Kahve (Coffea)

İkiçenekliler sınıfının, kökboyasıgiller familyasından, vatanı Afrika olan, fakat Asya ve Amerika'nın tropik bölgelerinde yetiştirilen, 20 kadar çeşidi olan bir ağaçtır En çok bilineni Arabistan kahvesi'dir 7-8 metre boyunda bir ağaçtır Yaprakları sivri uçlu olup, kenarları dalgalıdır Çiçekleri beyaz ve hoş kokuludur Meyvesi kiraza benzer; içinde ince iki çekirdek bulunur Her çekirdeğin içinde aynı şekilde bir tohum vardır Tohumlarında, kafein alkoloidleri vardır

Faydası : Kandolaşımını sağlar Uykuyu kaçırır, düşünmeyi kolaylaştırır Yarımbaş ağrılarını dindirir Uyuşturucu maddelerle zehirlenmelerde faydalıdır Boğmaca öksürüğünü keser Nikris ağrılarını teskin eder Tansiyonu yüksek olanların kahve içmemesi tavsiye edilir Ayrıca fazla miktarda içildiğinde uykusuzluk, sinir bozukluğu ve çarpıntı yapar

Kahve Ağacı - Kahve Bitkisi - Caffea - Kahve Üretimi - Kahve Tarımı



Etimolojisi

Kahve ağacının ilk bulunduğu yer olan Habeşistan'ın Kaffa yöresinin Arapça karşılığı "qahwah " dır Araplar bugün bilinen kahveyi henüz tanımıyorken kelime keyif veren içki, şarap anlamında kullanmaktaydı Bugünkü anlamını 14 yüzyılda kazanmaya başlamıştır Bu Türkçe'de "kahve"ye dönüşmüş, buradan da Avrupa'da café, caffe, koffie, coffee, koffie, Kaffee şekline gelmiştir


Coffea ağacı

Kahve ağacıÇiçekleri beyaz ve hoş kokulu , kirazı andıran kırmızı meyvasının içinde iki çekirdek bulunan, dikildikten yaklaşık 3 yıl sonra meyve vermeye başlayan ve 30-40 yıl boyunca aralıksız meyve veren bir ağaç türüdür Doğal haline bırakıldığında 8-10 metreye kadar uzayan ağaç, meyvelerin kolay toplanabilmesi için sürekli budanarak 4-5 metre uzunluğunda bir çalı boyutunda tutulur Kahvenin defne yaprağına benzer derimsi ve kenarları dalgalı kışın dökülmeyen koyu, parlak ve sivri uçlu yaprakları vardır Bol yağış alan, ortalama sıcaklığın 18-24° C arasında bulunduğu ve don olayının görülmediği, ekvatorun 25 Kuzey'i - 30 Güney'i arasındaki kuşakta yetişir Soğukta ağaç ölür, ayrıca ani ısı değişiklikleri de ağaca zarar verir Nemli ortamı sevdiğinden, kahve ağacının düzenli yağışın olduğu tropik bölgelerde yetiştirilmesi gerekir Doğada pek çok yetişen türü olmasına rağmen yalnızca coffea arabica ve coffea robusta adındaki türlerin tarımı yapılmaktadır


Kahve çiçeği

Kahve çiçeği ve meyvesiBol yağışların ardından kahve ağacı, yılda iki ya da üç kez bembeyaz muhteşem çiçekler açar Güçlü ve keskin kokuları kimi zaman yasemini kimi zaman portakal ağacının çiçeğini andırır Yeni çiçek vermeye başlamış bir ağaç, dallarında bir yılda toplam 20-30 bin çiçek taşır


Kahve çiçekleri açtıktan birkaç saat sonra solmaya başlar ve yavaşça meyve olmak için hazırlanırlar


Kahve meyvesi ve çekirdeği

Kavrulmuş kahve çekirdeğiKahve çiçeği beyaz renktedir ve yasemin gibi kokar Kahve meyvesi; büyüklüğü, şekli ve rengindeki benzerlikler nedeniyle "kahve kirazı" olarak da adlandırılmaktadır İçinde ince iki çekirdek bulunur Çekirdeklerin birbirine bakan tarafı düz, dış tarafı yuvarlaktır Her çekirdeğin içinde aynı biçimde bir tohum (kahve tanesi) vardır Tanenin düz yüzeyinde, içi sert bir besidokusu ile dolu olan, derin bir çizgi yer alır, Besidokusunun dış tabakası ince bir zarla kaplıdır Zarın dışında ise daha sert bir kabuk vardır Eğer kahve çekirdeği daha sonra tohum olarak kullanılacaksa çekirdek kabuktan ayrılmaz


