Kafkas Albanyası, Arran Krallığı

Albanya ya da Kafkas Albanyası, Arran Krallığı Gürcüce: ალბანეთი / Albaneti, Ermenice: Աղվանք / Aluank, Yunanca: Ἀλβανία / Albanía), bugünkü Azerbaycan Cumhuriyeti ile Dağıstan'ın güneyini kapsayan eski bir devletdir Albanya Yunanca ve Latince "dağlık toprak" anlamına gelir, ülkenin yerli adı ise bilinmemektedir
MÖ 4 yüzyıl ile 10 yüzyıl kadar süren 1400 yıllık dönemlerde, Kafkas dağlarının güneye bakan yamaçlarından aşağı uzanan topraklara Albanya adı verilmişdir
Bugünkü Azerbaycan ve Dağıstan'ın tamamı ile Ermeniastan,Gürcistan,Iran,Çeçen/İnguşya topraklarının yarısını kapsayan geniş bir alan içinde hüküm süren Albanya'da Strabon ve diyer kaynaklarca 26 dialectum - şive konuşulmaktaydı Albanyada kullanılan dillerin mensupluğu konusundaki araştırmalar geniş olmamakla birlikte bir kaç yönde ilerlemekteler Bir qrup tarihçiler ve filoloqlar açısından eski Alban dili Nah-Dağistan dillerine mensup olmuştur, diyer bir qrup tarihçi ve filoloqların açısından pers yahut ermeni dilinde konuşmuşlardır ki, son derece tartışmalı fikir olduğu düşünülmektedir Son araştırmalarda ise Alban yazı ve dilinin eski tyürkçenin şivelerinden biri olduğunu düşünmeye taşvik ediyor Bunlara Yadigar Aliyevin araştırmaları dahi dahildir
Alban halkları MS 3 yüzyılda Hristiyanlık dinine girmişler ve MS 4 yüzyılda da kendi müstakil alfabelerine sahip olmuşlardır İlk Hristiyanlık izleri taşıyan Alban tarihinde yüzlerce kilise, manastır vb dini yapı ortaya çıkmıştır Bu dini yapılardan pek azı günümüze kaldıysa da Albanca MS 7 yüzyıldan itibaren gelen İslam egemenliğinin etkisi altında girmiştirMS 10 yüzyıldan itibaren Orta Asya'dan süregelen Türk, Kıpçak ve Moğol istilaları sırasında zayıflayan krallık küçüle küçüle egemenlik alanlarını kaybetmiştir Albanların büyük bölümü İslamiyeti benimseyerek Türk boylarıyla karışmıştır