Haritalarda Yeryüzü Şekillerini Gösterme Yöntemleri

**Prof. Dr. Sinsi** · 09-06-2012

Haritalarda Yeryüzü Şekillerini Gösterme Yöntemleri, İzohips Haritaların Özellikleri ve Haritalardan Yararlanma

1 Renklendirme Yöntemi
Fiziki haritalarda yeryüzü şekillerini daha belirgin gösterebilmek için yükselti basamakları renklerle ifade edilir

Renklendirme işlemi, aşağıdaki tabloda gösterildiği gibi olur:

Yükselti basamakları (m)

Kullanılan Renkler
0-200 Yeşil

200-500 Açık Yeşil

500-1000 Sarı

1000-1500 Turuncu

1500-2000 Açık Kahverengi

2000 ve üzeri Koyu Kahverengi

Fiziki haritalarda beyaz renkler buzulları ya da kalıcı karları gösterirler

Göl, deniz ve okyanuslar ise mavi renkle gösterilmektedir

Mavinin tonu koyulaştıkça derinliğin arttığı anlaşılır

Renklendirme yöntemi, günümüzde en çok kullanılan yöntemlerdendir

2 Gölgelendirme Yöntemi
Yerşekillerinin bir yönden ışıkla aydınlatıldığı düşünülür

Buna göre, ışık alan yerler açık, gölgede kalan yerler koyu renkte boyanır

Haritacılıkta daha çok yardımcı bir yöntem olarak kullanılır

3 Tarama Yöntemi
Eğim ile orantılı olarak kalınlıkları artan çizgilerle yerşekilleri gösterilir

Tarama yönteminde, eğim fazla ise çizgiler kalın, kısa ve sık olur

Eğim az ise çizgiler ince, uzun ve seyrek olur

Düz alanlar ise taranmayarak boş bırakılır

Fazla kullanılmayan bir yöntemdir

4 Kabartma Yöntemi
Yeryüzü şekillerinin belirli bir ölçek dahilinde küçültülerek oluşturulan maketleridir

Bu yöntem, yerşekillerinin gerçeğe en uygun olarak gösterilmesini sağlar

Ancak, kabartma haritaların yapılışı ve taşınması zor olduğundan kullanım alanı dardır

5 İzohips (Eş Yükselti) Yöntemi
Deniz seviyesinden itibaren aynı yükseklikteki noktaların birleştirilmesiyle elde edilen eğrilere izohips eğrileri denir

İzohipslerin özellikleri şunlardır:
İç içe kapalı eğrilerdir

Yeryüzü şekillerinin yükseltilerini ve biçimlerini canlandırırlar

Sıfır (0) m izohipsi deniz seviyesinden başlar

Kara ile denizin birleştiği deniz kıyısını düz bir çizgi halinde takip eder

Buna kıyı çizgisi adı verilir

İzohips eğrileri dağ doruklarında nokta halini alır

Buralar zirve olarak tanımlanır

İzohipsler yeryüzü şekillerinin kuşbakışı görünümünü belirler

En geniş izohips halkası en alçak yeri, en dar izohips halkası ise en yüksek yeri gösterir

Aynı izohips üzerinde bulunan bütün noktaların yükseltileri birbirine eşittir

İki izohips eğrisi birbirini kesmez

Birbirini çevrelemeyen komşu iki izohipsin yükseltileri aynıdır

İzohipslerin sıklaştığı yerler eğimin arttığını, seyrekleştiği yerler ise eğimin azaldığını gösterir

Çukurluklar, derinlik istikametinde ok işareti konularak gösterilir

(Krater, polye, obruk gibi)

Her izohips eğrisi kendisinden daha yüksek bir izohipsi çevreler

Ancak çukur yerlerde bunun tersi geçerlidir

İki izohips eğrisi arasındaki yükselti farkına eküidistans (izohips aralığı) denir

İzohipslerin sık geçtiği deniz kıyılarında kıta sahanlığı (şelfi) dar, seyrek geçtiği kıyılarda kıta sahanlığı geniştir

