Hikmetli Salgi TüKrüK

Vücudun hayatiyetinin devam ettirebilmesinde vazifeli iç ve dy? salgy bezlerinde her gün yüzlerce kimyevî madde üretilmekte ve bu maddeler ihtiyaca göre vücudun çe?itli yerlerine da?ytylmaktadyr Vücuda giren zararly maddelere kar?y vücudu koruma, faydaly olanlary vücuda kazandyrma ve atyk maddeleri bünyeden uzakla?tyrma bu salgylaryn fonksiyonlary arasynda yer alyr


Tükürük hangi bezlerden salgylanyr?

Büyük bölümü sindirim sistemine yerle?tirilmi? olan dy? salgy bezlerinin en mühim vazifesi, salgylaryyla besinlerin sindirimine yardymcy olmaktyr Meselâ a?yzdaki sindirim, tükürük salgylary vasytasyyla gerçekle?tirilir


Tükürük bezlerinin geli?imi, anne karnynda birinci veya ikinci aylarda ba?latylmakta ve do?uma kadar sürdürülmektedir Tükürük, kulak alty tükürük bezi (parotis bezi), çene alty tükürük bezi (submandibular bez) ve dil alty tükürük bezi (sublingual bez) ba?ta olmak üzere, a?yz ve yutaktaki mukozada bulunan 700-1000 civaryndaki küçük tükürük bezinden salgylatylmaktadyr Tükürük bezlerinin en büyü?ü ve kula?yn alt tarafyna yerle?tirilmi? olan parotis bezi, kabakulakta ?i?er Bu bez, 6 cm uzunlu?undaki kanalyyla (stenon) üstteki ikinci ö?ütücü di? hizasyndan a?yz bo?lu?una açylyr Çene kemi?inin altyna yerle?tirilmi? olan submandibular bez, kanaly (wharton) vasytasyyla dilin altyndan a?yz tabanyna açylyr A?yz tabany mukozasynyn altynda bulunan sublingual bez ise, 7-12 adet kanalcy?y ile ayry ayry mukozaya açylyr


Tükürü?ün salgylanmasynda vazifeli mekanizmalar

Girift bir hâdise olan tükürük salgylanmasy, 24 saat kesintisiz devam ettirilir ve sefalik, bukkal ve gastrointestinal olmak üzere üç fazda gerçekle?tirilir


Beyin ile ilgili olan sefalik faz; yiyeceklerin dü?ünülmesi, koklanmasy veya görülmesi ile ba?lar (limon görüldü?ünde a?zyn tükürükle dolmasy buna misâl verilebilir) Beyin sapyndaki tükürük salgy merkezi, beyinden gönderilen sinyallerle uyarylyr ve tükürük salgylatylyr Böylelikle besinlerin sindirimi için a?yzda uygun ortam hazyrlanmy? olur E?er bu mekanizma insana bah?edilmemi? olsaydy, yiyecekler a?yzda uzun süre çi?nenecek, buna ra?men fazla lezzet alynmadan yutulacakty Bu mekanizmanyn i?letilmesinden dolayy, e?siz lezzetlerle yaratylmy? nimetlere ilgimiz daha fazla olmaktadyr


A?yzla ilgili olan bukkal faz; a?yzdaki tat alma veya dokunma reseptörlerinin uyarylmasy ile ba?lar Besinlerin a?yz mukozasyna yapty?y fizikî veya kimyevî tesirler neticesinde, sinirler aracyly?yyla tükürük salgy merkezi uyarylyr ve tükürük salgylanyr


Mide ve ba?yrsakla ilgili olan gastrointestinal faz; üst sindirim sisteminden ba?latylan refleksle üretilir Bir madde yutuldu?unda, bu mekanizma kuvvetlenir ve tükürük salgysy artyrylyr Acy biber yendi?inde tükürük salgysynyn artyrylmasy ve biberin a?yzda byrakty?y acynyn hafifletilmesi bu yolla gerçekle?tirilmektedir Tükürük vasytasyyla sulandyrylarak veya nötralize edilerek, bu maddelerin tesirleri kysmen ortadan kaldyrylyr


Tükürü?ün muhteviyaty

% 99’u su olan tükürü?ün bir günde salgylanma miktary 1-1,5 litredir Bunun % 30’u kulak alty, % 60’y çene alty, % 5’i dil alty tükürük bezleriyle üretilirken, % 5’i de küçük tükürük bezleri vasytasyyla üretilmektedir Tükürükte sodyum, potasyum ve kalsiyum gibi elektrolitlerin yany syra protein, bikarbonat, albümin, lizozim, immünglobulin A, kallikrein (iltihabi cevapta rol oynayan moleküllerden biri) ve tripsin inhibitörü gibi maddeler bulunur


