Çok Partili Hayat

Çok partili hayat

Cumhuriyetin ilanından önce yeni Türk Devletinin ilk siyasî partisi "Halk Partisi" adı altında (daha sonra Cumhuriyet Halk Partisi adını aldı) 23 Ekim 1923'de resmen kurulmuştu Başkanlığına da Mustafa Kemal Atatürk seçilmişti1945 yılına kadar siyasî parti kurma denemeleri ne yazık ki başarılı olamadı*

İkinci Dünya Savaşının bitiminden sonra çok partili yaşama geçme eğilimi güç kazandı Bu dönemin ilk siyasî partisi 18 Temmuz 1945'de "Millî Kalkınma Partisi" oldu Daha sonra da 7 Ocak 1946'da "Demokrat Parti" kuruldu*

14 Mayıs 1950'de yapılan seçim sonucunda, 487 milletvekilliğinin 397'sini kazanan Demokrat Parti, 24 yıl kesintisiz iktidarda kalan Cumhuriyet Halk Partisinin yerine iktidara geldi Demokrat Parti iktidarı, 27 Mayıs 1960'da yapılan askerî darbe ile sona erdi

Türkiye Cumhuriyeti tarihinde birden fazla partinin katıldığı ilk seçim ise, 21 Temmuz 1946 tarihinde yapıldı Bu seçimle birlikte çok partili hayat kısa sürede benimsendi1950 yılına kadar ülkede 25 siyasî parti daha kuruldu

1961 ANAYASASI

27 Mayıs ihtilali ile ülke yönetimine el koyan askerî güç, yeni bir anayasa yapmak için "Kurucu Meclis" oluşturdu Bir yıl içinde hazırlanan yeni anayasa, 9 Temmuz 1961'de halk oyuna sunuldu Seçmenlerin yüzde 81'inin katıldığı oylamada, yeni anayasa yüzde 61,5 "Evet" oyu ile kabul edildi

Böylece Türk tarihinde, ilk kez bir kurucu meclis anayasa hazırlamış ve bu anayasa halkoyu ile kabul edilmişti

1961 Anayasası uzun ve ayrıntılı bir metindi Önemli yenilikler getiriyordu Millet egemenliğinin "yetkili organlar eliyle kullanılacağı" hükmü ile ılımlı bir kuvvetler ayrılığı prensibi yer aldı

Yasama ve denetim yetkisi TBMM; yürütme Meclisin içinden çıkmakla birlikte ayrı bir organ olarak Cumhurbaşkanı ve Bakanlar Kurulu; yargı yetkisi ise bağımsız mahkemelerce yerine getirilecekti

Önemli değişikliklerden biri de, TBMM'nin "Millet Meclisi" ve "Cumhuriyet Senatosu"ndan oluşan "çift meclisli" bir yapıdan kurulması idi Ayrıca, yasaların Anayasaya aykırı olup olmadığını tespit etmek üzere "Anayasa Mahkemesi" kurularak, yargısal denetime ağırlık verildi

Temel hak ve özgürlükler, o güne kadar hiç bir Türk anayasasında görülmemiş biçimde ayrıntılı olarak düzenleniyordu Temel hak ve özgürlüklerin sınırlanmalarına da sınırlar konuluyordu Anayasa ayrıca Devlete pek çok sosyal ödevler yüklüyordu

1961 Anayasası, 1971 yılındaki değişiklikleriyle birlikte 1980'de yapılan ikinci bir askerî darbeye kadar yürürlükte kaldı
*1982 ANAYASASI

1961 Anayasasının uzun ve ayrıntılı hükümleriyle kurulan mekanizmalar iyi işleyemedi Egemenliğin çeşitli organlar arasında bölünmesi nedeniyle, kurumlar arasında uyumlu çalışma ortamı sağlanamıyordu Siyasî ve sosyal istikrarsızlık, bunalımlara yol açtı Sonuçta, ülke 12 Eylül 1980'de ikinci bir askerî darbeyle karşılaştı Anayasa askıya alındı, siyasî partiler kapatıldı Siyaset adamlarının büyük bir bölümüne siyasî yasaklar getirildi