Bazı kahve ağaçlarının meyvesinden iki yerine bir tane çekirdek çıkar Bu çekirdek (peaberry), diğerlerine göre çok daha yuvarlak bir şekle sahiptir Tek olarak çıkan çekirdekler, diğerlerinden ayrılarak üretim sürecinden geçirilir Genellikle fiyatları da normal kahveye göre çok daha pahalıdır


Kahve meyvelerinin çok düzenli kontrol edilmeleri gerekir, çünkü olgunlaştıktan sonra 14 gün içinde çürümeye başlarlar


Tarımı

Dünya kahve tarımı haritasıYengeç ve Oğlak dönencesi arasında tropikal iklime bölgelerde ağırlıklı olarak tarımı yapılmaktadır Toprak, aldığı su, güneşlenme zamanı, nem kahvenin tadını ve aromasını değiştirmektedir Eğer kahve yanardağın eteğinde yetiştiriliyorsa kül kokuyor Muz ağaçlarının gölgesinde yetişiyorsa daha aromatik bir tadı oluyor Brezilya kahve üretiminde dünya birincisidir Onu Vietnam ve Kolombiya takip eder


Kahve üreticileri ilk on — Ton(2008) bin paket (2007)

Ülke Ton (1) Paket (2) Dipnot

Brezilya 17,000,000 36,070

Vietnam 15,580,000 18,000 *

Kolombiya 9,400,000 12,400 F

Endonezya 2,770,554 6,446 *

Etiyopya 1,705,446 5,733 *

Meksika 962,000 4,500 F

Hindistan 954,000 4,367 F

Peru 677,000 4,250 tah 2008

Guatemala 568,000 4,000 F

Honduras 370,000 3,833 F

Dünya 7,742,675 118,920 T

No symbol = official figure, P = official figure, F = FAO estimate, * = Unofficial/semiofficial/mirror data, C = calculated figure, T = toplam (resmi, yarı resmi veya tahmini)


Kaynak (1): Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü: Ekonomik ve Sosyal Dairesi: İstatistikal Veriler Kaynak (2):Uluslararaı Kahve Örgütü



Coffea Arabica (Arap kahvesi)

Etiyopya'da keşfedilen ilk kahve bitkisinden türemiş olan Coffea Arabica, daha çok yüksekliği 800-2000 metre arasında olan dağlık platolarda veya volkanik yamaçlarda yetişir Her yağmurlu dönemin ardından çiçek açar ve meyvelerinin olgunlaşması için yaklaşık 9 ay gerekir Tipik bir arabica ağacı, bir yılda yaklaşık 5 kg meyve verir ve bu meyvelerden 1 kg kahve çekirdeği elde edilir


Yeşilimsi sarı renkteki oval Arabica çekirdeklerinden üretilen kahve, Robusta'ya göre daha az kafein içerir Ayrıca daha lezzetli ve tatlı bir aromaya sahiptir


Arabica kahvesi dünya kahve üretiminin %70'ini oluşturur Ancak hastalıklara ve iklim koşullarına çok dirençli olmadığından yetiştirilmesi daha zordur ve daha pahalıdır


En çok bilinen çeşitleri; Brezilya, Orta-Doğu Afrika, Hindistan, Endonezya'da yetişen "Bourbon" ve Latin Amerika'da yetişen "Typica"dır Bunları Tico, Blue Mountain, Mundo Novo, Caturra ve San Ramon izler


Arabica türünün asit oranı Robusta'ya göre daha az ve aromalıdır Bu yüzden damak tadı için en çok bu türü tercih edilir Ülkemizde ise yanlızca Mersin ve Anamurda deneme dikimleri iyi sonuç vermiştir Hali hazırda 16 hektar alanda kahve tarımı yapılmaktadır


Coffea Canephora (Robusta)


Coffea robusta, 0-600 metre arasında yetişir Arabica'nın tersine düzensiz olarak çiçek açar ve meyvelerinin olgunlaşması için yaklaşık 10-11 ay gerekir


