Plastiklerin Kullanımı Ve Etkileri

Plastiklerin Kullanımı ve Etkileri
Plastik Nedir?

Plastik sözcüğü, "biçimlendirme" anlamındaki Yunanca plastikos sözcüğünden gelmektedir Plastik, karbonun (C) hidrojen (H), oksijen (O),azot (N) ve diğer organik ya da inorganik elementler ile oluşturduğu monomer adı verilen, basit yapıdaki moleküllü gruplardaki bağın koparılarak, polimer adı verilen uzun ve zincirli bir yapıya dönüştürülmesi ile elde edilen malzemelere verilen genel bir isimdir Örneğin; Etilen bir monomerdir En çok kullanılan plastiklerin başında gelir

Tanımdan anlaşılacağı üzere plastikler doğada hazır bulunmaz, doğadaki elementlere insan tarafından belli bir sıcaklık ve basınç altında, katalizör kullanılarak monomerlerin reaksiyona sokulması ile elde edilir Plastikler petrol rafinerilerinde kullanılan ham petrolün işlenmesi sonucu arta kalan malzemelerden elde edilir Yapılan araştırmalara göre dünyadaki petrolün sadece % 4 lük bir kısmı plastik üretimi için kullanılmaktadır

Bazen kauçuk ve benzeri öbür doğal ürünler plastik tanımına sokulmakla birlikte, modern tanımlama da plastiklerin dışında tutulur Reçineler ile plastikler arasındaki ayrımı yapmak da zordur Yapay malzemelerin çoğu hem reçine, hem de plastik olarak adlandırılabilirPlâstik maddeler hafif, ucuz, kolay işlenebilir ve çok farklı kullanım alanına sahip olmaları nedeniyle günümüzde en önemli ticarî malzemeler olmuşlardır Günlük hayatta çok büyük miktarlarda plâstik madde kullanılmaktadır

Kullanılan bu maddelerin çoğunun bir defa kullanılıp atılması ve hacimce çok yer kaplamaları çevre kirliliğini de beraberinde getirmiştir Bu sorunu çözmek için son yıllarda önemli çalışmalar yapılmaktadır Bu sorunun bir çözümü, plâstik atıkların geri kazanımıdır Plâstik maddeler, polimerler (makromoleküller) olarak da bilinen ve ısısal işlemle eritilerek, basınçla şekillendirilebilen maddelerdir Bu tür maddelerin tekrar işlenebilmeleri onların geri kazanımını önemli kılmıştır Geri kazanım olayı hem çevre kirliliğini önlemede hem de atık maddelerin değerlendirilmesi sonucu ekonomiye büyük katkılar sağlar Geri kazanım sırasında karşılaşılan en önemli sorunlar plâstiklerin tanımlanması ve ayrılması aşamasında ortaya çıkmaktadır

Plastiklerin Dönüştürülmesi

Özellikle atık plastikler toplanarak geri dönüşüm tesislerinde dönüştürülmektedir Atık plastik maddeden üretilen siyah torbalar, insan sağlığını tehdit etmektedir Genellikle seyyar satıcı ve pazar esnafının kullandığı bu poşetler, pet şişe, kova ve tıbbi atık gibi maddelerin toplanarak tekrar işlenmesiyle üretilmektedir Artık maddelerin dönüştürülmesi sırasında şeffaflaştırma mümkün olmadığı için koyu tonlarda renklendirme yapılarak yeniden kullanım için dönüştürülmektedir

Türk Gıda Kodeksi'ne göre, gıda maddelerinin hijyenik olmadan dönüştürülen koyu renkli torbalarda taşınması ve muhafaza edilmesi yasak Siyah renkli naylon torbaların içinde barındırdığı mikroorganizmalar insan sağlığı açısından ciddi bir tehdit Ancak şeffaf poşetlere göre daha ucuz olduğu için esnaf tarafında yoğunlukla bunlar tercih edilmektedir

Ülkemizde Poşet Kullanılması Ve Yasal Mevzuat

Türkiye'de siyah plastik torbayla mücadelede ilk adım İstanbul Büyükçekmece Belediyesi'nce atılmıştır Daha sonra Akçay, Bartın, Kocaeli, Kilis, Karasu, Samsun, Edirne belediyeleri de bu poşetlerin kullanılmasını yasaklamıştır Yasaklamalara rağmen halen bakkallarda ve pazarlarda siyah naylon torba kullanımı devam etmektedir Tüketici dernekleri, yerel yönetimlerin pazar yerlerini denetleyip tüketiciyi kesekâğıdı kullanımına yönlendirmesinin gerekliliğini savunmaktadır

Bir plastik torbanın kaliteli olup olmadığını kokusundan ve dokunulduğunda çıkardığı sesten anlamak mümkün Kaliteli poşet kırıştırırken ses çıkarıyor Kalitesiz poşetlerde katlandığında bu sesi duymak mümkün değil

Ayrıca kaliteli poşet kokusuz oluyor, kalitesizler ise kötü kokular açığa çıkmaktadır Plastik poşetlerin kullanılmaması için özellikle tüketici dernekleri tarafından gerekli çalışmaların başlatılması ve büyük marketlerin örnek çalışmalar başlatarak plastik poşet kullandırmamaları ülkemiz ve doğamız açısından büyük önem arzetmektedir

