Edebiyatta Söz Söyleme Sanatları Nelerdir

**Prof. Dr. Sinsi** · 09-02-2012

söz sötleme sanatlarını 18 başlık altında toplaya biliriz bunlar ;

1- Teşbih (Benzetme)
Özellikleri yönüyle zayıf olan varlığın kuvvetli varlığa benzetilmesi sanatıdır

2- İstiare ( Eğretileme )
Yalnızca benzeyen ya da benzetilenle kurulan benzetmedir

3 Mecaz - ı Mürsel
Bir sözün benzetme özelliği olmaksızın başka bir söz yerine kullanılmasıdır

Örnek : Sobayı yak

( sobanın içindekileri ) Tencere yandı

( Tencerenin içi yandı )
Ayağını çıkarda içeri gir

( ayakkabını çıkar ) Burnu akıyor

( Burnunun içindeki salgı )

4 Kinaye
Bir sözü hem gerçek hem mecaz anlamı ile kullanma sanatıdır

Örnek : Şu karşıma göğüs geren è Taştan bağır ( gerçek )
Taş bağırlı dağlar mısın

è Taş bağırlı olmak ( mecaz )

5 Teşhis ( Kişileştirme )
Fabl’ larda görülür

Her teşhiste kapalı istiare vardır

Örnek : Yüce dağlar bir birine göz eder

Rüzgar ile mektuplaşır naz eder

İki sevgili anlamında

6 Mübalağa ( Abartma )
Edebiyatta bu bir abartma sanatıdır

Örnek : Ağzı kulaklarına vardı

Gömelim seni tarihe desem sığmazsın

7 Tezat ( Karşıtlık )
Bir varlığın ya da bir olayın birbirine zıt karşıt durumlarının bir arada verilmesi sanatıdır

Örnek : Ne efsunkar imişsin ah, ey didar – ı hürriyet
Esir – i aşkın olduk gerçi kurtulduk esaretten

8 Cinas
Sesleri aynı anlamları farklı sözcüklerle yaratılan söz sanatıdır

Örnek : Kader böyle çalınmış yazıma

Her nefeste eyledik yüz bin günah

Yazım kışa uymaz kışım yazıma

Bir güne etmedik bir gün ah

9 Tenasüb
Anlamca birbirine yakın sözcüklerin bir arada kullanılması sanatıdır

Örnek : Bülbül aşıkmış gül, gül naz eyler bülbüle

10 Tekrir ( Yineleme )
Bir şiirde ahenk yaratmak amacıyla anlamın üzerine yüklendiği sözcüğü tekrar etme

Örnek : Hayata sıfırdan başladı

Daha sıfır, daha sıfır…
Şimdi çok sıfırlı bir hesabın sahibi

Ama hali sıfır

11 Telmih ( Hatırlatma )
Herkesçe bilinen bir olayı hatırlatma sanatıdır

Örnek : Gökyüzünde İsa ile,
Tur dağında Musa ile,
Elindeki asa ile,
Çağırayım Mevla’m seni

12 Tevrive
Birden fazla sözcük anlamı olan bir sözcüğün bir dizede en az iki sözlük anlamını ifade edebilecek şekilde kullanılması sanatıdır

Örnek : Sert oldu hava çıkma koyundan kuzucuğum è Ziya Paşa
Ulusun korkma nasıl böyle bir imanı boğar
Medeniyet dediğin tek dişi kalmış canavar

Örnek : Gül renkli yüzün benli de benli
Göğsün niye bensiz

13 Tecaül – i Arif ( Bilmezden Gelmek )
Örnek : Zinhar eline ayine vermen ol kafirin
Zira suretin görüp büt – perest olur

Orhan Veli
Örnek : Sular mı yandı neden tunca benziyor mermer è Ahmet Haşim è Merdiven

14Hüsnü Talil ( Güzel Sebep )
Bu olayı gerçek oluş sebebinin dışındaki bir sebebe bağlama sanatıdır

Örnek : İşim gücüm budur benim
Gökyüzünü ben boyarım her sabah Orhan Veli
Uyanır bakarsınız ki mavi
Örnek : Güzel şeyler düşünelim diye
Yemyeşil oluvermiş ağaçlar
Saksımda ruhumun bütün yası var
Derdimden soluyor açan gonca

15 Alli Terasyon

Aynı sesi taşıyan sözcükler kullanılarak yapılan bir ahenk sanatıdır

Örnek : Derdimi derin dereye döksem,
Dere düz olur gider

Sev seni seveni
Yar ile yatan ise
Sevme seni sevmeyeni
Mısır’ a sultan ise

16 Seci ( İç Uyak )
Örnek : Ey gözlerin nuru, ey gönüllerin sururu, başımızın tacı ehl-i dilin miracı; gönül hanesinin ziyası, dil hastasının şifası…

Sinan Paşa

17 Tariz ( İğneleme )
Söylenilen sözün tam tersini kast etme sanatıdır

Örnek : Bir nasihatim var zaman uygun

Tut sözünü, yattıkça yat uyanma

18 Terdit
Sözü beklenmedik bir sona bağlama sanatıdır

Örnek : Bu gönül gönül otların yanı başında,
Ağacın gölgesine değdi değecek

Tam şeftalinin kokusu başlarken,
Öpüşmeye kıl kadar bitişik,
Bu zulüm, bu haksızlık, bu işkence… Melih Cevdet ANDAY

