Gezegenimsi Bulutsular

**Prof. Dr. Sinsi** · 10-28-2012

Gezegenimsi bulutsular

3000 ışık yılı uzaklıktaki Eskimo bulutsusu (NGC 2392)

Gezegenimsi bulutsu, başlangıç kütlesi sekiz Güneş kütlesinden az olan bir yıldızın hafif patlama, kırmızı dev yıldızlarının dış katmanlarını atması, sonucunda oluşan gaz bulutuna verilen isimdir

Yıldızın geçirdiği değişim sonucu yıldızlararası ortama attığı dış katmanları, yani atmosferinden oluşur

Yıldızların kaderlerini belirleyen son basamakları neredeyse tamamen doğarken sahip oldukları kütleye bağlıdır

Başlangıç kütleleri sekiz Güneş kütlesinden az olanlar, hayatlarına gezegenimsi bulutsu (nebula) püskürterek son verirler

Yıldızdan geriye kalanlar ise beyaz cücelerdir

Fakat başlangıç kütleleri sekiz Güneş kütlesinden fazla olanlar, hayatlarına süpernova patlaması ile son verirler ve yıldızdan geriye kalanlar ise nötron yıldızları veya karadeliklerdir

Kedi Gözü bulutsusu, NGC 6543
Oluşumu
Başlangıçtaki kütlesi sekiz Güneş kütlesinden küçük olan yıldız, çekirdek hidrojen yanmasını bitirip bir kırmızı deve dönüşür

Burada şimdi çekirdekte helyum, karbon ve oksijen oluşturmak üzere yanar ve bu anda çekirdeğin çevresinde ince bir kabukta kalan hidrojen de yanmaya devam eder

Yıldız, 1000 ile 10 000 kat arasında parlaklık artışı gösterir

Dışta kalan, zengin hidrojen zarf devasa boyutlara şişer

Genişliği Dünya'ın hatta Mars'ın yörüngesine varan boyutlara kadar şişer

Genişleyen zarfın yüzey sıcaklığı 2500 ile 3500 dereceye kadar düşer

Bu sıcaklık da bir yıldız için soğuktur ve yıldızın kırmızı görünmesine sebep olur

Bu sırada yıldızın yüzeyinden, Güneş'inkine benzer ama daha güçlü rüzgarlar esmeye başlar

Tabii bu da kırmızı devin merkezindeki çekirdeğinin çevresinde bulunan hidrojen zarfı kaybetmesine neden olur

Zarfın bitimine doğru, yani kütle kaybının en fazla olduğu zaman yıldız titremeye başlar (puls atımı)

Yüzey katmanları tekrar eden çevrimlerle genişler ve büzülür

Bu periyotlar birkaç aydan uzun yıllara kadar sürer

Bu tür puls yapan yıldızlara uzun dönemli değişenler denir

650 ışık yılı uzaktaki bir gezegenimsi bulutsu: Helis Bulutsusu (NGC 7293)

Yıldız tarafından püskürtülen zarf materyali zamanla genişleyerek bizim gezegenimsi bulutsu dediğimiz gaz kabuğunu oluşturur

Gezegenimsi bulutsular tipik olarak Güneş'in 2/10'u kadar kütleye sahiptir

(Daha da kütleli olanlar da bulunmuştur

) Gaz kabuk saniyede 15 ile 30 km (saatte 60 000 ile 120 000 km) genişleme hızı ile yıldızlararası ortama doğru sürüklenirler

Gezegenimsi bulutsular aslında merkezlerindeki yıldız(lar) tarafından aydınlatılırlar

Bazıları küresel veya sarmal, bazıları çift kutupludur fakat bazılarında herhangi bir düzgün şekil yoktur

Ama her ne olursa olsun genellikle çok güzel görüntüleri vardır

Tabii bu güzel görüntüler de burada sonsuza dek durmaz, kabuk genişledikçe yıldızlararası ortamla birleşir ve dağılırlar

Ortalama olarak her yıl galaksimizde bir tane gezegenimsi nebula oluşurken bugüne kadar 1500 tanesi de kataloglanmıştır

