Kimyasal Tepkime Türleri

1Asit – Baz Tepkimeleri:
Asit veya asidik özelliğe sahip olan maddeler baz veya bazik özelliğe sahip maddelerle tepkime verirler Bu tepkimeye nötürleşme tepkimesi de denir Asit – Baz tepkimelerini maddelerin sınıfına göre 5 bölüme ayırabiliriz:

a) Asit – Baz Tepkimesi:
Asitler bazlarla tepkimeye girerek tuz ve su meydana getirir Ancak baz NH3 ise su meydana gelmez sadece tuz oluşur Tuz bazın katyonu ile asitin anyonundan meydana gelir (Asitlerin 6 bazların ise 7 genel özelliğinde anlatılmıştı)

Örnek:
Asit + BazTuz + H2O

b) Asit oksit – Baz Tepkimesi:
Asit oksitler, bazlarla tepkimeye girerek tuz ve suyu meydana getirir (Bileşikler ünitesinde Asit oksitlerin 2 genel özelliği)

Örnek:
Asit Oksit + BazTuz + H2O


c) Asit – Bazik Oksit Tepkimesi
Asitlerin, Bazik oksitlerle tepkimesi de asit-baz tepkimesidir Bu tepkimeden de tuz ve su meydana gelir
Örnek:
Asit + Bazik oksitTuz + H2O

d) Asit oksit – Bazik Oksit Tepkimesi:
Asit oksitler ( asitanhidratlar yani susuz asitler) bazik oksitlerle (bazanhidratlarla yani susuz bazlarla) tepkime verirler Tepkime sonucu sadece tuz meydana gelir, su oluşmaz

Örnek:
Asit oksit + Bazik oksitTuz


e) Tuz – Asit tepkimesi
(karbonat) iyonu içeren tuzlar asitlerle tepkime verirler Tepkime sonucu tuz , su ve CO2 meydana gelir Bu tepkime de bir asit- baz tepkimesidir
Örnek:
Tuz + AsitTuz + CO2 + H2O


2 Metal – Asit Tepkimesi:
Soymetaller ( Cu, Hg, Ag, Pt ve Au) hariç diğer metaller asitlerle tepkime verir Tepkime sonucu tuz ve H2 gazı meydana gelir (Bileşikler ünitesinde asitlerin genel özelliklerinin 5 maddesi)

Örnek:


Ancak Cu, Hg ve Ag yükseltgen ( karşısındakini yükseltgeyen) HNO3 ve H2SO4 gibi asitlerle tepkime verirler Tepkime ürünleri normal asit- metal tepkimelerinden farklıdır Tepkime sonucu tuz, su ve oksit meydana gelir

HNO3 değişik şartlarda farklı oksit verir Ortam sıcak ve derişik ise NO2 oksidi, soğuk ve seyrektik ise NO oksidini meydana getirir

H2SO4 sadece sıcak ve derişik ortamda Cu, Hg ve Ag ile tepkime verir Tepkime sonunda SO2 gazı meydana gelir



Örnek:


3 Metal – Baz Tepkimesi
Ancak amfoter (asitler karşısında baz gibi, bazlar karşısında asit gibi davranan) metaller ( Al, Zn, Cr, Sn ve Pb ) bazlarla tepkime verir
Tepkime sonucu asit – metal tepkimelerinde olduğu gibi tuz ve H2 gazı meydana gelir ( Bileşikler ünitesinde bazların genel özelliklerinin 6 maddesi)

Örnek:
Al + HCl AlCl3 + H2
Al + NaOH Na3AlO3 + H2
Zn + HCl ZnCl2 + H2
Zn + NaOH Na2ZnO2 + H2

Not: Al ile Cr aynı (+3) Zn ile Sn ve Pb aynı (+2) değerliği aldığı için denklemleri aynı olacaktır

Örnek:
Al + 3NaOH Na3AlO3 + 3/2 H2
Cr + 3NaOH Na3CrO3 + 3/2 H2


4 Aktif metal – Su tepkimesi
1 dereceden aktif metaller ( Li, Rb, K, Ba, Sr, Ca ve Na ) soğuk suyla dahi tepkime verirken 2 dereceden aktif metaller ( Mg, Al, Mn, Zn, Cr, Cd, Fe) ancak 700 oC, 800 oC de su buharı ile tepkime verir
Tepkime sonucu baz ve H2 gazı meydana gelir Diğer metallerin su ile tepkimesi yoktur

Örnek:
Li + H2O LiOH + 1/2H2
Na + H2O NaOH + 1/2H2
Ca + 2H2OCa(OH)2 + H2

Ba + H2O
Zn + H2O
Cu + H2O



5 Yer Değiştirme Tepkimesi
Yalın haldeki element, kendisiyle benzer kimyasal özellik gösteren iyonik bağlı bileşikteki elementten daha aktif ise yer değiştirme tepkimesi gerçekleşir
Aktif metal aşınırken pasif metal çöker Yer değiştiren element ametal ise ametallerin fiziksel hallerine göre değişiklik olur

