Hesaplaşma Nasıl Bir Şeydir?

Hesaplaşma nasıl bir şeydir?

Mithat Sancar, kitabında, belleğe ve hesaplaşmaya ilişkin yeni kültürün doğuşunun tarihi koşullarını inceliyor



Murat Belge - Siyaset

Mithat Sancar'ın İletişim Yayınları tarafından yayımlanan "Geçmişle Hesaplaşma" adlı kitabı görece yeni: İlkin 2007'de basıldı Sancar, Ankara Hukuk Fakültesi mezunu ve şimdi orada profesör Öğretim üyeliğinin yanı sıra insan hakları sorunlarıyla yakından ilgileniyor ve bir yurttaş olarak bunlar için, hukuk devleti idealinin Türkiye'de gerçekleşmesi için mücadele veriyor Bu arada, oldukça bol üreten bir yazar Birgün'de yazıyor; İletişim'de daha önce "Devlet Aklı Kıskacında Hukuk Devleti" adlı kitabı yayımlanmıştı
Kitabın sorunsalı, yani geçmişin unutulması ya da geçmişin hatırlanması aaafiyeti, Türkiye'yi çok yakından ilgilendiren bir konu
'Unutmak' ve 'hatırlamak' nasıl birbirinin tam karşıtı iki kelimeyse, 'unutan Türkiye' ile 'hatırlayan Türkiye', sanki birbiriyle hiç ilgisi olmayan iki ayrı ülke gibi bir farklılıkla ayrışıyor (Tabii bunların biri büyük ölçüde varken ikincisi birincinin içinden doğmaya çalışıyor) Ancak Sancar'ın bu kitabı Türkiye hakkında yazılmış bir kitap değil

Cerahat birikmesi
"Geçmişle Hesaplaşma" öncelikle bir 'hukukçu kitabı' Ele aldığı olaya öncelikle hukuk açısından bakıyor, 'pürüzlü geçmişler'in bugünün dünyasında nasıl bir hukuk sorunu yarattığını inceliyor Ama bu 'hukukçu' yaklaşımı, ele alınan sorunun insani ve ahlaki uzantılarını budamıyor, tersine, onları tartışmanın yüreğine taşıyor
"Amaç, geçmişten kaçmak değil, onunla yüzleşmektir" diyor: "Bu çabanın temelinde, negatif geçmişin tahakkümünün, ancak onun aydınlatılmasıyla kırılabileceği inancı yatar" Tarihin pürüzlerini görmezlikten gelmek, bunu yapmayı seçen toplum için, o pürüzlerden kurtuluş yolu açmaz; tam tersine, onları, suçu, ebedileştirir
Sancar, "Geçmişe dair farklı anlatıların birbirleriyle yarıştığı, bazen de çatıştığı toplumlarda" diyor, "Tek bir tarih yorumunu ve bu yoruma dayalı değerler kanununu dayatmak, toplumsal bütünleşmeyi teşvik değil, tehdit eder" Bu yalnız gizlenen, üstü örtülen olayla ilgili bir 'cerahat birikmesi' değildir; öyle olamaz zaten Bunun olduğu toplumda insan ilişkileri de zaman içinde bu çıbandan zehirlenir
Mithat Sancar 'toplumsal bellek' konusuna epey bir sayfa ayırmış Bu sayfalarda bir kere bu gibi kavramların tarihçesini anlatıyor: Hangi koşullarda, nasıl ortaya atılmış, daha sonra çeşitli düşünürlerin katkılarıyla nasıl zenginleşmiş Bu kavramların dünya kültüründe oynamaya başladığı yeni rolle birlikte, " ulus devlet hem içeriden yükselen hem de dışarıdan bastıran faktörlerin etkisiyle hafıza ve hatırlama üzerindeki yorum tekelini yitirmektedir"
Avrupa Birliği gibi yeni toplumsal örgütlenme biçimleri de, büyük ölçüde İkinci Dünya Savaşı ertesinde başlayan bu 'geçmişle hesaplaşma' gereğini vurgulayan, teşvik eden bir rol oynayabiliyor
Şu son paragrafta ima ettiğim gibi, bu 'hukukçu kitabı'nda tarihin de önemli yeri var Sancar, belleğe ve hesaplaşmaya ilişkin bu yeni kültürün doğuşunun tarihi koşullarını inceliyor; ama aynı zamanda, dünyanın belleği ve hatırlanan, hesaplaşmayı acil bir zorunluk haline getirmiş bölge ve ülkelerinde olanların ve yüzleşmeyle birlikte barışmak için yapılanların tarihini de anlatıyor

Hesaplaşma örnekleri
Mithat Sancar, Latin Amerika'yı, Güney Afrika'yı, oradaki 'hakikat komisyonları'nın çalışmalarını ve dünyanın birçok yerinde bu alanda alınan mesafeyi dikkatle izlemiş ve gözlemiş Kitabın son bölümlerinde bunları aktarıyor Burada 'genel olarak Avrupa' ama özellikle Almanya var; Şili ve Arjantin üzerine çok bilgi var
Kitabın ancak sonunda, "Sonuç yerine: Türkiye'ye dair bazı sorular" başlığını taşıyan kısa bölümde geliyoruz Böyle olmakla birlikte, kitabın her satırı yazılırken yazarın zihninde Türkiye'nin bulunduğunu tahmin edersek herhalde çok yanlış bir şey yapmış olmayız
Ama Sancar, bu kitapta 'şimdilik' diyelim Türkiye'nin nelerle hesaplaşması sorusuna, birkaç kısa gönderme dışında girmemiş; 'hesaplaşma'nın nasıl bir şey olduğunu dünyadaki örnekleriyle anlatmış Bu özellikleriyle kitap bana daha da yeterli ve değerli göründü