Başka bir ifade ile, alçak kıyılarda deniz sığ, yüksek kıyılarda deniz derindir

Kıyıdan 200 m

derinliğe kadar olan sahaya kıta sahanlığı (şelf alanı) denir

Yüksek kıyılarda şelf alanı dar (Karadeniz ve Akdeniz kıyıları), alçak kıyılarda şelf alanı geniştir

(Ege ve Marmara kıyıları)

• Deniz seviyesine göre aynı derinlikteki noktaların birleşmesi ile elde edilen çizgilere izobat (eş derinlik) eğrileri denir

Kıyı çizgisi, izohips ile izobat eğrilerinin başlangıç çizgisidir

Özellikleri:
İç içe kapalı eğrilerdir

En geniş izobat eğrisi derinliği en az olan yeri, en dar izobat eğrisi ise derinliği en fazla olan yeri gösterir

İzobatların sıklaştığı yerlerde eğim artarken, seyrekleştiği yerlerde eğim azalır

İzobat eğrileri arası, kıyıdan derinlere doğru açık maviden koyu maviye doğru renklendirilir

İZOHİPS HARİTALARINDA BAZI YERYÜZÜ ŞEKİLLERİNİN GÖSTERİLMESİ

1

Boyun: Tepe ve sırtlar arasında nispeten alçakta kalan düzlüklerdir

2

Vadi: İzohipslerin zirveye doğru “ Ù ” şeklinde girinti yaptıkları yerlerdir

Vadi yamacının eğimine göre “ Ù ” şeklindeki girintinin biçimi de değişir

“ Ù ” nin açık ağzı suyun akış yönünü, kapalı kısmı kaynak yönünü gösterir

3

Sırt: İki yamacın birleştiği, su bölümü çizgisinin geçtiği sınırdır

4

Çanak (Kapalı Çukur) Çevresine göre yükseltisi az olan sahalardır

Çanakların kolaylıkla tanınabilmesi için, eğim yönünde merkezi gösteren bir ok işareti konur

5

Kıyı Çizgisi: Deniz seviyesini gösteren sıfır metre eğrisidir

6

Delta: Akarsuların denize döküldükleri yerlerde denize doğru uzanan, üçgen şeklindeki çıkıntılardır

HARİTALARDAN YARARLANMA

1 İzohips haritalarından profil çıkarma
Yeryüzü şekillerinin yandan görünüşüne (kesitine) profil denir

Profil şu şekilde çıkarılır:

Profili çıkarılacak olan noktaların arasına bir doğru çizilir

Bu doğrunun kestiği izohipslerin yükselti değerleri, alt kısma çizilecek yükselti ölçeği ile kesiştirilir

Kesişen noktalar birleştirildiğinde profil çıkarılmış olur

Şu üç özellik kontrol edilerek profil bulunabilir

a)Tepe sayısı b) Eğim c) Yükselti

2 İzobat haritalarından profil çıkarma
İzobat haritalarından profil çıkarma işleminde, aynen izohips haritalarından profil çıkarılırken izlenen yollar uygulanır

3Yükselti Bulma
İki izohips arasındaki yükselti farkı dikkate alınarak, yükseltisi bilinen yerden başlamak üzere izohipsleri sayarak, istenilen noktanın yükseltisi bulunabilir

İzohips aralığı sayısının, iki izohips arası yükselti farkına çarpımı, toplam yükseltiyi verir

4 Yön bulma
Haritalar genellikle kuzey – güney istikametinde çizilirler

Bundan yararlanarak yön tayin edilebilir

Ayrıca paralel ve meridyenlerden de yararlanılabilir

Bunun yanında harita üzerindeki yön okları da bize bu konuda bilgi verir

5 Eğim bulma
Haritalardan yararlanarak, herhangi bir arazinin eğimi ölçülebilir

Herhangi iki noktanın yükselti farkının, yine aynı iki nokta arasındaki yatay mesafeye oranına eğim denir

Yatay mesafe arttıkça, eğim azalır,

Yatay mesafe azaldıkça, eğim artar

Eğim şu formülle bulunur:

EĞİM % = h(yükselti farkı) X 100 : L(yatay uzaklık)

h = Yükselti farkı

L = İki nokta arasındaki yatay uzaklık

09-06-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Haritalarda Yeryüzü Şekillerini Gösterme Yöntemleri Haritalarda Yeryüzü Şekillerini Gösterme Yöntemleri, İzohips Haritaların Özellikleri ve Haritalardan Yararlanma 1 Renklendirme Yöntemi Fiziki haritalarda yeryüzü şekillerini daha belirgin gösterebilmek için yükselti basamakları renklerle ifade edilir Renklendirme işlemi, aşağıdaki tabloda gösterildiği gibi olur: Yükselti basamakları (m) Kullanılan Renkler 0-200 Yeşil 200-500 Açık Yeşil 500-1000 Sarı 1000-1500 Turuncu 1500-2000 Açık Kahverengi 2000 ve üzeri Koyu Kahverengi Fiziki haritalarda beyaz renkler buzulları ya da kalıcı karları gösterirler Göl, deniz ve okyanuslar ise mavi renkle gösterilmektedir Mavinin tonu koyulaştıkça derinliğin arttığı anlaşılır Renklendirme yöntemi, günümüzde en çok kullanılan yöntemlerdendir 2 Gölgelendirme Yöntemi Yerşekillerinin bir yönden ışıkla aydınlatıldığı düşünülür Buna göre, ışık alan yerler açık, gölgede kalan yerler koyu renkte boyanır Haritacılıkta daha çok yardımcı bir yöntem olarak kullanılır 3 Tarama Yöntemi Eğim ile orantılı olarak kalınlıkları artan çizgilerle yerşekilleri gösterilir Tarama yönteminde, eğim fazla ise çizgiler kalın, kısa ve sık olur Eğim az ise çizgiler ince, uzun ve seyrek olur Düz alanlar ise taranmayarak boş bırakılır Fazla kullanılmayan bir yöntemdir 4 Kabartma Yöntemi Yeryüzü şekillerinin belirli bir ölçek dahilinde küçültülerek oluşturulan maketleridir Bu yöntem, yerşekillerinin gerçeğe en uygun olarak gösterilmesini sağlar Ancak, kabartma haritaların yapılışı ve taşınması zor olduğundan kullanım alanı dardır 5 İzohips (Eş Yükselti) Yöntemi Deniz seviyesinden itibaren aynı yükseklikteki noktaların birleştirilmesiyle elde edilen eğrilere izohips eğrileri denir İzohipslerin özellikleri şunlardır: İç içe kapalı eğrilerdir Yeryüzü şekillerinin yükseltilerini ve biçimlerini canlandırırlar Sıfır (0) m izohipsi deniz seviyesinden başlar Kara ile denizin birleştiği deniz kıyısını düz bir çizgi halinde takip eder Buna kıyı çizgisi adı verilir İzohips eğrileri dağ doruklarında nokta halini alır Buralar zirve olarak tanımlanır İzohipsler yeryüzü şekillerinin kuşbakışı görünümünü belirler En geniş izohips halkası en alçak yeri, en dar izohips halkası ise en yüksek yeri gösterir Aynı izohips üzerinde bulunan bütün noktaların yükseltileri birbirine eşittir İki izohips eğrisi birbirini kesmez Birbirini çevrelemeyen komşu iki izohipsin yükseltileri aynıdır İzohipslerin sıklaştığı yerler eğimin arttığını, seyrekleştiği yerler ise eğimin azaldığını gösterir Çukurluklar, derinlik istikametinde ok işareti konularak gösterilir (Krater, polye, obruk gibi) Her izohips eğrisi kendisinden daha yüksek bir izohipsi çevreler Ancak çukur yerlerde bunun tersi geçerlidir İki izohips eğrisi arasındaki yükselti farkına eküidistans (izohips aralığı) denir İzohipslerin sık geçtiği deniz kıyılarında kıta sahanlığı (şelfi) dar, seyrek geçtiği kıyılarda kıta sahanlığı geniştir