sıradağlarında iğne yapraklı ağaçlar yükseklere doğru yoğunlaşır Meşe ağaçları Atlas Okyanusu kıyılarında büyük ormanlar teşkil ederlerken, Orta Atlas Sıradağlarında ormanlar genellikle sedir ağaçlarından meydana gelmiştir Ormanlar ülke yüzölçümüne oranla fazla bir yer kaplamazlar Ülkede yabânî hayvanlar, kayda değer derecede yoktur

Yer üstü kaynaklarına göre, yeraltı kaynakları çok fazladır Fosfat başta olmak üzere, manganez, kobalt, demir ve gümüş, ülkenin sâhib olduğu en önemli yeraltı zenginlikleridir Bundan başka antimon, molipten, petrol ve az miktarda kömür mevcuttur Deniz zenginliklerinden balık çok boldur

Nüfus ve Sosyal Hayat

26250000 civârında olan nüfûsun büyük bir kısmını Araplar ve Berberiler teşkil eder Ülkenin en eski yerleşik halkı Berberilerdir Müslümanlar her gittikleri yerde olduğu gibi, insanlara İslâmiyeti yayıp, bütün Müslümanlar kardeştir emri gereğince onlarla kaynaşmışlardır Bu sebepten Arap dili ve kültürü 12 ve 15 yüzyıllarda yerli halk tarafından benimsenmiştir Fakat hâlen Berberi kültür ve âdetlerinin devam ettiği yöreler mevcuttur Buralar genellikle dağlık bölgelerin iç kısımlarıdır Araplar genellikle Atlas Okyanusu ile Atlas Dağları arasındaki yaylalarda otururlar Berberiler ise iç bölgelerdeki geniş vâdilerde ve Rif Sıradağlarının çevresinde yerleşmiş vaziyettedir

Ülkede, bağımsızlığını kazanmadan önceki sömürge yıllarında 350000 Fransız vardı Bağımsızlıklarını kazandıktan sonra çoğunluğu Fransaya geri döndü Kalanların sayısı 50 binin altına düşmüştür Nüfusun hemen hemen hepsi Müslümandır Bunun yanında Hıristiyan Katolik olan azınlık Fransızlar ile 1948den önce 200 bin civârında Yahûdî vardı 1948 senesinde İsrail devletinin kurulmasıyle Yahûdîlerin hemen hemen hepsi Fastan İsraile göç ettiler Nüfus, fizikî yapı ve iklim şartlarının yaşamak için en müsâit olduğu Atlas Okyanusunun kıyı ovalarıyla Rif Dağlarının kuzey yamaçlarında ve Atlas Dağlarındaki verimli ve sulanabilen vâdilerde yoğundur Bu nüfus yoğunluğu iç bölgelere doğru gidildikçe azalmakta, güneydeki çöl bölgelerinde vahalar haricinde sıfıra düşmektedir

Ülkenin resmî dili Arapçadır Fakat halkın % 70i Arapça, % 24ü Berberice konuşur Fransızca veİspanyolca da ülkede konuşulan diller arasında yer alır Eğitim dili resmi dil olan Arapça olmasının yanında, Fransızca eğitim ve öğretim yapan okullar da oldukça yaygındır

Nüfûsun % 40ı şehirlerde, kalanı ise köylerde ve az bir kimse ise göçebe olarak yaşar Fasın en büyük sosyal meselesinden birisi şehirlere olan göçtür Nüfusu bir milyonu aşan şehirleri, Kazablanka, Fes, Marakeş, Meknes, Oujda, Sofi, Torger ve Tetovandır Başşehri Rabattır Göçebeler, kıl keçisi yününden yapılmış çadırlarda yaşarlar Köylerdeki ev tipi, saman çatılı, tahtadan yapılı yuvarlak veya kerpiç evlerdir Halkın başlıca besin maddesi ekmek, kuskus ve ettir

Fransızlar zamanında önem verilmeyen eğitime bağımsızlıktan sonra çok önem verilmiştir İlk ve ortaokul sayıları arttırılırken, ilköğretim parasız ve mecbûrî tutulmuştur Ülkedeki üniversite sayısı üçtür Bunlardan Feste bulunan Keyruvan İslâm Üniversitesi, dünyâda kurulan ilk üniversitedir

