Ürdün (Ürdün Haşimi Krallığı)

Ürdün (Ürdün Haşimi Krallığı)
Temel Britannica
Amblem

Başkent: Amman
31°57′N 35°56′E
Önemli kentler: Amman, ez-Zerka, irbid, Akabe (israil işgali altındaki Batı Şeria'da), Doğu Kudüs, Nablus, Hebron, Cenin
Resmi dil: Arapça
Yönetim
- Kral II Abdullah Bin Al Hussein
- Başbakan Monarşi Nader Al Dahabi
Bağımsızlık
- Birleşik Krallık'tan 25 Mayıs 1946
Yüzölçümü
- Toplam 92300 km²(111)
- Su(%) %035
Nüfus
- Toplam 5,906,760 (104)
- Yoğunluk 62/km²
GSMH
- Toplam 26,8 milyar dolar (102)
- Kişi Başına 4,700 dolar (136)
Para birimi: Ürdün Dinarı
Saat dilimi: UTC+2
İnternet Alan Adı: jo
Telefon kodu: +962
Doğal yapı: Ürdün'ün büyük bölümü yüksekliği 900 metreye varan ve doğuya doğru eğimli olarak inen bir yayladır Batıda Şeria Irmağı'nın vadisine inen dik bir eğim yer alır Ülkenin güneyinde dağlar ve kumtaşı vadileri vardır Güneyde Akabe Körfezi'ne bakan kısa bir kıyı şeridi bulunur
Başlıca ürünler: Fosfat, buğday, sebze, meyve, zeytinyağı
Doğal kaynakları: Fosfat, potas olup petrol yönünden zengin değildir
Eğitim: 6-14 yaşları arasında zorunludur; ama çok sayıda insan okuma yazma bilmez
Bayrak
Kuzeyinde Suriye, kuzey doğusunda Irak, güneyinde ve doğusunda Suudi Arabistan, batısında İsrail ve Batı Şeria ile sınır komşusudur Başkenti Amman olan Ürdün'ün temel dini İslam ve ana dili Arapçadır
Ürdün İslamiyet yayılınca Arap-İslam Devleti'nin sınırları altındaydı Bir dönem sonra; önce Memluk, sonra Osmanlı egemenliğine giren Ürdün, I Dünya Savaşı sonunda Türk egemenliğinden çıktı 1921 yılında İngiliz mandası olarak Mavera-i Ürdün Emirliği adını aldı ve başına da Şerif Hüseyin'in oğlu I Abdullah geçti
I Abdullah, İngilizlerden bağımsız hareket etmek isteyince öldürüdü ve yerine oğlu Tallal geçti Akli dengesini yitiren Tallal tedavi olmak için İstanbul'a geldi ve yerine oğlu Hüseyin geçti Hüseyin'in vefatından sonra ise yerini Kral Abdullah aldı
Ürdün, II Dünya Savaşı'nın ardından bağımsız bir krallık oldu

Coğrafya


Yüzölçümü: 92,300 km²
Sınır komşuları: Irak 181 km, İsrail 238 km, Suudi Arabistan 728 km, Suriye 375 km, Batı Şeria 97 km'dir
İklimi: Kuru çöl iklimidir Batı kısımlarda Kasım - Nisan ayları arasında yağmur mevsimi yaşanır
Batı kesiminde çıplak Yahuda ve Samaria tepeleri bulunur Daha sonra güneye doğru akarak Lût Gölü'ne dökülen Şeria Irmağı'nın doğusundaki Moab Dağları Lût Gölü'nden sonra güneydeki Petra kentine kadar uzanır Kuzeydeki bereketli yüksek yayla doğudaki çöle doğru gidildikçe alçalır Ormanların yüzyıllardan beri sürekli olarak kesilmesi sonucu Ürdün neredeyse tümüyle ağaçsız kalmış bir ülkedir Ülkenin seyrek doğal bitki örtüsünün büyük bölümü­nü çalımsı bitkiler oluşturur Güneydeki dağ­larda kurt, çakal ve dağkeçisi yaygındır Yüksek kesimlerde yazlar sıcak, kışlar ise soğuk ve yağışlı geçer Şeria vadisinde yaz ayları dayanılmaz ölçüde sıcaktır, kışın sık sık su baskınları görülür Çöl bölgelerinde ise çok az yağmur yağar Şeria Irmağı'nın batısında kalan Batı Şeria bölgesi 1967'deki Üçüncü Arap-İsrail Savaşı'ndan bu yana İsrail'in işgali altındadır
Ürdün'ün nüfusunun büyük bölümü Arap ve Müslüman'dır Yalnızca yüzde 5'lik bir kesim Rum Ortodoks Kilisesi'ne bağlıdır Ülkede resmi dil Arapça'dır Ürdün'de nüfu­sun yarısından biraz daha az bölümü, çiftçilik­le geçinir Başlıca ürünler buğday ve arpadır; vadilerde sebze, meyve, üzüm ve zeytin de yetiştirilir Keçi, koyun, sığır ve deve yetiştiri­ciliği yapılmasına karşın otlakların sayısı çok azdır Sanayinin gelişmekte olduğu ülkede, gübre yapımında kullanılan fosfat dışında demir, fosfor, manganez ve bakır gibi mine­raller çıkarılır Lût Gölü'nün çok tuzlu olan suyundan da bazı kimyasal maddeler elde edilir Ürdün'ün en büyük gelir kaynakların­dan biri de turizmdir Her yıl birçok turist, ilk Hıristiyanlar'ın kurduğu yerleşim merkezleri­nin de bulunduğu tarihsel bölgeleri görmeye gelir
Ürdün'ün başkenti ve en büyük kenti Am­man'dır Öbür altı büyük kent­ten Doğu Kudüs, Nablus, Hebron ve Cenin Batı Şeria'dadır Gene Batı Şeria'da bulunan tarihsel Beytlehem ve Ceriko (Eriha) kentleri ise köyden biraz daha büyüktür Hicaz Demiryolu'nun güney ucu yakı­nındaki eski Petra kentinde kayalara oyulmuş ev, tapınak ve mezar kalıntıları bulunur Hicaz Demiryolu'nun güney ucundan başla­yan bir karayolu Kızıldeniz'in bir kolu olan Akabe Körfezi üzerindeki Akabe limanına bağlanır Başkent Amman'ın Kudüs'le ve Suriye'nin başkenti Şam'la karayolu bağlantı­ları vardır

