Yanık Nedir?

Yanık Nedir?

Isı, ışın, elektrik veya kimyasal maddelere maruz kalma sonucunda deri ve derialtı dokularda meydana gelen bir çeşit yaralanmadır



Yanıkların değerlendirilmesi : yanıkların şiddetini 5 ETKEN belirler

1-Derinlik

1 derece yanıklar: Derinin sadece en üst tabakasının zedelendiği yanıklardır Kızarıklık, gerginlik ve ağrı görülür Örnek: güneş yanıkları

2 derece yanıklar: Derinin üst ve değişen oranlarda alt kısmının etkilendiği yanıklardır Kızarıklık, gerginlik, ağrı ve su toplanması (bül) ile karakterizedir

3 derece yanıklar: Tüm deriyi kapsayan; derialtı dokularına, derin dokulara ve hatta kemiklere kadar ulaşan yanıklardır Deri kuru kayış gibi olabilir veya renk değişikliği görülebilir (kömür gibi, beyaz veya kahverengi olabilir ) Şiddetli yanıklarda, yüzeysel sinir uçları ve kan damarları zedeleneceğinden yanık alanda his kaybı olabilir, buna karşın çevredeki daha az yanmış olan doku aşırı ağrılı olabilir

2- Yüzey miktarı :

Dokuzlar kuralı ile belirlenir



3- Kritik alanların yanması : Eller ayaklar, yüz ve cinsel organlar

4- Hastanın yaşı : Çok genç veya çok yaşlı olma

5- Hastanın genel sağlık durumu : Diğer yaralanmalar veya hastalıklar (diabet, kalp, kronik böbrek hastalığı vb gibi)

HAFİF YANIKLAR:

Vücut yüzeyinin,

% 2 sinden az olan 3 derece yanıklardır

% 15 inden az olan 2 derece yanıklardır

ORTA ŞİDDETLİ YANIKLAR

Erişkinlerde vücut yüzeyinin,

% 2-10 u arasındaki 3 derece yanıklar (el, ayak, yüz, cinsel organ hariç)

% 15-25 i arasındaki 2 derece yanıklar (el, ayak, yüz, cinsel organ hariç)

% 50-75 i arasındaki 1 derece yanıklar (el, ayak, yüz, cinsel organ hariç)

Çocuklarda vücut yüzeyinin,

% 10-20 si arasındaki 2 derece yanıklar (el, ayak, yüz, cinsel organ hariç)

Bebeklerde, tüm 1 derece yanıklar (el, ayak, yüz, cinsel organ hariç)

ŞİDDETLİ YANIKLAR

Erişkinlerde vücut yüzeyinin,

% 10 undan fazla olan 3 derece yanıklar ve 3 derece el, ayak, yüz, cinsel organ yanıkları

% 25 inden fazla olan 2 derece yanıklar

Çocuklarda vücut yüzeyinin % 20 sinden fazla olan 1 derece yanıklar

Bebeklerde, tüm 3 derece yanıklar

Isı Yanıkları

Yaş ısı (buhar, her türlü kaynayan sıvı -su, yağ) ve kuru ısı (sıcak metaller, ütü, alev, güneş) ile meydana gelirler

İlkyardım:

Yanma sürecini sona erdirerek daha fazla yaralanmayı önlemek gerekir ; alevi söndürmek, kızgın metali uzaklaştırmak, yaş ısıya maruz kalmış giysileri çıkarmak vb gibi (DİKKAT: alev yanığında sentetik giysiler deriye yapışmışsa dokunulmaz; kaynar sıvı yanığında eğer olayın üzerinden zaman geçmişse giysiler soğuk suya tutulmadan önce çıkarılmaz aksi halde yapışan deride çıkar)

1 derece yanıklarda

*ASLA yoğurt, salça, diş macunu, zeytinyağı vb şeyler sürülmez !

* En az 10 dakika soğuk suya tutulur

* Gerginliği azaltmak üzere yağlı krem veya ağrısını almak ve gerginliği azaltmak üzere yanık merhemi sürülebilir

* Geniş yanıklarda, kişi kendi içebilecek durumdaysa bol sıvı içirilir
2 derece yanıklarda tedavi 1 derece yanıklarla aynıdır İlave olarak; büller ASLA PATLATILMAZ ! Gerekiyorsa hastaneye götürülerek steril koşullarda pansuman yaptırılır Eğer bül geniş bir alanı kapsıyorsa, üstteki deri ASLA SOYULMAZ ! Eğer patlamışsa, o zaman içindeki sıvı boşaldıktan sonra o kısım antiseptikle silinip üzeri steril gazlı bez ile kapatılıp sargı beziyle sarılır Zira flaster yanıklı dokuyu zedeleyebilir
3 derece yanıklarda hastanın mutlaka bir yanık merkezine veya hastaneye götürülmesi gerekir Hasta bilinçli (kendi içebilecek durumda) ise bol sıvı içirilir ALKOLLÜ ve ASİTLİ içecekler İÇİRİLMEZ!