09-02-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Edebiyatta Söz Söyleme Sanatları Nelerdir söz sötleme sanatlarını 18 başlık altında toplaya biliriz bunlar ; 1- Teşbih (Benzetme) Özellikleri yönüyle zayıf olan varlığın kuvvetli varlığa benzetilmesi sanatıdır 2- İstiare ( Eğretileme ) Yalnızca benzeyen ya da benzetilenle kurulan benzetmedir 3 Mecaz - ı Mürsel Bir sözün benzetme özelliği olmaksızın başka bir söz yerine kullanılmasıdır Örnek : Sobayı yak ( sobanın içindekileri ) Tencere yandı ( Tencerenin içi yandı ) Ayağını çıkarda içeri gir ( ayakkabını çıkar ) Burnu akıyor ( Burnunun içindeki salgı ) 4 Kinaye Bir sözü hem gerçek hem mecaz anlamı ile kullanma sanatıdır Örnek : Şu karşıma göğüs geren è Taştan bağır ( gerçek ) Taş bağırlı dağlar mısın è Taş bağırlı olmak ( mecaz ) 5 Teşhis ( Kişileştirme ) Fabl’ larda görülür Her teşhiste kapalı istiare vardır Örnek : Yüce dağlar bir birine göz eder Rüzgar ile mektuplaşır naz eder İki sevgili anlamında 6 Mübalağa ( Abartma ) Edebiyatta bu bir abartma sanatıdır Örnek : Ağzı kulaklarına vardı Gömelim seni tarihe desem sığmazsın 7 Tezat ( Karşıtlık ) Bir varlığın ya da bir olayın birbirine zıt karşıt durumlarının bir arada verilmesi sanatıdır Örnek : Ne efsunkar imişsin ah, ey didar – ı hürriyet Esir – i aşkın olduk gerçi kurtulduk esaretten 8 Cinas Sesleri aynı anlamları farklı sözcüklerle yaratılan söz sanatıdır Örnek : Kader böyle çalınmış yazıma Her nefeste eyledik yüz bin günah Yazım kışa uymaz kışım yazıma Bir güne etmedik bir gün ah 9 Tenasüb Anlamca birbirine yakın sözcüklerin bir arada kullanılması sanatıdır Örnek : Bülbül aşıkmış gül, gül naz eyler bülbüle 10 Tekrir ( Yineleme ) Bir şiirde ahenk yaratmak amacıyla anlamın üzerine yüklendiği sözcüğü tekrar etme Örnek : Hayata sıfırdan başladı Daha sıfır, daha sıfır… Şimdi çok sıfırlı bir hesabın sahibi Ama hali sıfır 11 Telmih ( Hatırlatma ) Herkesçe bilinen bir olayı hatırlatma sanatıdır Örnek : Gökyüzünde İsa ile, Tur dağında Musa ile, Elindeki asa ile, Çağırayım Mevla’m seni 12 Tevrive Birden fazla sözcük anlamı olan bir sözcüğün bir dizede en az iki sözlük anlamını ifade edebilecek şekilde kullanılması sanatıdır Örnek : Sert oldu hava çıkma koyundan kuzucuğum è Ziya Paşa Ulusun korkma nasıl böyle bir imanı boğar Medeniyet dediğin tek dişi kalmış canavar Örnek : Gül renkli yüzün benli de benli Göğsün niye bensiz 13 Tecaül – i Arif ( Bilmezden Gelmek ) Örnek : Zinhar eline ayine vermen ol kafirin Zira suretin görüp büt – perest olur Orhan Veli Örnek : Sular mı yandı neden tunca benziyor mermer è Ahmet Haşim è Merdiven 14Hüsnü Talil ( Güzel Sebep ) Bu olayı gerçek oluş sebebinin dışındaki bir sebebe bağlama sanatıdır Örnek : İşim gücüm budur benim Gökyüzünü ben boyarım her sabah Orhan Veli Uyanır bakarsınız ki mavi Örnek : Güzel şeyler düşünelim diye Yemyeşil oluvermiş ağaçlar Saksımda ruhumun bütün yası var Derdimden soluyor açan gonca 15 Alli Terasyon Aynı sesi taşıyan sözcükler kullanılarak yapılan bir ahenk sanatıdır Örnek : Derdimi derin dereye döksem, Dere düz olur gider Sev seni seveni Yar ile yatan ise Sevme seni sevmeyeni Mısır’ a sultan ise 16 Seci ( İç Uyak ) Örnek : Ey gözlerin nuru, ey gönüllerin sururu, başımızın tacı ehl-i dilin miracı; gönül hanesinin ziyası, dil hastasının şifası… Sinan Paşa 17 Tariz ( İğneleme ) Söylenilen sözün tam tersini kast etme sanatıdır Örnek : Bir nasihatim var zaman uygun Tut sözünü, yattıkça yat uyanma 18 Terdit Sözü beklenmedik bir sona bağlama sanatıdır Örnek : Bu gönül gönül otların yanı başında, Ağacın gölgesine değdi değecek Tam şeftalinin kokusu başlarken, Öpüşmeye kıl kadar bitişik, Bu zulüm, bu haksızlık, bu işkence… Melih Cevdet ANDAY