İslamiyet Öncesi Türk Devletlerinde Kültür Ve Uygarlık

**Prof. Dr. Sinsi** · 09-02-2012

İslamiyet Öncesi Türk Devletlerinde Kültür ve Uygarlık
Kültür ve Uygarlık
İslamiyet Öncesi Türk Devletleri
A

DEVLET YÖNETİMİ

İlk türk devletlerinde boylar federasyonu şeklinde bir öğütleme söz konusudur

Hükümdarlar çevitli unvanlar kulanmıştır

Hükümdar Unvanları:

Kağan
Han
Hakan
Tanhu
İdikut
İlteber
Şanyü

Hükümdarlıkyetkisini ilahi kaynaklı olduğuna ve Tanrı tarafından verildiğine inanılmıştır

KUT adı verilen bu yetkinin kan yoluyla hanedanın erkek uyelerine
geçtiği kabul edilmiştir

Hanedan içndeki tüm erkeklerin kut taşıdığı düşünüldüğünden ve ülke hanedan üyelerinin ortak malı kabul edildiğinden bu anlayış zamanla taht kavgalarının ortaya çıkmasına ortam hazırlamıştır

Hükümdarın Görevleri:

1

Orduya komuta etmek
2

Töreyi uygulamak
3

Adaleti sağlamak
4

Halkı korumak
5

Toy düzenlemek

Hükümdarın görevleri incelendiğinde türklere sosyal devlet anlayışınıngeçerli olduğu anlaşılmaktadır

Hükümdarlar çeşitli semboller kulanmışlardır

Hükümdarlık Sembolleri:

Sancak
Taht (Örgin)
Davul(Nevbet)
Tuğ
Sorguç(Kotuz)
Otağ(çadır)
Unvan alma

İlk Türk devletlerinde devlet işleyişinin görüşülüp karara bağlandığı büyük meclise Kurultay (Toy-Kengeş) adı verilmiştir

Meclisbelli zamanlarda toplanır, devlet meselelerini görüşür ve karara bağlanırdı

Kurultayda genellikle son zös hükümdara ait olduğundan meclis sedece danışma nitliğindedir

Kurultay üyeleri:

Hakan
Hatun (Katun)
Hanedan üyeleri
boy beyleri

NOT BİLGİ:

Türk devletlerinde kurultay üyeleri içinde din adamlarının görülmesi teokratik yapının olmadığının göstergesidir

Hatun adı verilen hükümdar eşleri de idarede söz sahibiydi

Hatunların kurultaya katılma, elçi kabul etme gibi birtakım haklarının bulunması, Türklerde kadınlara değer verildiğinin göstergesidir

ilk Türk devletlerinde düzenli bir veraset anlayışı görülmemiştir

Kut anlayışına da bağlı olarak ortaya çıkan veraset sisteminde hanedan üyesi her erkek tahta geçebilme hakkına sahip olmuş, bu durum sık sık taht kavkalarının yaşanmasına yol açmıştır

Türklede ilk teşkilatlanma asya hun devleti hukümdarı mete zamanında gerçekleştirilmiştir

İlk Türk devletlerinde ülke, doğu-batı (sağ-sol) şeklinde ikiye ayrılarak yönetilmiştir

Bu anlayışa ikili teşkilat adı verilmiştir

Gök Tanrı inancına göre güneşin doğduğu yer batıya göre üstün sayılmış, hakan ülkenin doğu kanadında otururken, batı kanadını yabgu unvanı ile hükğmdarın kardeşi yönetmiştir

İkiliteşkilat Türk devletlerinde federal bir yapı olduğunun göstergesidir

İkili teşkilatın uygulanmasında ülke yönetimini kolaylaştırmak ve yabuguyu yönetime ortak etmek gibi amaçlar bulunmaktadır

İslamiyet öncesi türk devletlerinde hükümdar çocuklarına tigin adı verilirdi

Tiginlerin tahta geçişlerinde veraset durumu, kurultayın ve beylerin ortak kararı etkili olmuştur

1

Türk Devletlerinin Yıkılışında Etkili Olan Sebebler

Ülke yönetimnde hanedanın erkek oyelerinin söz sahibi olmasının

İkili teşkilatın bölünmeye yol açması

Boylanın kendi siyası teşekküllerini oluştura bilmek için merkezden ayrılması

Dış güçlerin baskısı ve hiyleleri (Çin'nin Böl-Parçala-Yönet politikası)

Kut yetkisinin ölümsüz etkisi

B

ORDU TEŞKİLATI

Türk toplumunda kadın erkek herkes asker kabul edilmiştir

ordu-millet kavramının yerleştiği Türklerde askerlik ayrıcalıklı bir meslek sayılmıştır süvarilerden (atlı asker) oluşan birliklerde genellikle hafif silahlar kullanılmıştır bu uygulama ordunun hızlı hareket etmesini sağlamıştır

Türk ordusunda ücretli askerlik görülmemiştir

savaşlarda daha çok turan taktiği kulanılmıştır

Türk tarihinde ilk düzenli ordu hun dükümdarı mete han tarafından kurulmuştur ayrıca bu dönemde ilk kez ünlü sistem uygulanmıştır