Sarımsı kahverengindeki yuvarlak Robusta çekirdeklerinden üretilen kahve, Arabica'ya göre yaklaşık iki kat daha fazla kafein içerir Odunsu lezzeti nedeniyle kaliteli kahve üreticilerinin tercih etmediği bir türdür Ancak ucuz olmasından dolayı maalesef bazı üreticiler tarafından kahve harmanlarına katılmaktadır


Robusta kahvesi dünya kahve üretiminin yaklaşık %30'unu oluşturur Hastalıklara ve iklim koşullarına çok dirençli olduğundan yetiştirilmesi çok daha kolay ve ucuzdur


En çok bilinen çeşitleri; Java-Ineac, Nana, Kouliou ve Congensis'tir


Vücuda etkileri


Kahve içerdiği kafein maddesinin uyarıcı niteliği yüzünden dikkat artırıcı ve stimülan özelliğe sahiptir Ağrı kesicilerin etkisini %40 artırmaktadır


Tarihi

Filistin'de bir kahvehane, 1900

Filistin'de eski usüllerle kahve öğüten kadınlar, 1905Kahve’nin anavatanı olan Etiyopya’nın yüksek yaylaları, yabani kahve bitkisinin doğal olarak yetiştiği bölgelerde yerli halk bu bitkinin tanelerini un haline getirip bir çeşit ekmek yapıyordu Meyveleri kaynatıldıktan sonra suyu içilmek suretiyle tıbbi amaçlı kullanılıyor ve "sihirli meyve" olarak adlandırılıyordu Kahve, ünüyle birlikte hızla Arap Yarımadası'na yayıldı ve 300 yıl boyunca Habeşistan'da keşfedilen yöntem ile içilmeye devam edildi 14 yüzyılda ise yepyeni bir keşif ile ateşte kavrulan kahve çekirdekleri, ezildikten sonra kaynatılarak içime sunuldu Kahve’yi ilk olarak işleyip içmeye başlayan Yemen'deki sufi tarikatıdır Buradan 1470’li yıllarda Aden’de , 1510’da Kahire’de 1511’de Mekke ‘de görülmüştür


Yavuz Sultan Selim döneminde, 1517'te, Yemen Valisi Özdemir Paşa, Yemen'de içtiği ve çok sevdiği kahveyi İstanbul'a getirmiştir


Kahve, kısa zamanda itibarlı bir içecek olarak saray mutfağında yerini aldı ve büyük ilgi gördü Saray görevleri arasına "kahvecibaşı" adında bir de rütbe eklendi Padişahın ya da bağlı olduğu devlet büyüğünün kahvesini pişirmekle görevli olan kahvecibaşı, sadık ve sır tutmasını bilenler arasından seçilirdi Osmanlı tarihinde kahvecibaşılıktan sadrazamlığa yükselenlere bile rastlandı


Saraydan konaklara ardından evlere giren kahve, İstanbul halkının kısa sürede tutkunu olduğu bir lezzet haline geldi Satın alınan çiğ kahve çekirdekleri tavalarda kavrulup, dibeklerde dövüldükten sonra cezvelerde pişiriliyordu


1544 yılında İstanbul’da Tahtakale’de iki Suriyeli Arap ilk kahvehaneyi açmışlardır


İstanbul'a gelen Venedikli tacirler, çok sevdikleri bu içeceği Venedik'e taşıdı Böylece Avrupalılar kahveyle ilk kez 1615'te tanışmış oldu Önceleri limonata satıcıları tarafından sokaklarda satılan kahve, 1645'te açılan İtalya'nın ilk kahvehanesinde yerini aldı Kısa zamanda sayıları hızla çoğalan bu kahvehaneler de; diğer pek çok ülkede olduğu gibi özellikle sanatçıların, öğrencilerin ve her kesimden halkın bir araya gelerek sohbet ettikleri en gözde yerler oldu Kahve Paris’e 1643, Londra’ya 1651’de ulaştı


Avrupalılar dünyanın çeşitli yerlerinde kahve plantasyonları kurdular Endonezya-Cava’da 1712 yılında kahve tarımı başladı Hollanda Cava ve Doğu Hint Adaları’nda, Fransa Antiller'de kahve yetiştirdi