Başka bir ifade ile, alçak kıyılarda deniz sığ, yüksek kıyılarda deniz derindir Kıyıdan 200 m derinliğe kadar olan sahaya kıta sahanlığı (şelf alanı) denir Yüksek kıyılarda şelf alanı dar (Karadeniz ve Akdeniz kıyıları), alçak kıyılarda şelf alanı geniştir (Ege ve Marmara kıyıları) • Deniz seviyesine göre aynı derinlikteki noktaların birleşmesi ile elde edilen çizgilere izobat (eş derinlik) eğrileri denir Kıyı çizgisi, izohips ile izobat eğrilerinin başlangıç çizgisidir Özellikleri: İç içe kapalı eğrilerdir En geniş izobat eğrisi derinliği en az olan yeri, en dar izobat eğrisi ise derinliği en fazla olan yeri gösterir İzobatların sıklaştığı yerlerde eğim artarken, seyrekleştiği yerlerde eğim azalır İzobat eğrileri arası, kıyıdan derinlere doğru açık maviden koyu maviye doğru renklendirilir İZOHİPS HARİTALARINDA BAZI YERYÜZÜ ŞEKİLLERİNİN GÖSTERİLMESİ 1 Boyun: Tepe ve sırtlar arasında nispeten alçakta kalan düzlüklerdir 2 Vadi: İzohipslerin zirveye doğru “ Ù ” şeklinde girinti yaptıkları yerlerdir Vadi yamacının eğimine göre “ Ù ” şeklindeki girintinin biçimi de değişir “ Ù ” nin açık ağzı suyun akış yönünü, kapalı kısmı kaynak yönünü gösterir 3 Sırt: İki yamacın birleştiği, su bölümü çizgisinin geçtiği sınırdır 4 Çanak (Kapalı Çukur) Çevresine göre yükseltisi az olan sahalardır Çanakların kolaylıkla tanınabilmesi için, eğim yönünde merkezi gösteren bir ok işareti konur 5 Kıyı Çizgisi: Deniz seviyesini gösteren sıfır metre eğrisidir 6 Delta: Akarsuların denize döküldükleri yerlerde denize doğru uzanan, üçgen şeklindeki çıkıntılardır HARİTALARDAN YARARLANMA 1 İzohips haritalarından profil çıkarma Yeryüzü şekillerinin yandan görünüşüne (kesitine) profil denir Profil şu şekilde çıkarılır: Profili çıkarılacak olan noktaların arasına bir doğru çizilir Bu doğrunun kestiği izohipslerin yükselti değerleri, alt kısma çizilecek yükselti ölçeği ile kesiştirilir Kesişen noktalar birleştirildiğinde profil çıkarılmış olur Şu üç özellik kontrol edilerek profil bulunabilir a)Tepe sayısı b) Eğim c) Yükselti 2 İzobat haritalarından profil çıkarma İzobat haritalarından profil çıkarma işleminde, aynen izohips haritalarından profil çıkarılırken izlenen yollar uygulanır 3Yükselti Bulma İki izohips arasındaki yükselti farkı dikkate alınarak, yükseltisi bilinen yerden başlamak üzere izohipsleri sayarak, istenilen noktanın yükseltisi bulunabilir İzohips aralığı sayısının, iki izohips arası yükselti farkına çarpımı, toplam yükseltiyi verir 4 Yön bulma Haritalar genellikle kuzey – güney istikametinde çizilirler Bundan yararlanarak yön tayin edilebilir Ayrıca paralel ve meridyenlerden de yararlanılabilir Bunun yanında harita üzerindeki yön okları da bize bu konuda bilgi verir 5 Eğim bulma Haritalardan yararlanarak, herhangi bir arazinin eğimi ölçülebilir Herhangi iki noktanın yükselti farkının, yine aynı iki nokta arasındaki yatay mesafeye oranına eğim denir Yatay mesafe arttıkça, eğim azalır, Yatay mesafe azaldıkça, eğim artar Eğim şu formülle bulunur: EĞİM % = h(yükselti farkı) X 100 : L(yatay uzaklık) h = Yükselti farkı L = İki nokta arasındaki yatay uzaklık