Kanada Tanitimi

KANADA

DEVLETİN ADI: Kanada
BAŞŞEHRİ: Ottawa
NÜFUSU: 27737000
YÜZÖLÇÜMÜ: 9976139 km2
RESMİ DİLİ: İngilizce, Fransızca
DİNİ: Hıristiyanlık
PARA BİRİMİ: Kanada Doları
Kuzey Amerika kıtasının hemen hemen yarısını kaplayan, yüzölçümü bakımından Rusya Federasyonundan sonra dünyânın ikinci büyük ülkesi Doğusunda Atlas Okyanusu, batısında Pasifik Okyanusu, kuzeyinde Alaska ve Kuzey Buz Denizi, güneyinde ise ABD vardır Atlas Okyunusundan Pasifik Okyanusuna uzunluğu 5000 km, Amerika-Kanada sınırından kuzeye kadar olan uzunluğu ise 4480 kilometredir

Târihi

Kanadaya ilk yerleşenler, Bering Boğazını geçerek, Kuzey Amerikaya gelen Kızılderililer (güney kesimde) ve Eskimolar (kuzey kesiminde) olarak kabul edilir On altıncı yüzyılda Jacques Cartier, Kanada topraklarını keşfetti Cartier 1534-1536 yılları arasında Saint-Laurent Körfezine girerek, bugünkü Montreala ve Québece kadar ilerleyip Kanada ülkesini bulmuş oldu ve bu toprakları Fransaya dâhil etti O zamanlar ülkede mâden bulunmadığından kolonileştirme hareketi yarım kaldı ve Kanada tarafı yalnız Morino avcıları ile kürk tüccarlarının uğrak yeri oldu Fakat Fransız yöneticilerin asıl maksadı, avcılığı, orman ve maden işletmesini geliştirmek, Fransanın ihtiyaç duyduğu hammaddeleri tedârik etmek ve misyonerler vâsıtasıyla Hıristiyanlığı yaymaktı

1629da İngilizlerin eline geçen Kanadayı 1632de Fransa geri aldı Ülkede yerleşmeyi desteklemek için her yıl göçmen ve paralı gönüllüler gönderdi

On sekizinci yüzyılda İngiltereyle yapılan bir antlaşmayla Kanada İngiltereye bırakıldı İngiliz göçmenlerin Kanadaya büyük hızla yerleşmesi ile 1763-1837 yılları arasında İngiliz rejimi ülkede etkili oldu

1783 yılında ABDnin bağımsızlığını tasdik eden Versailles Antlaşmasından sonra Kanada, İngiltere taraftarı göçmenlerin akınına uğradı 1791de İngiltere, Saint Laurent topraklarını ikiye bölerek güneydoğu tarafları Fransız, kuzeybatı tarafları da İngiliz eyâleti şekline soktu Her iki eyâlette de parlamento rejimi kuruldu ise de, genelde İngilizler ticarette yönetimi ellerinde tutuyorlardı

1837de Yukarı Kanada ve Aşağı Kanadada meydana gelen isyan ile, Avrupalılar ülkenin yönetiminde kendilerine daha çok söz hakkı veren bir hükümetin kurulmasına imkân verdi 1867de Kuzey Amerika Britanya antlaşması, Ontario, Québer, Nauvelle-Ecorse ve Nouveau-Brunswichi birleştirerek Kanada dominyonunun doğmasına sebeb oldu

1914-1918 yılları arasında vukû bulan Birinci Dünyâ Savaşına İngilterenin katılması Kanadayı da savaşa sürükledi Bir İngiliz kolonisi olan Kanada, İtilaf devletlerine teçhizât ve malzeme yardımında bulundu

1926 yılında, Londrada imparatorluk konferansında İngiltere ve dominyonlarına statü eşitliği verildi 1931 West Minster Tüzüğü ile Kanda bağımsız bir devlet oldu 1939da İkinci Dünyâ Savaşı patlak verince Kanada, Almanyaya karşı savaş îlân etti ve bu savaştan güçlenmiş olarak çıktı 1989 başında yapılan bir antlaşmayla ABD ile Kanada arasında gümrükler kalktı