10-28-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Gezegenimsi Bulutsular Gezegenimsi bulutsular 3000 ışık yılı uzaklıktaki Eskimo bulutsusu (NGC 2392) Gezegenimsi bulutsu, başlangıç kütlesi sekiz Güneş kütlesinden az olan bir yıldızın hafif patlama, kırmızı dev yıldızlarının dış katmanlarını atması, sonucunda oluşan gaz bulutuna verilen isimdir Yıldızın geçirdiği değişim sonucu yıldızlararası ortama attığı dış katmanları, yani atmosferinden oluşur Yıldızların kaderlerini belirleyen son basamakları neredeyse tamamen doğarken sahip oldukları kütleye bağlıdır Başlangıç kütleleri sekiz Güneş kütlesinden az olanlar, hayatlarına gezegenimsi bulutsu (nebula) püskürterek son verirler Yıldızdan geriye kalanlar ise beyaz cücelerdir Fakat başlangıç kütleleri sekiz Güneş kütlesinden fazla olanlar, hayatlarına süpernova patlaması ile son verirler ve yıldızdan geriye kalanlar ise nötron yıldızları veya karadeliklerdir Kedi Gözü bulutsusu, NGC 6543 Oluşumu Başlangıçtaki kütlesi sekiz Güneş kütlesinden küçük olan yıldız, çekirdek hidrojen yanmasını bitirip bir kırmızı deve dönüşür Burada şimdi çekirdekte helyum, karbon ve oksijen oluşturmak üzere yanar ve bu anda çekirdeğin çevresinde ince bir kabukta kalan hidrojen de yanmaya devam eder Yıldız, 1000 ile 10 000 kat arasında parlaklık artışı gösterir Dışta kalan, zengin hidrojen zarf devasa boyutlara şişer Genişliği Dünya'ın hatta Mars'ın yörüngesine varan boyutlara kadar şişer Genişleyen zarfın yüzey sıcaklığı 2500 ile 3500 dereceye kadar düşer Bu sıcaklık da bir yıldız için soğuktur ve yıldızın kırmızı görünmesine sebep olur Bu sırada yıldızın yüzeyinden, Güneş'inkine benzer ama daha güçlü rüzgarlar esmeye başlar Tabii bu da kırmızı devin merkezindeki çekirdeğinin çevresinde bulunan hidrojen zarfı kaybetmesine neden olur Zarfın bitimine doğru, yani kütle kaybının en fazla olduğu zaman yıldız titremeye başlar (puls atımı) Yüzey katmanları tekrar eden çevrimlerle genişler ve büzülür Bu periyotlar birkaç aydan uzun yıllara kadar sürer Bu tür puls yapan yıldızlara uzun dönemli değişenler denir 650 ışık yılı uzaktaki bir gezegenimsi bulutsu: Helis Bulutsusu (NGC 7293) Yıldız tarafından püskürtülen zarf materyali zamanla genişleyerek bizim gezegenimsi bulutsu dediğimiz gaz kabuğunu oluşturur Gezegenimsi bulutsular tipik olarak Güneş'in 2/10'u kadar kütleye sahiptir (Daha da kütleli olanlar da bulunmuştur) Gaz kabuk saniyede 15 ile 30 km (saatte 60 000 ile 120 000 km) genişleme hızı ile yıldızlararası ortama doğru sürüklenirler Gezegenimsi bulutsular aslında merkezlerindeki yıldız(lar) tarafından aydınlatılırlar Bazıları küresel veya sarmal, bazıları çift kutupludur fakat bazılarında herhangi bir düzgün şekil yoktur Ama her ne olursa olsun genellikle çok güzel görüntüleri vardır Tabii bu güzel görüntüler de burada sonsuza dek durmaz, kabuk genişledikçe yıldızlararası ortamla birleşir ve dağılırlar Ortalama olarak her yıl galaksimizde bir tane gezegenimsi nebula oluşurken bugüne kadar 1500 tanesi de kataloglanmıştır