* Açık yanık yarası hava ile temas ettiği sürece ağrıya neden olacağından, yaranın hemen hava ile teması kesilmelidir, bunun için yara nemli steril gazlı bez ile kapatılır Böylece enfeksiyondan da korunmuş olur

Kızgın madde sıçraması

Kızgın yağ, katran, zift gibi maddeler vücuda sıçradığında, yakıcı etkileri soğuyana kadar devam eder Bu nedenle bunların sıçradığı kol ya da bacak hemen soğuk su içerisine sokularak uzun süre bekletilmelidir (Güler, Ç, Bilir, N; Herkes için İlkyardım Çevre Sağlığı Temel Kaynak Dizisi No: 18)

YANGINDAN VE YANMAKTAN KURTARMA

Alev nedeniyle yanan kişi ayakta durursa oluşan gazlar ve dumanlar kolaylıkla solunum yollarına gider, saçlar tutuşur Tutuşan bir kişinin hemen yere yatırılması ve kendi çevresinde yuvarlanması sağlanmadır Bu yangının sönmesini sağlayacaktır Alevler çoğu kez bu şekilde ya da kişinin hemen bir battaniye ya da halıya sarılmasıyla söndürülebilir

Alevler söner sönmez yanan elbiselerin hepsinin hızla çıkartılması gerekir Çıkartırken sıyırarak çıkartılmamalı gerekirse kesilerek çıkartılmalıdır Sıyırarak çıkartılmaya çalışırken alttaki yanık doku daha fazla zedelenir ve

zarar görür

Yanan bölgeye beş dakika içerisinde soğuk su ya da soğuk uygulayarak yanma derecesi ve aşırı ağrı engellenebilir

Ayrıca geniş ve derin yanıklarda tetanoz aşısı yaptırmakta yarar vardır

Kimyasal Yanıklar

Kuvvetli asit veya bazlarla meydana gelir Çoğunlukla endüstri, laboratuar veya fabrikalarda görülür Sadece kimyasal maddeler değil onların oluşturduğu gazlar ve buharlar da kimyasal yanıklara (özellikle solunum yolunda) neden olurlar Bu gibi iş yerlerinde normalde gerekli önlemlerin alınmış, kişilerin eğitilmiş olması gerekir Bu kişilerin yönlendirmeleri ile yardımcı olunması, ilk yardımcının kendisini koruması açısından önemlidir

İlkyardım:

· Kendinizi korumayı sakın ihmal etmeyin

· Hastanın kimyasal madde ile teması kesilmelidir Kimyasal madde;

KURU (TOZ) ise: Toz kimyasal madde, önce bir fırça veya kuru bezle (en doğrusu elektrik süpürgesi ile) iyice vücuttan uzaklaştırılır, ondan sonra bol akan su ile yıkanır Öncelikle fırçalamanın nedeni: toz halindeki kimyasal madde su ile karşılaştığında aktive olarak ciddi yanıklara yol açmaktadır

SIVI ise: Hemen etkilenen bölgedeki giysiler çıkarılır ve etkilenen alan basınçlı su ile en az 10 dakika (ağrı dinene kadar) yıkanır

· Açık yanık yarası oluşmuşsa, hemen steril gazlı bezle kapatılıp hastaneye götürülür

Elektrik Yanıkları

Elektrik yanıkları, düşük veya yüksek voltajlı akımla temas sonucu meydana gelir :

09 - 1 mA etkisizdir

1 -10 mA hafif etkilenme/ağrı

10 -30 mA kol ve/veya bacakta kuvvet azalması

30 -75 mA solunum durması

75mA - 4 A kalp ritminde bozulma veya kalp durması

4 A ve üstü, kalp durması ve ölüm nedeni olabilir

Ev aletleri yeterince ciddi yanıklara yol açabiliyorsa da, ciddi yanıklar genellikleyüksek voltajın bulunduğu fabrika ve yüksek gerilim hatlarında çalışanlarda görülmektedir

Elektriğin yanığa neden olabilmesi için, bir noktadan vücuda girip başka bir noktadan çıkması gerekir Elektrik yanıkları sonucunda 2 önemli tehlike vardır:

Doku hasarı, dıştan görülen kısmın küçüklüğünün tersine iç kısımda (derin dokularda) çok fazla olabilir Giriş yarası küçük ama çıkış yarası tam tersine çok geniş ve derin olabilir Yüksek voltajlı elektrik enerjisi kasları ve deriyi, organ amputasyonu gerektirecek ölçüde harap edebilir

Yanığa ilaveten (birkaç saat sonrasında bile) kalp durabilir o nedenle yüksek voltajlı akıma kapılmış kişi mutlaka hastaneye götürülmelidir Akıma kapılmış kişiye DOKUNULMAZ ! Öncelikle akım kesilir, bunun için şalter indirilir veya eski tip sigorta ise tamamen çıkartılır (gevşetilip bırakılmaz!) Eğer sigorta ve şaltere ulaşma olanağı yoksa o zaman, yalıtkan bir madde ile (kuru tahta, lastik, plastik gibi) kişi elektrik kaynağından, ya da elektrik kaynağı (kablo vb ) kişiden uzaklaştırılır Aksi halde yardım etmek isteyen kişi devreyi tamamlayacağından kendisi de akıma kapılabilir Elektrik yanıklarının, vücudun tümünün veya bir bölümünün elektrik kaynağı ile toprak arasındaki devreyi tamamlaması sonucu oluştuğu hatırdan çıkarılmamalıdır
DİKKAT: Akım kesildikten sonra kişiye ilkyardım yapmak üzere dokunmanın hiçbir sakıncası yoktur Akım kesildikten sonra kişinin size elektrik aktarması (yani sizde de elektrik çarpması olması) söz konusu değildir O nedenle dokunmaktan korkmayın

İlkyardım:

ABC değerlendirilir ve devamlılığı sağlanır Gerekiyorsa TYD sağlanır Unutmayınız ki elektrik akımına kapılma nedeniyle kalbi durmuş kişileri hemen başlatılan TYD ile hayata döndürme şansı çok yüksektir

Yanık yaraları varsa kuru steril pansumanla kapatılır

Olası kırıklar tesbit edilerek atellenir

Tüm elektrik yanıkları hastanede daha ileri tedavi gerektiren ciddi yaralanmalardır