Mete'nin tahta çıkış tarihi kara kuvetlerininkuruluş tarihi olarak (MÖ 209)

Siyasi teşkilata görev yapan (Han,Şad,Boy beyi) her yönetici savaşa hazır bir komutan sayılmıştır ordu komutanlarına Tarkan adı verilmiştir

Türklede en az değişime üğrayan alan ordu teşkilatıdır

C

TOPLUM YAPISI

İl(Devlet)
Bodun(Millet)
Bod(Boy)
Urgun(Soy)
Oguş(Aile)

Eski Türk devletlerinde toplumun temellerini aileler oluşturmuştur

Çekirdek aile tipi görülen Türklerde, ataerkil yapı ön plandadır

Toplumda tek eşle evlilik (monogami) geçerli olmuştur

Ayrıca kadın, sosyal aşamında erkeğin erkeğin yanında yer alabilmiştir

Toplumda kadının erkeğin yanında yer alabilmesi, tek eşle evliliğin esas alması Türk toplumlarında kadına değer verildiğinin kanıtıdır

Türk toplumlarının genel yaşam taqrzı göçebeliktir

Yaylak-kışlak anlayışı benimsenmiştir

1

Göçebe Yaşam Tarzının Özellikleri

Yaylak - kışlak hayatı yaşanmasının temel nedeni iklimdir

Tarımın gelişmemesi özel mülkiyeti, özel mülkün gelişmemesi de sınıf farklılığını ve kölelik anlayışını engellemiştir

Göçebe yaşamın zor olması mücadelelik ruhunu geliştirmiş bu da savaşçı toplum yapısına neden olmuştur

Göçebelik mimariyi engellemiş, taşına bilir sanat ve çadır kültürü gelişmiştir

Göçebe yaşamın zor koşulları teşkillatçı yapıyı geliştirmiştir

Göçebeliğin bir sonucu olarak hapis cezaları kısa süreli olarak uygulanmıştır

Diğer Türk toplumlarından farklı olarak Uygurlar, yerleşik hayata geçmişlerdir

Uygurları diğerinden ayıran bir diğer özelik de tarımla uğraşmalları,sulama kanalları yapmalarıdır

Türklede dinin ve milli Törenlere bütün herkes katılırdı

Toy adı verilen şolenlerde kurbanlar kesilir, at yarışları düzenlenir ve dans edilirdi

bu durum Türkler arasında sosyal dayanışmanın gelişmesine ortam hazırlamıştır

Törenlerde en çok "kopuz" adı verilen bir müzik aleti kullanılırdı

Şölenlerde düzenlenen "yağmalı toy" geleneği sosyal devlet anlayışının örneğidir

Sürek avları, at yarışları, güreş, okçuluk, kılıç oynu ve çevgen denilen altı top oynu önemli sportif faaliyetlerdendir

D

EKONOMİK YAPI

Türklerin temel geçim kaynağı hayvancılık olup bu durumun yaşanmasında iklim ve yer şekillerinin büyük etkisi vardır

Diğer Türk devletlerinden farklı olarak Uygurlar, yerleşik hayata önem vermişlerdi

Hayvancılığa bağlı olarak dokumacılık gelişmiştir

Ticari faliyetlere de büyük önem veren Türkler komşularıya ticari ilişkilerde bulunmuşlardır

Türklerin ihraç malları Türklerin ithal malları

Et Tarım ürünleri (hububat)

Deri İpek kumaş

Canlı hayvan Giyim eşyası

Kösele

Silah ve madeni ürünler

Hayvensal gıdalar

dokuma ürünleri

İpek yolu ve kürk yolu onemli ticaret ollarındandır

Türk topraklarından geçen İpek Yolu ticaretin gelişmesine büyük katkı sağlamıştır

1

İpek Yolu

Çinden başlayıp orta asyayı aşarak Akdeniz ve Karadeniz'de sona eren ticaret yoludur

2

Kürk Yolu

Hazar ve bulgar Ülkelerinden başlayıp Altay ve sayan dağlarını İpek Yolu'na paralel olarak Çin'e ulaşan ticaret yoludur

Türklerin eski devletlerinden itibaren madenleri işlettikleri ve bu madenlerden araç gereç yaptıkları bilinmektedir

Göktürklerin demircilikle uğraştıkları hunların demir, hazarların da altın ve gümüş madenlerin işletikleri görülmüştür

Türkler genelde, üzerine hükümdar mührü vurulmuş ipek bez parçalarını (kamdular), para yerine kullanmışlardır