Kahveye dair rivayetler

Kaldi adındaki çoban 8 yüzyıl ortalarında Habeşistan Kaffa'da yaşayan Khaldi adındaki bir çobanın bir çalıya ait kırmızı meyveleri yemesinin ardından hayvanlarının daha hareketli oldukları dikkatini çekmiş ve kendisi de bu meyveyi denemiştir Verdiği hissi ve keyfi sevince diğerlerine de haber vermiş ve kahve bugünlere kadar gelmiş


Yemenli Şeyh Şazili Şeyh Şazili 14 yüzyıl sonlarında Yemen’de yaşamış olması muhtemel bir Sufi Şeyhi’dir Kahveyi ilk içtiği rivayet edilen kişilerden biridir Anadolu’da kahve falı için kahve fincanı kapatılırken Şeyh Şazili ruhuna fatiha okunurmuş


ez-Zebhani 16 yüzyılın Arap yazarı Ceziri’ye göre kahve’yi ilk içen kişi ez-Zebhani olarak bilinen Yemenli Cemalleddin Ebu Abdullah Muhammed İbn Said’dir Bir olay yüzünden Aden’i terkederek Etiyopya’ya giden Zebhani orada kahve içen insanlarla karşılaşmış; Aden’e döndüğünde hastalanmış ve aklına kahve içmek gelmiş Kahve onu iyileştirmiş Kahve’nin yorgunluk ve uyuşukluk giderme, canlılık ve dinçlik kazandırma özelliklerini keşfetmiş


Süleyman peygamber

16 yüzyıl rivayetlere göre de kahveyi içen ilk kişi Süleyman'dır Süleyman yolculukları sırasında uğradığı bir şehirde şehrin sakinlerinin bilinmeyen bir hastalığa yakalandığını görür ve Cebrail’in buyruğu üzerine Yemen’den gelen kahve çekirdeklerini kavurarak bundan hazırladığı içeceği hastalara verir Bunu içen hastalar iyileşir [kaynak belirtilmeli]


Ticareti

Dünya’da petrol’den sonra en büyük ticaret alanını oluşturan üründür


Türkiye’deki ticareti


İlk kez 1727 yılında Brezilya’dan kahve ithal edilmeye başlanmıştır Türkiye’deki en yaşlı kahve 1871 yılında kurulmuş Kurukahveci Mehmet Efendidir Anadolu’da kahve ekimi ile ilgili çalışmalar yapılmış fakat başarılı olunamamıştır 2Dünya Savaşı sırasında Tekel kapsamına alınmıştır 1980’li yıllarda Nestle firması Nescafe’yi piyasaya sürmüştür 2004'ten beri Ülkemizde sadece Mersin ve Anamur'da 16 hektarlık bir alanda kahve tarımı yapılmaktadır


Çeşitleri


Türk Kahvesi – Telvesi ile servis yapılan tek kahve çeşidi

Espresso - Makine ile hazırlanan, koyu kavrulmuş, İtalya'ya özgü bir kahve türüdür

Mırra - Şanlıurfa'ya özgü, birkaç kez demlenerek hazırlanan acı kahve

Cappuccino – Espresso ve su buharı ile köpük haline getirilmiş süt eklenen kahve (köpük 2 santim kadar)

Americano – Espresso’nun sıcak su eklenerek yumuşatılmış şekli

Cafe au lait – Fransızların sütlü filtre kahvesi

Ethiopian Yirgacheff – Şarabımsı buruk tadı olan Etiyopya kahvesi

Latte – Espresso’ya az köpürtülmüş sütün eklendiği kahve (köpük 1 santim kadar)

Macchiato – Espresso’ya süt köpüğü eklenerek hazırlanan kahve

Mocha – Latte’ye çikolata tozu veya şeker eklenmesiyle yapılan kahve

Santos – Brezilya’da bir liman adıdır,kahve yetişmez

Sumatran – Düşük asit dengesine sahip Endonezya kahvesi

Supremo – Kolombiya'da en kaliteli kahve kategorisine verilen ad'dır

Viennese – Espresso’ya çikolata ve krema katılarak hazırlanan Viyana usulü kahve

Coffea Arabıca - Coffea Arabıca Bitkisi - Coffea Arabıca Bitkisi Hakkında



COFFEA ARABICA

(Kahve)


Ülkemizde sera ve salon şartlarında yetişebilen bir tropik iklim bitkisidir Özellikle yaz aylarında 25 °C ısı ve yüksek nem ister Yazın su tüketimi fazla olduğundan yapraklarına su püskürtülmelidir Üretimi tohumladır