Canlı Mıyız, Cansız Mı? Bizi Muzdan Ayıran şey Nedir? Felsefe, Biyolojiye Karşı Sesini Yükseltiyor.

Canlı mıyız, cansız mı?
Bizi muzdan ayıran şey nedir? Felsefe, biyolojiye karşı sesini yükseltiyor

Ayşe Acar
Canlı mıyız, cansız mı?
Fransız filozof Émile Boutroux, “Tabiat Kanunlarının Zorunsuzluğu Hakkında” (*) isimli eserini 1874 yılında yazdığında henüz 28 yaşındaydı Eser, entelektüel camiada büyük bir etki yaratmıştı Dönemin önde gelen bilim insanları ve felsefecileri son derece şaşkındı, metni okuyan herkes kişisel çalışmalarını gözden geçiriyor, düşüncelerinde değişiklik yapmak zorunda kalıyordu
Etkisi büyük, hacmi oldukça küçük olan bu eserde Boutroux, mutlak deterministik ve mekanik bilim anlayışını ve bu anlayışın diğer disiplinlere etkisini eleştiriyordu
Eleştirdiği yaklaşım şuydu: “1000 yıl sonra kâinatın herhangi bir yerinde ne olabileceğini, bugün elimizde bulunan bazı verilerden hareketle tahmin etmek mümkündür”
Bu mutlak deterministik anlayışla birlikte insanın ve insan topluluklarının da hesaplanabilir birer birim olduğu hatta hesaplanması gerektiği sonucu ortaya çıkıyordu Evrenin ve insanın mekanik unsurlara indirgendiği bu yaklaşımda, “nedensellik” ve “zorunluluk” bilimsel anlayışın ana kavramları haline gelmişti

Boutroux ise şunu söylüyordu: Tabiat kanunlarının tabiatın içine konduğunu zannediyorsunuz oysa “dışına çıkamayız” dediğiniz bu kanunlar, olayların akışına göre bilim insanlarının yorumundan ve bu yorumun formüle edilmesinden başka bir şey değildir

ZORUNLULUK ELEŞTİRİSİ



David Hume’un etkisi elbette açıkça kendisini gösteriyor Ancak Boutroux’un zorunluluk kavramına getirdiği eleştiri, Hume’dan çok daha kapsamlıdır 20 yıl boyunca düşüncesini geliştirmeyi sürdüren Boutroux, Sorbonne’daki felsefe derslerinde konuyu gündemde tutmayı sürdürmüş ve öyle ki Henri Bergson gibi tanınmış öğrencileri, kendi felsefelerine ait ana kavramları Boutroux’un düşüncelerinden hareketle inşa etmişlerdir
Boutroux’a göre zorunluluk, bir şeyin olduğundan başka bir şekilde olamamasıdır Örneğin, ateşin özelliği yakmaktır, ateş yakmaya mahkumdur ve bu bir zorunluluktur Eğer ateş yakmazsa veya yakmadığı bir durum olursa, bu istisnai bir durum olur ve artık zorunsuzluktan söz etmemiz gerekir David Hume ne diyordu? “Güneş her gün doğuyor diye yarın da zorunlu olarak doğacağını söyleyemeyiz” Bunu bugün de hiçbir bilim insanı söyleyemez
Boutroux, deneye konu olan alemde zorunluluğun değil neden-sonuç bağlamının (determinizm) geçerli olduğunu ancak bu bağın yüzeysel bir bağ olduğunu ifade eder Olguların derinliğine indiğimizde determinizmin artık mümkün olmadığını söyleyen filozofun, Heisenberg ve “belirsizlik ilkesi”ni öncelediğini belirtmek gerekir
Tüm varoluşu sekiz katmanlı olarak değerlendiren Boutroux’un düşünsel şemasında, ilk dört katman cansızlardan diğer dört katman ise canlılardan oluşmaktadır Birinci basamaktan sekizinci basamağa doğru ilerlerken her basamakta zorunsuzluğun altını çizen filozof, determinizmin bütünüyle ortadan kalktığı varlığa “insan” demektedir
Boutroux’un canlı-cansız tasnifinin bugün geçerli olmadığını evrimsel biyolojinin, bilimsel çalışmalarında canlı ya da cansız gibi ayrımlara gitmediğini söyleyebiliriz Bu bilim çevrelerine göre canlı ya da cansız tüm unsurlar sıradan atom ve molekül yığınlarıdır Canlı dediğimiz şey aslında fiziksel ve kimyasal tepkimelerdir
Bu tarz bir okumanın son derece indirgemeci olduğunu kabul etmeliyiz “İnsan nedir” sorusuna, “Muzla aramızda bir fark yok” yanıtını vererek topu taca atmaktan başka bir şey yapmış olmuyoruz Canlı mıyız, cansız mı? Bu soru, belki de “canlı” kelimesinin insan ve özgürlükle olan ilişkisinin netleştirilmesinde, Boutroux ve evrimsel biyolojiyi bir araya getiren yeni bir okumayla yeniden sorulmalıdır

* E Boutroux, Tabiat Kanunlarının Zorunsuzluğu Hakkında, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları
İlgili Konular:
#Felsefe