Fizikî Yapı

Kanadanın yarısına yakın bir kısmı, Laurentian yaylası da denilen Kanada Kalkanı adlı bölgeden meydana gelmektedir Kıtanın bu bölgesi, 4568889 kilometrekarelik bir alanı kaplayan çok eski ve sert kayalardan meydana gelmiş bir görünümdedir Bu bölge Hudson Körfezinin etrafında bir kalkan biçiminde yayılarak Labrador kıyılarından başlayıp, StLawrence Irmağı ile Huron ve Superior Gölleri boyunca uzanır ABD topraklarına girdikten sonra kuzeybatıdaki göllerin arasından geçerek Mackenzie Irmağı ağzının yakınlarında Kuzey Buz Denizinde son bulur Kenarları, orta kısmını meydana getiren Hudson Körfezinden daha yüksek olduğu için bu bölge, bir tabağa benzetilir Güneydoğuda Kalkan bölgesi ovalık görünümünden sıyrılarak StLawrence Irmağı ve Körfezi boyunca birdenbire yükselir

StLawrence bölgesi: Kalkanın güneydoğusunda kalan bu bölge, yarımada biçimindeki Güney Ontarioyu ve Québec kentinin güneybatısında hafifçe dalgalanan alanı içine alır Huron Gölünde Bruce yarımadasından güneydoğu uzantısına kadar bölge sert bir kireç taşı tabakası ile kaplıdır Bu tabakanın Niyagara Irmağı tarafından yarılmasıyla ünlü Niyagara Çağlayanı meydana gelir Kalkan ile Kanda Appalaşları arasında yer alan StLawrence Ovaları, târih öncesi dönemlerde denizle kaplanmışlardır Bugün ise bir birikinti ovası görünümündedirler Ancak bu duruma, Montrealin doğusunda sıra halinde yükselen ve sayıları sekizi bulan Montreregian Tepelerine rastlanmaz Ovalar Ontario yarımadasından Kalkanın güneydoğusundaki bir uzantısıyla ayrılırlar Bu uzantı, Ontario Gölü ağzına yakın bir yerde, StLawrence Irmağı tarafından kesilir

Appalaş bölgesi: Appalaş dağ sisteminin bir parçası olan bu bölge, Québecin doğu sınırını, New Foundland adasını ve New Brunswick, Nova Scotia ve Prince Edward adası eyaletlerini içine alır Kuzeyde Kanada Kalkanı ile Nova Scotiadaki sert kayalık arazi arasında yer alan Maritime eyaletleri bir havza meydana getirir

İç ovalar: Kanada Kalkanının batısında bulunan üçgen biçimindeki bölüm, ABDdeki büyük ovaların bir uzantısıdır Bu iç ovalar, değişik jeolojik merhalelerden geçmişlerdir Ova içlerine doğru ilk yükselti, 490 mlik Manitoba yüksekliğidir (Duch, Riding ve Porcupine Dağları) ikinci yükselti ise Saskat Chewanda 910 m yükseklikteki Missouri Coteaudur Eski buz göllerinin birikimi, ovaların özelliğini kaybetmelerine yol açmıştır Saskatchewon ve Albetrodaki ovalar, akarsular tarafından derin bir biçimde oyulmuşlardır Güney kesimlerinde ise ünlü Prairie bölgesi vardır

Akarsular ve göller: Kanadada doğan bütün akarsular, sularını denize dökerler Bu nehirlerin çoğu hem ulaşım yolu, hem enerji kaynağı olarak kullanılırlar Ülkenin en önemli nehirleri, kayalık dağların doğusundan doğan, Kuzey Buz Denizine, Atlas Okyanusuna ve Hudson Körfezine dökülen nehirlerdir Bu nehirlerden Mackenzienin uzunluğu 3700 km olup, Kuzey Buz Denizine dökülür Bu nehir yılın sekiz ayında donduğu için ulaşımda yararlanılamaz Saint Laurent Nehri daha kısa olmasına rağmen, ülkenin çok önemli ulaşım yoludur Ontario Gölünden doğar, bir dizi gölün meydana gelmesine sebeb olur ve Atlas Okyanusuna dökülür Denize döküldüğü yerde meydana gelen haliçin uzunluğu 40 kmyi bulur

Göllere gelince, Kanada topraklarındaki irili ufaklı göllerin sayısı 250 bini bulur Bunların en büyükleri Ayı Gölü 31080 km2, Büyük Esir Gölü 28919 km2, Winnipeg Gölü 24530 km2dir Saing Laurent göller serisi ise ABD ile Kanada toprakları arasında yer alır

İklim

Bölgeler arasında iklim bakımından büyük farklılıklar görülür Kuzey bölgelerinde kışlar uzun ve soğuk, batı ve güneydoğuda ise daha yumuşak geçer Temmuz ayında ısı ortalaması 16°Cdir iklimi etkileyen en önemli faktörler denize ve Kuzey Kutbuna olan uzaklık ve yakınlık derecesidir Kuzey Kutbu kuşağı içinde kalan bölgelerde, mesela Eurokada kışın ısı ortalaması -37°Cdir Yazın ise ancak +6°Cye çıkar Yağmur karyağışı da denizden olan uzaklığa bağlı olarak değişiklik gösterir

