Mehter(Osmanlının Askeri Mızıkası)

Osmanlı Devleti'nin askeri mızıkası

Kısaca mehter denen mehterhane veya mehter takımı Osmanlı Devleti'nin askerî mızıka kuruluşudur Pa­dişaha özgü olanına «Mehterhanei Hümayun» veya «Mehterhanei Hakanî» denirdi

Ortaçağ'da, Îslâm devletlerinde bağımsızlığın üç maddî simgesinden biri de askerî mızıka takımı idi Bun­ların üçüne birden «sikke vü tabl-u alem» denirdi Sikke, madenî para, tabi, davul, alem de sancak veya bayrak anlamına gelir, Îslâm devletlerinin hepsinde sultanların, hattâ bir ilde valilik yapan şehzade ve emirlerin mehter takımları vardı

Kuruluş olarak Mehter Osmanlılara Selçuklulardan geçmiştir Hattâ Selçuklu sultanı Alâeddin Keykubat III'ün uçbeyi Osman Gazi'ye saltanat ve bağımsızlık simgesi olarak «tabl-u alem» (davul ve sancak) gönderdiği söylenir

Mehterhane

Osmanlı Devleti'nde mehterhane Yeniçeri Ocağı'nın bir parçasıydı Evliya Çelebi'nin yazdığına göre XVII yyın ortalarında İstanbul'daki Mehterhanei Hümayun'da 300 sanatkâr vardı ve bunların hepsi askerdi Bundan başka Yedikule, Eyüp, Kasımpaşa, Galata, Tophane ve Boğaziçi hisarlarında ayrı mehter takımları vardı Buralarda sabah ve akşam vakit­lerinde bu mehter takımları iki «nöbet vururlar», yani konser verirlerdi

Mehterhanei Hümayun savaşta orduyla birlikte bulunur, çaldığı ezgilerle askere şevk ve heyecan verir, düşmana korku salardı 1826 yılında Yeniçeri Ocağı kaldırılınca ona bağlı olan mehterhane de kaldırılarak yerine batılı biçimde bir mızıka takımı (Mızıkayı Hümayun) kuruldu 1911'-de bu kuruluş «Mehterhanei Hakanî» adıyla yeniden düzenlendi Mehterhane Birinci Dünya Savaşı'nda ve Kurtuluş Savaşı sırasında da hizmet gör­dü Ama Cumhuriyet yönetiminin kurulmasıyla birlikte ortadan kalktı

Mehter Müziği

Mehterhanede çalınan Türk askerî müziği kös, davul, nakkare, kudüm, zurna, nefir, nısfiye, zil, zilli maşa ve bunlara benzer özel çalgılarla çalınır Bir mehterde bu çalgılardan eşit sayıda birkaç takım birarada bulunur Dokuz kat mehter denen en kalabalık çalgılı mehter takımı padişahlara özgüydü Mehter takımınca çalınan eserlerin bir kısmı sözlü müzik (mehter marşları, türküler vb), bir kısmı da çalgı müziği tarzındadır Mehterde usul vurma (tempo) âletleri ve nefesli sazlar önemli yer tutar

Mehter Marşının çıkış şekli aşağıda anlattığım hikaye de belirtilen şekilde ortaya çıkmıştır
Fatih Sultan Mehmet han sefere çıkacakmış tüm vezirlerine gerekli hazırlıkların yapılmasını emretmiş, vezirler gerekli hazırlıklara başlamışlar
Oklar kılıçlar, çadırlar, giysiler vsHer şey hazırlanmış ancak sadece o zamanlar yeniçerilerin başlarına giydikleri başlık olan o zamanki adıyla (push ) eksik kalmış üretim yeri, Bursa imiş
Derhal Bursaya ulak çıkarılmış ve 20000 adet push istenmiş, ancak ulak Bursa valisine padişah 20000 tane puşt istiyor diye iletmiş vali padişah istediğine göre vardır bilbildiği diyerek, Bursa ve ahalisinde ki ne kadar puşt varsa toplamış ve istanbula doğru yola çıkarmış
Ancak haber istanbula Bursada isyan çıktı İstanbul üzerine yürümeye başladılar diye iletilmiş, derhal isyancıları bastırmak için Bursa üzerine orduyu hareket ettirmişler, yolda karşılaşan ordu ile puştlar yanlışlık olduğunu anlamış ancak ordu komutanları madem bu kadar adam toplandı bizde sefere çıkacaktık o zaman sizde bizimle birlikte sefere katılın demişler
Bunun üzerine tüm puşt lar kabul etmişler ve ordu önde puştlar arkada yürümeye başlamışlar, ancak ordu arkalarından gelen puştlara güvenmediklerinden dolayı iki adım atıp üçüncü adımda arkalarına bakmaya başlamışlar, bundan sonra ordunun hareket şekli bu şekilde oluşmuş ve bu yürümeyede bir müzik ekleyerek mehter marşı oluşmuştur
Not : Ordunun ardından giden puştlara ne olmuş derseniz? ordu ancak bu günkü adıyla kadıköye kadar sabredebilmiş ve puşları kadıköyde bırakmışlar