Yönetime el koyan askerî güç,1960'da olduğu gibi yeni bir anayasa için "Kurucu Meclis" oluşturdu İki yıl içinde yeni anayasa hazırlandı ve 7 Kasım 1982'de halk oyuna sunuldu Oylamaya katılma oranı yüzde 9127 idi Sonuçta,1982 Anayasası geçerli oyların yüzde 9137 "Evet" oyu ile kabul edildi

Böylece Türk tarihinde bir anayasa ikinci kez doğrudan doğruya halkın oyu ile kabul edilmişti

*1982 Anayasası ile getirilen en büyük yenilik, tek Meclis sistemine, yani Cumhuriyet geleneğine geri dönülmesiydi Yürütme biraz daha güçlendirildi Özgürlüklerin sınırlandırılması konusunda yeni ve daha keskin ölçüler getirildi Özerk kuruluşlara yeni statüler verildi Bunlar dışında,1982 Anayasası büyük bölümüyle 1961 Anayasasına benzemektedir

1982 Anayasasının yürürlüğe girmesinden sonra, ilk milletvekili seçimi, daha önce kapatılmış bulunan siyasî partilerin dışında, yeni kurulan Milliyetçi Demokrasi Partisi, Halkçı Parti ve Anavatan Partisinin katılmasıyla, 6 Kasım 1983'de yapıldı Demokratik süreç yeniden başlamıştı

20 Ekim 1991'de yapılan Milletvekili Genel Seçimleri ise, serbestçe kurulmuş çok sayıda siyasî parti ve daha önce siyaset yapma hakları ellerinden alınmış, tüm siyaset adamlarının yeniden özgürlüklerine kavuşmalarıyla gerçekleşti Parlamenter demokrasi tüm gerekleriyle işlerliğe kavuştu

*demokrasiyi korumak, kişilerin ve toplumun refah, huzur ve mutluluğunu sağlamak; kişinin temel hak ve

hürriyetlerini, sosyal hukuk devleti ve adalet ilkeleriyle bağdaşmayacak surette sınırlayan siyasal, ekonomik ve

sosyal engelleri kaldırmaya, insanın maddî ve manevî varlığının gelişmesi için gerekli şartları hazırlamaya

çalışmak"la görevlidir*

EGEMENLİĞİN KULLANILMASI

Egemenlik kayıtsız şartsız Milletindir Türk Milleti, egemenliğini, Anayasanın koyduğu esaslara göre, yetkili

organları eliyle kullanır*

Egemenliğin kullanılması, hiçbir surette hiçbir kişiye, zümreye veya sınıfa bırakılamaz Hiçbir kimse veya organ

kaynağını Anayasadan almayan bir Devlet yetkisi kullanamaz (Md6)*

Yasama yetkisi, Türk Milleti adına Türkiye Büyük Millet Meclisinindir Bu yetki devredilemez (Md 7)*

Yürütme yetkisi ve görevi, Cumhurbaşkanı ve Bakanlar Kurulu tarafından, Anayasa ve kanunlara uygun olarak

kullanılır ve yerine getirilir (Md 8)*

Yargı yetkisi, Türk Milleti adına bağımsız mahkemelerce kullanılır (Md 9)*

KANUN ÖNÜNDE EŞİTLİK*

Herkes, dil, ırk, renk, cinsiyet, siyasî düşünce, felsefi inanç, din, mezhep ve benzeri sebeplerle ayırım

gözetilmeksizin kanun önünde eşittir*

Hiçbir kişiye, aileye, zümreye ve sınıfa imtiyaz tanınamaz*

Devlet organları ve idare makamları bütün işlemlerinde kanun önünde eşitlik ilkesine uygun olarak hareket

etmek zorundadırlar (Md10)
KURULUŞ, SEÇME VE SEÇİLME*

Anayasanın 7 nci Maddesine göre, yasama yetkisi Türk Milleti adına Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM)'nindir