Tarih
Ürdün, çok eski bir yerleşim yeri üzerine kurulmuş bir 20 yüzyıl ülkesidir Ürdün vadisi tarihteki en eski yerleşim bölgelerindendir Ülke, özellikle Hıristiyanlık'ın doğup geliştiği yer olması açısından büyük önem taşır Ürdün İsrailoğulları, Asurlular, Medler ve Persler gibi değişik krallıkların egemenlik­lerinden sonra İÖ 1 yüzyılda Roma İmpara­torluğu'nun bir parçası oldu İS 7 yüzyılda Araplar'ın eline geçen Ürdün, 16 yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu'nun yönetimine girdi I Dünya Savaşı'nın sonuna kadar da Osmanlı İmparatorluğu'nun bir parçası olarak kaldı Osmanlılar 20 yüzyılın başlarında ülkede denetimlerini artırmak amacıyla Hicaz Demiryolu'nu yaptılar 1916'da Araplar, İngiliz subayı Thomas Edward Lawrence'in kışkırt­maları ile Osmanlılar'a karşı ayaklandılar I Dünya Savaşı sonrasında Filistin İngiltere'nin manda yöne­timine verildi Şeria Irmağı'nın doğusundaki Maveraü'l-Ürdün devrik Suriye Kralı I Fay-sal'ın kardeşi Abdullah'ın işgaline uğradı İngilizler Abdullah'ı Maveraü'l-Ürdün'ün ba­şına geçirdiler Başlangıçta İngilizler'in yön­lendirdiği Maveraü'l-Ürdün 1946'da Haşimi Ürdün Krallığı adını aldı Abdullah da Ürdün kralı olarak taç giydi
1948'de Arap devletleri ile Filistin'deki Yahudiler arasında savaş başlayınca Arap Lejyonu olarak bilinen Ürdün ordusu Eski Kudüs ile Yahuda ve Samaria tepelerini ele geçirdi İsrail'den kaçan Araplar Ürdün'e yerleştiler ve iki ülke arasında sınır çatışmala­rı baş gösterdi 1953'te Kral Hüseyin babası­nın yerine yönetime geçti 1958'de Ürdün ve Irak federal birlik kurmak için çalışmalara başladılar Ama, Irak'ta krallık devrilip cum­huriyet ilan edilince bu çalışmalar yarım kaldı Ürdün'de de krallığın devrilmesi İngil­tere'nin yardımıyla engellenebildi Ürdün
1967'de, Mısır ve Suriye ile birlikte İsrail'e karşı savaşa girdi Özellikle Kudüs'te yoğun­laşan şiddetli çarpışmalardan sonra Ürdün ordusu yenildi ve İsrail Batı Şeria bölgesinin tamamını ele geçirdi İsrail'in işgal ettiği Batı Şeria bölgesi Ürdün'ün topraklarının yüzde 6'sını, tarım alanlarının yarısını kapsar Bu topraklarda yaşayan insanlar da Ürdün nüfu­sunun üçte birini oluşturur
Ürdün hükümeti daha sonraları Ürdün'ü İsrail'e karşı bir üs olarak kullanan Filistinli gerillalara karşı çok sıkı önlemler aldı; hatta 1971'de ülkedeki bütün Filistin üslerini kal­dırdı 1972'de Kral Hüseyin Filistinliler'in yaşadığı toprakları da kapsayan "Birleşik Arap Krallığı" planını ortaya attı Gördüğü tepki üzerine bu plandan vazgeçerek Mısır ve Suriye'yle ilişkilerini düzeltmeye çalıştı 1973'teki Dördüncü Arap-İsrail Savaşı'na bir ölçüde katıldı Daha sonra Filistin Kurtuluş Örgütü'nü (FKÖ) Filistinliler'in tek temsilcisi olarak kabul etti 1988'de de Batı Şeria üzerindeki bütün haklarını FKÖ'ye bıraktı Şubat 1989'da Ürdün, Irak, Mısır ve Yemen Arap Cumhuriyeti bir araya gelerek Arap İşbirliği Konseyi'ni oluşturdular Aynı yılın kasım ayında ise 1967'den bu yana ilk parla­mento seçimleri yapıldı