Örnek:
X(k) + YCl(aq)XCl(aq) + Y(k)
tepkimesi kendiliğinden gerçekleşiyor ise X metali Y metalinden aktif demektir

Ca(k) + MnCl2(aq)
Ba(k) + Al2S3(aq)

Not: Asitler iyonik bağlı bileşik olmadığı halde H den aktif olan metallerin asitlerle tepkimeleri de yer değiştirme tepkimesi olarak değerlendirilir Bir başka deyişle metal, asitle tepkimesinden H2 gazı açığa çıkartıyor ise H den aktiftir

Fe(k) + 2HCl(aq)FeCl2(aq) + H2(g)
Fe metali H den aktif olduğu için yukarıdaki tepkime gerçekleşti

Cu(k) + HCl(aq)Tepkime gerçekleşmez
Cu metali H den aktif olmadığı için tepkime gerçekleşmedi


6 Sentez (Birleşme) – Analiz (Analiz) Tepkimesi
Birden fazla madde birleşerek bir madde oluşuyor ise sentez, bir madde birden fazla maddeye dönüşüyor ise analiz tepkimesidir

Sentez Tepkimesi Analiz Tepkimesi
(Birleşme Tepkimesi) (Ayrışma Tepkimesi)

X + Y ZZX + Y

Yukarıdaki denklemlerde yer alan maddelerden ;
X element veya bileşik
Y element veya bileşik
Z ise kesinlikle bileşiktir

Örnek:
H2 + I2 2HI
CO + ½ O2 CO2
O2 + H2OH2O2
CaO + CO2 CaCO3

Yukarıda yer alan tepkimeler sentez tepkimesidir Analiz tepkimeleri ise tersi tepkimelerdir
Aşağıdaki tepkimeleri sentez veya analiz olmalarına göre sınıflandırınız
1 N2 + 3H2 2NH3
2 H2O2H2O + ½ O2
3 CH4 + 2O2 CO2 + 2H2O
7 Yanma Tepkimeleri
Maddelerin O2 ile vermiş oldukları tepkimelerdir N2 maddesi haricindeki maddelerin yanması ısı veren ( ekzotermik ) tepkilerdir

Örnek:
H2 + ½ O2 H2O
CO + ½ O2 CO2
N2O + 2O2 N2O5
H2O ½ O2 H2O2


8 Ekzotermik ve Endotermik Tepkime
Isı veya enerji veren tepkimelere Ekzotermik tepkime, ısı veya enerji alan tepkimelere ise Endotermik tepkime denir

Ekzotermik tepkimelere örnek:
H2 + ½ O2H2O + ısı
HCl + NaOH NaCl + H2O + ısı
CaO + CO2 CaCO3 + ısı

Endotermik tepkimelere örnek:
N2 + O2 + ısı 2NO
2NH3 + ısı N2 + 3H2
PCl5 + ısı PCl3 + Cl2

Fiziksel olaylarda da endotermik ve ekzotermik ifadeler kullanılır
Örneğin kağıdın yanması, suyun donması ekzotermik iken buzun erimesi olayı endotermiktir
Sizlerde 5 endotermik veya ekzotermik olayı fiziksel veya kimyasal olmalarına göre belirtiniz
1
2
3
4
5

9 Redok Tepkimeleri
Yükseltgenme – İndirgenme tepkimeleridir Elektron alış verişi ile ile gerçekleşen tepkimelerdir

Kimyasal tepkimelerde elektron veren yükseltgenir, indirgen özellik gösterir


Soru:
Bir tepkimenin redox tepkimesi olup olmadığı nasıl anlaşılır?
Cevap:
1Denklemde yalın halde element var ise redox tepkimesidir
Örnek:
H2 + ½ O2 H2O
Fe2O3 + 3CO 2Fe + 3CO2

2 Denklemde değerlik değiştiren element var ise redox tepkimesidir
Örnek:
X2(YO4)3 + Y2O3 XO2 + YO2
FeS + HNO3Fe(NO3)3 + NO + H2SO4 + H2O

Aşağıdaki kimyasal tepkimelerden hangileri redox tepkimeleridir?
1 Cu + HNO3 Cu(NO3)3 + NO2 + H2O
2 BaO2 BaO + ½ O2
3 N2 + 3H22NH3
4 CO3-2 + 2H+ CO2 + H2O
5 HCl + NaOH NaCl + H2O

Sorular:

1 I H+ + OH-H2O
II CO3-2 + 2H+CO2 + H2O
III 3HCl + Al(OH)3AlCl3 + H2O

Yukarıdaki tepkimelerden hangileri asit
baz tepkimesidir?