Tabiî Kaynaklar

Bitki örtüsü ve hayvanlar: Kanadanın toprağı ve bitki örtüsü iklime çok bağlıdır Orman kuşağı, Mackenzie Irmağı ağzından Hudson Körfezinin güney sahillerine ve Ungaua yarımadasına kadar uzanır Bu kuşağın kuzeyinde verimsiz topraklar üzerinde yalnızca tundralara rastlanır Güneyde ise “Prairie”ler dışındaki bütün alanlar ormanlıktır

Bu ormanlarda her çeşit yabanî hayvan ve kuşlara rastlamak mümkündür Kutuplarda kutup ayıları ve misk sığırları yaşarlar Denizlerde fok, mors ve balinalar vardır Daha güneyde geyikler, siyah ve boz ayılar, kurtlar, tilkiler, kunduzlar ve diğer kürk hayvanları görülür

Mâdenler: Kanada geniş yeraltı zenginliklerini daha yeni kullanmağa başlamıştır En önemli mâdenler arasında petrol gelmektedir Çıkarılan diğer mâdenler ise nikel, demir, bakır, çinko, altın, kurşun ve uranyumdur Kanada uzun zamandan beri dünyanın en fazla nikel çıkaran ülkesidir

Nüfus ve Sosyal Hayat

Kanada 27 milyonu aşkın nüfûsa sâhiptir Nüfus yoğunluğunun en fazla olduğu bölgeler doğudaki deniz eyâletleridir Ontario ve Québec; sonra daha batıdaki bölgeler (Manitoba, Saskatchewan, Alberta) ve İngliiz Kolobiyası gelir Kuzeyde nüfus seyrektir

Kanada oldukça şehirleşmiş bir ülke olup, nüfûsunun üçte ikisinden fazlası şehirlerde yaşar Nüfûsun ekseriyetini iki büyük etnik grup meydana getirir: Britanya asıllı Kanadalılar, yâni İngiliz, İrlandalı ve İskoç kökenliler (% 43) ve Fransız asıllı Kanadalılar (% 31) Nüfûsun diğer bölümünü yakın târihteki göçlerle Avrupadan gelenler meydana getirir: Almanlar, Ukraynalılar, İtalyanlar, Macarlar vs Kızılderililer ve Eskimolar bütün nüfusun ancak % 1ini teşkil eder İngilizceyi ana dil olarak kabul eden şehirlilerin oranı Britanya asıllıların oranından fazladır İstatistiklere göre, iki dil konuşan Kanadalıların çoğu, nüfusun Fransız kökenli olduğu bölgelerde oturmaktadır

Siyâsî Hayat

Kanada, Cumhûriyet ile yönetilir Anayasası 1867de kabul edilmiştir İngiltere Kraliçesi İkinci Elizabeth aynı zamanda Kanadanın da kraliçesidir Ottawada kendisi tarafından atanan bir genel vâli bulunur Parlamento, Senato ve Avam Kamarasından meydana gelmiştir Senato, başbakanın tavsiyesiyle seçilen 102 senatörden müteşekkildir Avam Kamarası, her eyâletten nüfus oranına göre, beş yıllık süreyle seçilen 264 milletvekilinden meydana gelir Her Kanada vatandaşı 18 yaşından îtibâren bulunduğu seçim bölgesinde oy kullanma hakkına sâhiptir

Kanada, 10 eyâlet ve ülkeye bağlı iki toprak parçasının bir araya geldiği bir federasyondur

Ekonomi

Kanada son derece zengin tabiî kaynaklara sahiptir Geniş alanlara yayılan verimli topaklar, ülkeyi saran orman kuşakları, zengin balıkçılık sahaları ve mâden yatakları çok çeşitlidir Bu kaynaklar sanâyiye gerekli hammaddeyi sağlar

Tarım: Topraklarının % 7,8i tarıma elverişli olup, işgücünün % 10u bu kesimde çalışmaktadır Ülkede buğdaydan şeker kamışına, tütünden sebze ve meyveye kadar her çeşit ürün yetiştirilmektedir

Kanada, en çok buğday yetiştiren ülkelerden biridir Buğday ihracatında ABDden sonra dünyâda ikinci gelir Diğer yetiştirdiği ürünler arasında arpa, yulaf, çavdar bulunur Kanada, en çok elma yetiştiren ülkeler arasındadır Elmanın yanında armut, şeftali erik gibi meyvelerin de önemi büyüktür