Fas kültürünün en tipik özelliği “suk” denilen pazar yerleridir Dar ve kıvrımlı sokaklara sâhib olan şehirlerde bu caddeler suk denilen pazar yerlerine açılır Modern şehirlere de sâhib olan ülkenin en büyük ve en modern şehri olan Kazablanka 1908de Fransızlar tarafından kurulmuş Avrupai bir şehirdir Marakeş dokuzuncu yüzyılda kurulmuş olan İslâm kültür ve sanatının önemli bir merkezidir Sarayları, câmileri ve kalesi ile meşhurdur Buradaki Huttubiye Câmii dünyaca tanınmıştır

Siyâsî Hayat

Fas, meşruti monarşi ile idare edilir Ülke idârî bakımdan 16 eyalet ile 2 vâliliğe bölünmüştür 1970 senesinde halk oyuyla kabul edilen anayasaya göre, yasama kurumu sâdece millet meclisinden meydana gelen parlamentodur Seçimle gelen meclisin yetkileri sınırlıdır Kral (melik) istemediği kânunları veto hakkına sâhiptir Yürütme kurumu başbakan ve bakanlar kuruludur Bunların tayini, emir tarafından yapılmaktadır 1971 senesinde, Kral İkinci Hasana karşı başarısız bir darbe teşebbüsünde bulunuldu Bundan sonra anayasada bâzı değişiklikler yapılarak halk oyuna sunuldu ve kabul edildi 1971 anayasa değişikliğinden önce yürütme kurumunun başı kral idi Bundan sonra bir başbakan tarafından idâre edilmesi kabul edildi

Ekonomi

Tarım: Fas ekonomisinin temelini zirâat teşkil etmektedir Yeni yeni modernleşmeye başlayan zirâatin yanısıra, ikinci derecede önem taşıyan ekonomik saha hayvancılıktır Bunları sırasıyla madencilik ve sanâyi tâkip eder Tarım ürünlerinin başında, buğday, mısır, arpa, üzüm, hurma, fıstık; turunçgiller, patates, zeytin ve sebze gelir Tütün ve pamuk ekimi oldukça azdır Modern zirâat usûllerinin kullanılması yeni olduğu için üretilen ürünler ülke ihtiyacını ancak karşılayabilmektedir İhraç edebildiği tarım ürünlerinin başlıcaları turunçgiller ve turfanda sebzedir

Hayvancılık: Büyükbaş, küçükbaş ve kümes hayvancılığı olarak yaygın bir şekilde yapılır Yarış atlarının yetiştirilmesinde dünyâca meşhur bir ülkedir Soğuk hava depoları ve kombinaları yetersiz olduğundan, hayvan ihracatını canlı hayvan olarak gerçekleştirmektedir Yumurta ihracâtı mühim seviyede olup, hayvan ürünleri arasında önemli yer tutar Balıkçılık yan tesisleriyle beraber ekonomide her geçen gün değer kazanmaktadır Özellikle Safi ve Kazablanka limanlarında yapılan balıkçılık ve buralardaki konserve tesisleri yeterli seviyededir Sardalya konservesi ihrâcı büyük miktardadır

Endüstri: Orman ürünlerinden sedir ve meşe keresteleri elde edilir Ayrıca mantar üretimi, ormanların ekonomiye olan mühim katkılarındandır Mâdenlerden fosfat üretiminde dünyâ üçüncüsüdür Manganez ve diğer mâdenler işletilmektedir Son zamanlarda, genellikle ham olarak ihraç ettikleri mâdenleri işleyecek sanâyii tesis etmişlerdir Az miktarda çıkarılan petrol, ülke ihtiyâcını ancak karşılamaktadır Hidroelektrik santralleri oldukça çoktur Kullanılan enerjinin dörtte üçü bu şekilde karşılanır Petrol rafinerileri kendi ihtiyacını karşılayacak seviyededir Besin (yağ ve konserve) ve kimyâ sanâyii büyük gelişmeler içerisindedir Halk arasında dericilik ve küçük el sanatları oldukça yaygındır

İhracât her tonajda gemilerin yanaşmasına müsait olan Kazablanka ve Tanca limanlarından yapılır