Tükürü?ün beslenmedeki rolü

Tükürü?e, besinlerin parçalanmasynda (amilaz enzimiyle karbonhidratlaryn sindirimi), a?yz mukozasynyn yslatylarak çi?neme ve yutma i?lemlerinin kolayla?tyrylmasynda ve lokmanyn yemek borusuna ta?ynmasynda mühim vazifeler verilmi?tir A?yzda çi?nenerek küçültülen besinler, tükürükteki müsin maddesi yardymyyla yumu?ak kyvamly bir kitle ?ekline dönü?türülür


Tükürü?ün salgylanmasy ya?a ve günün farkly saatlerine göre de?i?ir mi?

Ya?a veya aktivitenin gerektirdi?i ihtiyaca göre salgylanan tükürük miktary de?i?ir Tükürü?ün salgylanma miktary ve muhteviyaty, uyarynyn cinsine göre de büyük farklylyklar gösterir Ystirahat syrasynda tükürük, sadece a?yz mukozasynyn nemlili?ini sa?layacak kadar salgylatylyr Bu syrada tükürük salgylanma hyzy ortalama 0,05-0,30 ml/dk iken, uyarylar aracyly?yyla yakla?yk 4 kat artyrylarak 0,18-1,7 ml/dk seviyesine çykarylmaktadyr 6-14 ya?larynda en yüksek seviyesine çykan tükürük miktary, 20 ya?yndan sonra tedricen azaltylmaktadyr Sabahlary nispeten az olan tükürük salgylanma hyzy, gün boyu giderek artyrylyr; geceleri ise belirgin olarak azaltylyr


Tükürük salgysy azaldy?ynda ne olur?

A?za alynan gydalar tükürük içerisinde çözünerek tat tomurcuklaryna ula?tyrylmakta ve tat alma hâdisesi gerçekle?tirilmektedir Tükürük; konu?ma syrasynda a?yz, yutak ve yanak mukozasynyn sürekli yslak kalmasynda rol alarak konu?mayy kolayla?tyryr Tükürük salgysynyn azalmasy, a?yz kurumasyna (kserostomia) sebebiyet verir Stres altynda, radyasyona mâruz kalyndy?ynda, kuru göz ve a?yz sendromunda (sjögren) ve diyabette a?yz kurulu?u görülebilir Tükürü?ün azalmasy; dilde yanma hissine, konu?ma ve bilhassa kuru yiyecekleri yeme zorlu?una, syk susamaya, dudaklarda çatlama ve kurulu?a, tat bozuklu?una, kötü a?yz kokusuna yol açar


Tükürük ve insan sa?ly?y

Tükürük; a?yz mukozasyny ve üst solunum yollaryny a?yz yoluyla bula?an patojenlere (hastalyk yapycy mikroorganizma) kar?y korumakla vazifelidir Bunun için tükürü?ün muhteviyatyna immünglobulin A gibi müdaafa maddeleri ile lizozim gibi enzimler yerle?tirilmi?tir Enfeksiyöz mononükleoz hastaly?ynyn âmili Ebstein-Barr virüsü, çocuk felcine yol açan poliovirüs, kyzamyk virüsü, üst solunum yolu hastalyklaryna sebep olan koksakivirüsler ile sitomegalovirüs ve hepatit virüsleri tükürük vasytasyyla vücuttan dy?ary atylyr Tükürükteki florür, di? kökünün in?asynda ve bunun korunmasynda önemli rol oynayarak di? çürümelerinin önlenmesine vesile olur Tükürükteki bikarbonat, asit ve bazlary tamponlar Böylece asidik veya bazik yiyeceklerin a?yz mukozasyny tahri? etmesi, di?lerde bakterilerin birikmesi, dolayysyyla di? çürümesi önlenir ve a?yz hijyeni devam ettirilir




Ylk baky?ta basit bir görüntü arz eden tükürük salgysy, syradan bir hâdise de?ildir; vücutta üstlendi?i vazifeler dolayysyyla Kudret-i Sonsuz’un hikmetlerine i?aret eder Bu hikmetler ö?renildikçe, kâinattaki hiçbir ?eyin lüzumsuz olmady?y daha iyi anla?ylmaktadyr