Hayvancılık: Kanadada otlakların ve meraların çokluğu sebebiyle hayvancılık önemli bir gelirkaynağıdır Süt ve et ürünleri ihraç eder En çok yetiştirilen hayvan sığırdır Küçükbaş hayvanların ve atların sayıları gittikçe azalmaktadır

Ülkede kürkçülük geliştiği için 2000e yakın çiftlikte vizon, tilki, su samuru ve şinşila gibi kürk hayvanları yetiştirilmektedir

Ormancılık: Ülke topraklarının yaklaşık % 48ini kaplayan ormanlar, orman sanayiinde büyük önem taşır Fakat işgücünün ancak % 1inin çalıştığı halde, orman sanâyiinin ihrâcata katkısı büyüktür Kereste kaynaklarının en çok bulunduğu Québecte elde edilen ürünün büyük kısmı kâğıt hamuru yapımında kullanılır İngiliz Kolombiyasında yetişen çam ağaçlarından biçilmiş kütük ve kontraplak yapılır Ormancılığın kışın yapıldığı ülkede kütüklerin fabrikalara ulaştırılması için daha çok akarsulardan faydalanılır Kanadada senede yaklaşık 10 milyon tondan fazla gazete kâğıdı üretilmektedir Bu ise dünya imalatının yarısıdır Bunun büyük kısmı ABDye ihraç edilir

Balıkçılık: Kanadanın batısı ve doğusu büyük okyanuslarla çevrili olması ve ülkede büyük göllerin bulunması sebebiyle balıkçılık çok gelişmiştir Balık ihraç eden ülkeler arasında Japonya ve Norveçden sonra üçüncü sırayı alır Büyük ve modern balıkçı filosuyla som, morina, borlam, ringa ve sardalya gibi balıklar avlanır

Sanâyi: Kanada, ülkeye yeterli iş gücünü temin eden nüfus artışı, tabiî kaynakların bolluğu, enerji kaynaklarının bulunması ve yabancı sermayenin ülkeye akışı gibi faktörlerle dünyânın en büyük sanayi güçlerinden biri olmuştur

Kanada, ilâçtan dokumaya, elektronik âletlerden tarım âletlerine, uçaktan otomobile kadar birçok sanayi ürününü üreten bir güce sâhiptir Toronto-Montreal ekseri sanâyi faaliyetlerinin en önemli merkezini teşkil eder Ontario eyâleti îmâlâtın % 40ını, Québec eyaleti ise % 25ini sağlar

Ülkede gelişmiş olan sanâyi dalları olarak çelik sanâyii, tarım makinaları sanâyii, ulaştırma malzemesi sanâyii, kâğıt sanâyii, kimyâ sanâyii ve gıdâ sanâyii sayılabilir Bu sanâyi kollarının bir kısmı dünyâca ünlüdür

Sanâyinin gelişmesinde büyük rolü olan enerji kaynakları ülkede bol, işletilmesi kolay ve ucuzdur Bilhassa hidroelektrik enerjisi potansiyeli dikkate değer derecededir

Kanada dünyânın en büyük ticâret ülkeleri arasında yer alır Ticâret hacmi bakımından ABD, Birleşik Almanya, İngiltere, ve Fransadan sonra dünyada beşincidir

Kanada dışarıya elde ettiği sanâyi ürünlerini satar Otomobil ve yedek parça ihracatı bütün ihracatının % 25i kadardır Bunu kağıt, selüloz, alüminyum, nikel, uranyum, asbest, bakır, petrol, elektrik enerjisi, tabiî gaz, soy aaaaller, demir filizi, kurşun, kimya ve balık ürünleri takip eder En fazla ihracat yaptığı ülkeler ABD, İngiltere ve Japonyadır En fazla ithalatı yine bu üç ülkeden yapar

Ulaşım: Kanadada ulaşım 120000 km uzunluğunda demiryolu ve 280251 kmlik karayolu ile sağlanır Bu karayollarının % 57si asfaltlanmıştır Demiryollarının yarısı devlete, yarısı özel sektöre aittir Büyük göller bölgesinde bulunan St Lawrence su yolu, dünyânın en büyük su yollarından biri olup, gölleri ve kanalları denize birleştirir

İki yanı denizlerle çevrili olan Kanadada deniz ulaşımı çok gelişmiştir Limanlarına her tonajda gemi yanaşıp, yük boşaltıp alabilmektedir Önemli limanları Vancouver ve Sept-Ilestir

Hava ulaşımı devlete bağlı Kanada Havayolları ve özel sektöre ait Kanada Pasifik Havayolları ile sağlanmaktadır Târifeli sefer yapılan havaalanı 61dir