Mehter Türk geleneklerinde, bir şenlik aracı değil, azametin, ihtişamın ve görkemli olmanın bir işaretidirDevletin ululuğu ve kutluluğu, davulların gümbürtüsü ile yankılanırTürklerin devlet anlayışında, halkın bütünlüğü, devletin yüceliği kavramları çok önemlidirBu inanış ve gelenekler, İslamiyet'ten önceki Türk devletlerinde de, Selçuklu ve Osmanlı devletinde de, küçük değişiklerle yer almıştır
Bu yapıda üç önemli sembol vardır :
Otağ, hakanın veya başkomutanın bulunduğu yerdirBu bir savaş alameti olarak ortaya çıkar çünkü otağ yalnızca savaşlarda kurulurHakanın Kösü , yani büyük davul, hakanlık otağını önünde durur ve yalnızca hakana aittirHakanlık Mehteri ise, sancağın altında ve otağın önünde askerleri yüreklendirmek için çalan müzik topluluğudur
Sancak ve mehter, Türk devletinde birbirinden ayrılmaz çok önemli olgulardırMehter vuruşu ile otağdan çıkılır ve savaş akınlarının ilk adımları atılmış olurdu Türklerin Orta Asya geleneklerinde, devletin başı olan Hakan'ın otağı önünde kurulan büyük Davulun ve Kösün günün belli zamanlarında çalınarak gücünü göstermesine Nevbet (Nevbe) dövme ya da vurma denilirdiNevbet dövmek, devletin başı olan Hakanın gücünü dosta düşmana göstermesi ve özellikle düşmanın yüreğine korku salması şeklinde yorumlanırdı
Osmanlı da sancak gibi mukaddes bir varlık halinde yaşatılan mehter, bağımsızlığın, devlet varlığının önemli bir göstergesi olmasının yanı sıra, meydan savaşlarında, kale kuşatmalarında, deniz savaşlarında düşmana hücum esnasında, vurduğu hamasî havalarla duyguları kamçılar, şahlandırır, askeri şevke getirir, ordunun moralini yükseltirken çıkardığı müthiş gümbürtüyle düşmanın moralini yok eder, onu bozguna uğratırdı
Meydan savaşında, tek bir hakanlık kösü bile, kendi başına bir mehterdiHücum ve duraklamaları,hakanlık kösü belirler, davul ve borulardan oluşan mehter, savaşta orduyu yönlendirdiSavaşta yenilgi, mehterin yağmalanması ile kabul edilirdiBu durumda en zorlu savaşlar sancak ve mehter çevresinde olurdu
Görülüyor ki mehter, savaş alanında, sadece bir müzik topluluğu olmaktan bir anlamda uzaklaşırken barış zamanında müzik yönü daha çok öne çıkıyordu Barış zamanında mehter, hakanın saltanatının ve devlet hayatının devam ettiğinin bir göstergesiydiBunun dışında davul ve mehter, devletin haber ve ilan gibi işlerini de yerine getirirdi
Osmanlı mehterinde; zurna, boru, kurrenay ve mehter düdüğü gibi üflemeli / nefesli, kös, davul, nakkare, zil ve çevgân gibi vurmalı ya da çırpılan çalgılar yer alırdı Çalgıların sayısı eşit tutulur ve bu sayıya göre mehterin kaç katlı olduğu belirlenirdi
"Tabl ü alem-i hassa" adı verilen ve en büyük mehter olan Padişah mehteri, dokuz katlıydı Bunun anlamı, her çalgıdan dokuz adet var demekti Bu sayı sonraları, on iki hatta on altıya kadar yükselmişti
Padişahtan başka, Vezir-i âzam-ın (Başbakan'ın) Kubbe vezirlerinin (Kabine üyelerinin), Defterdar ve Reisü'l küttab'ın (Maliye ve Dış işleri Bakanı'nın) Mehterhâneleri olduğu gibi, ülkenin çeşitli eyâletlerinde ve kalelerinde de Mehter takımları bulunur ve görev yapardı
Mehter'in etki gücü Avrupalılar tarafından da değerlendirilmiş ve Mehter örnek alınarak çeşitli Avrupa ülkelerinde Askerî Müzik toplulukları, "Bando"lar kurulmuşturGluck, Mozart, Beethoven gibi bestecilerin Mehter'den esinlenerek müzikler yazdıkları da bilinmektedir