A) Yalnız IB) I ve III C) I ve II
D) II ve IIIE) I ,II ve III
2 Asit – baz tepkimeleri için;
I Ürün maddeleri tuz ve sudur
II Ekzotermik tepkimedir
III Nötürleşme tepkimesidir

İfadelerinden hangileri kesinlikle
doğrudur?

A) Yalnız IB) I ve III C) I ve II
D) II ve IIIE) I ,II ve III
3 I XO + 2HClXCl2 + H2O
II X + 2NaOH Na2XO2 + H2

Denklemlerine göre aşağıdakilerden
hangisi yanlıştır?
A) XO nötr oksittir
B) X, metaldir
C) X amfoter karakterlidir
D) XO su ile tepkime vermez
E) X, HCl ile de tepkime verir
4 Kuvvetli baz + X Tuz + H2
Soğuk su + YBaz + H2
Nitrik asit + Z Tuz + Oksit + Su

Yukarıdaki tepkimeleri veren X,Y ve Z
metalleri aşağıdakilerden hangisi olabilir?

XY Z
A)Na CaCu
B)ZnNaAg
C)AlMg Na
D)CuAgAl
E)MgZnNa
5 Oda koşullarında Al metali aşağıdaki
maddelerden hangisi ile tepkime vermez?

A) NaOH B) HFC) NH3
D) CH3COOHE) HNO3
6 Oda koşullarında su ile aşağıdaki
maddelerden hangisi tepkime vermez?

A) NaB) BaC) Ca
D) KE) Mg
7X + Y+2X+2 + Y
Y+ Z+2Y+2 + Z

Tepkimelerine göre X, Y ve Z metalleri
için;

I X metali Y den aktiftir
II Y metali Z den pasiftir
III Yükseltgenme eğilimi en fazla olan X
tir
İfadelerinden hangileri yanlıştır?

A) Yalnız IB) Yalnız IIC) Yalnız III
D) I ve IIIE) II ve III


8
I Kap II KapIII Kap

Yukarıda yer alan kaplara üzerlerinde
belirtilen metaller ilave ediliyor
Metallerin aktiflikleri sırasıyla Y, X ve Z
olduğuna göre hangi kaplarda tepkime
gerçekleşir?

A) Yalnız IB) Yalnız II C) I ve II
D) II ve IIIE) I, II ve III
9 H2 + O2H2O + Isı
Tepkimesi için;
I Redoks tepkimesidir
II Yanma tepkimesidir
III Sentez tepkimesidir
İfadelerinden hangileri doğrudur?

A) Yalnız IIB) Yalnız III C) I ve II
D) II ve IIIE) I, II ve III

10 Aşağıdaki tepkimelerin hangisinden
hidrojen gazı açığa çıkmaz?
A) Cr + NaOH
B)Na + H2O
C)HF + Ba(OH)2
D)Fe + H2SO4
E)HCl + Ca
11I H2S + 2KOHK2S + H2O
II C3H8O2 + 4O23CO2 + 4H2O
III CaCO3CaO + CO2

Reaksiyonları türleri aşağıdakilerden
hangisinde doğru olarak verilmiştir?

I IIIII
A) Asit-baz Yanma Redoks
B) Asit-bazYer değiştirmeSentez
C) Redoks AyrışmaYanma
D) Asit-baz Yanma Analiz
E) Analiz Yanma Redoks
12X2Y3 + 3Z 3ZY + 2X

Reaksiyonu ile ilgili olarak;
I Yer değiştirme tepkimesidir
II Z , Y den daha aktiftir
III X in değerliği değişmemiştir
İfadelerinden hangileri doğrudur?

A) Yalnız IB) I ve IIC) I ve III
D) Yalnız IIE) I, II ve III
13 X maddesi, HNO3 çözeltisine ilave
edildiğinde H2 ve NO gazları meydana
geldiğine göre:

I X maddesi saf değildir
II Soymetal içeren alaşımdır
III X maddesi Al elementidir
Yargılarından hangileri doğru olabilir?

A) Yalnız IB) I ve IIC) I ve III
D) Yalnız IIE) II ve III

14 X Y + Z
Denkleminde yer alan maddeler için;

I Saf maddelerdir
II X, Y ve Z nin içerdiği bütün atomları
içermektedir
III X bileşik, Y ve Z elementtir
Yargılarından hangileri kesinlikle
doğrudur?

A) Yalnız IB) Yalnız II C) I ve II
D) II ve IIIE) I, II ve III


15 XO maddesi eşit iki parçaya bölünerek
HCl ve NaOH içeren iki farklı kaba
konuluyor Her iki kaptan da tepkime
gerçekleştiğine göre;

I X metali Al olabilir
II X(OH)2 de NaOH ile tepkime verir
III X in H2SO4 ile tepkimesinden SO2
gazı açığa çıkar
Yargılarından hangileri yanlıştır?
A) Yalnız I B) Yalnız IIC) Yalnız III
D) I ve IIIE) II ve III