Özellikle kullanılmış poşetlerin geri dönüşümü ile yalnız siyah poşet yapılabilmektedir Bu poşetler ise diğerlerine göre çevre ve insan sağlığına daha çok zararlı olabilmektedir Bu sebeple Türk Gıda Kodeksi 19 maddesinin d bendinde kesinlikle gıda ambalajında kullanılmasına izin verilmeyen çöplerden toplanan eski poşet ve naylon parçaları siyah poşet yapılmaktadır Bu şekilde imal edilen siyah poşetlerde oflutoksin gibi son derece zararlı mikrotoksinler bulunmaktadır

Esasen 16 Kasım 1997 tarihli 23172 sayılı Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe giren Türk Gıda Kodeksinin 24 maddesinde gıda ile temasta kullanılan plastiklerin yüksek molekül ağırlıklı polimerlerden olması gerektiği yer almaktadır

Çevre Açısından Değerlendirme

Çukurova Üniversitesi Çevre Sorunları Araştırma ve Uygulama Merkezi'nin yaptığı araştırmaya göre kanserojen madde içeren siyah poşetlerin, doğada çözülmesi 1000 yıldan fazla zaman almaktadır Ülkemizde plastik poşetlerin kullanılması çok yaygındır Rastgele çevreye atılan poşetler rüzgarın etkisi ile kolayca doğaya yayılmaktadır Bu durum hem doğada kötü görünüm oluşturmakta hemde doğaya dağılan bu plastiklerin çözülmesi uzun sürerek kirliliklere neden olmaktadır Diğer yandan nehirlerimizde, göllerde ve denizlerde poşetlerin kirliliği gözlenmektedir Ülkemizde halen plastik poşetlerin sadece yüzde 1'i geri dönüştürülmekte olup, % 99'u yüzlerce yıl doğaya terk edilmektedir

Diğer ülkelerde yapılan çalışmalar

Bir çok dünya ülkesi naylon torbalararın kullanılmasıyla ilgili olarak çeşitli çalışmalar başlatmışlardır Avustralya'da, süpermarketlerde naylon torba kullanımına son verilmiş, Çin'de 1 Haziran 2008 tarihi itibarıyla çok ince plastik torba üretilmeyecek ve bu torbaların süpermarket ve dükkânlarda kullanılması yasaklanmıştır Bir plastik torbanın et kalınlığı, 0025 milimetreden az olamayacak Yetkililer ayrıca halkın satın aldığı ürünleri bez çantalar ya da sepetlerle taşımasını teşvik edecek

ABD'nin New York kentinde de Şehir Konseyi 5 bin ve daha fazla metrekareden büyük ya da beşten fazla şubesi olan mağazalar için plastik torba geri dönüşüm kutusu yerleştirme zorunluluğu getirdi Ayrıca tüm şehirde geri dönüşümü olmayan plastik poşet kullanımını yasakladı Poşetlerin yanına, 'Lütfen geri dönüşüm sistemine katılmak için bu torbayı geri getirin' yazmak zorunlu kılındı

Fransa: Paris'te naylon torba kullanımı geçen sene yasaklandı 2010 itibarıyla tüm ülkede yasaklanacak

Hindistan: Yeni Delhi ve Bombay başta olmak üzere, dört bölgede naylon torba kullanımı yasak

Tayvan: Naylon torbanın yanı sıra plastik çatal-bıçak kullanımı da yasak İrlanda: Naylon torba kullanmak isteyen, 20 cent vergi ödüyor

Kenya: 2008 itibarıyla tüm ülkede naylon torba yasaklandı

Güney Afrika: İnce torba yasak, geri dönüşümlü olanlar serbest

Uganda: İnce torba kullanımı yasak, kalınlarda vergi var

Ruanda: İki yıldır naylon torba kullanmı yasak

Plastiklerin İnsan Ve Çevre Sağlığı Açısından Tehlikesi

Prof David Melzer tarafından yürütülen araştırmada, plastik kaplarda bulunan Bisfenol A BPA adlı maddenin kalp hastalıklarını arttırdığı ortaya çıkarılmıştır Plastik kaplarda bulunan (BPA) maddesine maruz kalmanın kalp hastalıklarına yol açtığına dair önceki bulguları doğrulayan bilim insanları, bu maddenin şişelerde ve yiyecek paketlerinde kullanımının yasaklanması gerektiği savunulmaktadır Amerikalı ve İngiliz bilim insanları, 2006 yılında Amerikan hükümetinin yaptığı ulusal beslenme araştırmasında elde eden bulgulardan yararlanarak yaptıkları araştırmada, idrarda yüksek oranda bulunan BPAnın kalp kriziyle ilişkili olduğu ortaya konulmuştur Ülkemizde: Prof Dr Selma Metintaş tarafından yapılan açıklamada; plastik ve köpükten imal edilen bardaklardan uzun süre sıcak sıvı içenler kanser tehlikesiyle karşı karşıya kalabilir denilmektedir Kanserle Savaş Dairesi Başkanı Prof Dr Murat Tuncer tarafından yapılan açıklamada; Olasılık nedeniyle çok sıcak ve gazlı içeceklerin bu bardaklarda sunulması sakıncalıdır uyarısı yapılmaktadır Türk Plastik Sanayicileri Araştırma, Geliştirme ve Eğitim Vakfı Başkanı Selçuk Aksoy ise usulüne uygun olarak üretilmiş ve gerekli denetimleri yapılmış plastik bardaklar gönül rahatlığıyla kullanılabilir denilmektedir