Anayasanın 75 inci maddesinden 100 üncü maddesine kadar olan bölüm içinde, TBMM'nin kuruluş ve işleyişine

ilişkin hükümler yer almıştır*

TBMM, milletçe genel oyla seçilen 550 milletvekilinden kurulur Milletvekili genel seçimleri, beş yılda bir,

serbest, eşit, tek dereceli, genel oy esaslarına göre, yargı organlarının genel yönetim ve denetimi altında yapılır*

18 yaşına giren her Türk vatandaşı seçme ve halk oyuna katılma hakkına sahiptir 30 yaşını dolduran her Türk

vatandaşı milletvekili seçilebilir*

Milletvekili seçilebilmek için, en az ilkokul mezunu olmak ve ayrıca, Anayasada yazılı diğer seçilme

yeterliliklerine sahip olmak gerekir*

TBMM, beş yıllık süre dolmadan seçimlerin yenilenmesine karar verebilir Anayasada belirtilen şartlar altında Cumhurbaşkanınca verilecek karara göre de yeni seçime gidilebilir*

Üyeliklerde boşalma olması halinde ise, ara seçime gidilir Ara seçim, o seçim döneminde bir defa yapılır

Bunun için, genel seçimden otuz ay geçmesi gerekir Ancak, boşalan üye sayısı, üye tamsayısının yüzde beşini

bulduğu takdirde ve genel seçimlere bir yıldan fazla bir süre varsa, 90 gün içinde ara seçim yapılmasına karar verilir

Milletvekilleri, seçildikleri bölgeyi veya kendilerini seçenleri değil, bütün Türk Milletini temsil ederler*

TBMM'deki görevlerine başlarken, Anayasa'da yazılı metni kürsüden okuyarak, millet önünde andiçerler*

Milletvekili Andı şöyledir :*

Devletin varlığı ve bağımsızlığını, vatanın ve milletin bölünmez bütünlüğünü, milletin k Hukukun üstünlüğüne, demokratik ve laik Cumhuriyete ve Atatürk ilke ve inkılaplarına bağlı kalacağıma;*

Toplumun huzur ve refahı, millî dayanışma ve adalet anlayışı içinde herkesin insan haklarından ve temel

hürriyetlerden yararlanması ülküsünden ve Anayasaya sadakattan ayrılmayacağıma;*

Büyük Türk Milleti önünde namusum ve şerefim üzerine andiçerim
YASAMA DOKUNULMAZLIĞI

TBMM üyeleri, yasama sorumsuzluğu ve dokunulmazlığına sahiptir

Meclis çalışmalarındaki oy ve sözlerinden, ileri sürdükleri düşüncelerden, başka bir karar alınmadıkça da, bunları Meclis dışında tekrarlamaktan ve açıklamaktan dolayı sorumlu tutulamazlar

Seçimden önce veya sonra bir suç işlediği öne sürülen milletvekili, Meclisin kararı olmadıkça tutulamaz, sorguya çekilemez, tutuklanamaz ve yargılanamaz

Ağır cezayı gerektiren suçüstü hali veya seçimden önce soruşturmasına başlanmış olmak kaydıyla, Anayasanın 14 üncü maddesinde yazılı, Devletin bütünlüğüne, temel hak ve özgürlüklerin yok edilmesine yönelik durumlar, yasama dokunulmazlığı kapsamı dışındadır

Ancak, bu halde yetkili makam, durumu hemen ve doğrudan doğruya TBMM'ne bildirmek zorundadır Mahkemelerden gelecek istek üzerine, yasama dokunulmazlığının kaldırılmasına TBMM karar verir