09-02-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	İslamiyet Öncesi Türk Devletlerinde Kültür Ve Uygarlık İslamiyet Öncesi Türk Devletlerinde Kültür ve Uygarlık Kültür ve Uygarlık İslamiyet Öncesi Türk Devletleri A DEVLET YÖNETİMİ İlk türk devletlerinde boylar federasyonu şeklinde bir öğütleme söz konusudur Hükümdarlar çevitli unvanlar kulanmıştır Hükümdar Unvanları: Kağan Han Hakan Tanhu İdikut İlteber Şanyü Hükümdarlıkyetkisini ilahi kaynaklı olduğuna ve Tanrı tarafından verildiğine inanılmıştır KUT adı verilen bu yetkinin kan yoluyla hanedanın erkek uyelerine geçtiği kabul edilmiştir Hanedan içndeki tüm erkeklerin kut taşıdığı düşünüldüğünden ve ülke hanedan üyelerinin ortak malı kabul edildiğinden bu anlayış zamanla taht kavgalarının ortaya çıkmasına ortam hazırlamıştır Hükümdarın Görevleri: 1Orduya komuta etmek 2Töreyi uygulamak 3Adaleti sağlamak 4Halkı korumak 5Toy düzenlemek Hükümdarın görevleri incelendiğinde türklere sosyal devlet anlayışınıngeçerli olduğu anlaşılmaktadır Hükümdarlar çeşitli semboller kulanmışlardır Hükümdarlık Sembolleri: Sancak Taht (Örgin) Davul(Nevbet) Tuğ Sorguç(Kotuz) Otağ(çadır) Unvan alma İlk Türk devletlerinde devlet işleyişinin görüşülüp karara bağlandığı büyük meclise Kurultay (Toy-Kengeş) adı verilmiştir Meclisbelli zamanlarda toplanır, devlet meselelerini görüşür ve karara bağlanırdı Kurultayda genellikle son zös hükümdara ait olduğundan meclis sedece danışma nitliğindedir Kurultay üyeleri: Hakan Hatun (Katun) Hanedan üyeleri boy beyleri NOT BİLGİ: Türk devletlerinde kurultay üyeleri içinde din adamlarının görülmesi teokratik yapının olmadığının göstergesidir Hatun adı verilen hükümdar eşleri de idarede söz sahibiydi Hatunların kurultaya katılma, elçi kabul etme gibi birtakım haklarının bulunması, Türklerde kadınlara değer verildiğinin göstergesidir ilk Türk devletlerinde düzenli bir veraset anlayışı görülmemiştir Kut anlayışına da bağlı olarak ortaya çıkan veraset sisteminde hanedan üyesi her erkek tahta geçebilme hakkına sahip olmuş, bu durum sık sık taht kavkalarının yaşanmasına yol açmıştır Türklede ilk teşkilatlanma asya hun devleti hukümdarı mete zamanında gerçekleştirilmiştir İlk Türk devletlerinde ülke, doğu-batı (sağ-sol) şeklinde ikiye ayrılarak yönetilmiştir Bu anlayışa ikili teşkilat adı verilmiştir Gök Tanrı inancına göre güneşin doğduğu yer batıya göre üstün sayılmış, hakan ülkenin doğu kanadında otururken, batı kanadını yabgu unvanı ile hükğmdarın kardeşi yönetmiştir İkiliteşkilat Türk devletlerinde federal bir yapı olduğunun göstergesidir İkili teşkilatın uygulanmasında ülke yönetimini kolaylaştırmak ve yabuguyu yönetime ortak etmek gibi amaçlar bulunmaktadır İslamiyet öncesi türk devletlerinde hükümdar çocuklarına tigin adı verilirdi Tiginlerin tahta geçişlerinde veraset durumu, kurultayın ve beylerin ortak kararı etkili olmuştur 1 Türk Devletlerinin Yıkılışında Etkili Olan Sebebler Ülke yönetimnde hanedanın erkek oyelerinin söz sahibi olmasının İkili teşkilatın bölünmeye yol açması Boylanın kendi siyası teşekküllerini oluştura bilmek için merkezden ayrılması Dış güçlerin baskısı ve hiyleleri (Çin'nin Böl-Parçala-Yönet politikası) Kut yetkisinin ölümsüz etkisi BORDU TEŞKİLATI Türk toplumunda kadın erkek herkes asker kabul edilmiştirordu-millet kavramının yerleştiği Türklerde askerlik ayrıcalıklı bir meslek sayılmıştır süvarilerden (atlı asker) oluşan birliklerde genellikle hafif silahlar kullanılmıştır bu uygulama ordunun hızlı hareket etmesini sağlamıştır Türk ordusunda ücretli askerlik görülmemiştir savaşlarda daha çok turan taktiği kulanılmıştır Türk tarihinde ilk düzenli ordu hun dükümdarı mete han tarafından kurulmuştur ayrıca bu dönemde ilk kez ünlü sistem uygulanmıştır Mete'nin tahta çıkış tarihi kara kuvetlerininkuruluş tarihi olarak (MÖ 209) Siyasi teşkilata görev yapan (Han,Şad,Boy beyi) her yönetici savaşa hazır bir komutan sayılmıştır ordu komutanlarına Tarkan adı verilmiştir Türklede en az değişime üğrayan alan ordu teşkilatıdır CTOPLUM YAPISI İl(Devlet) Bodun(Millet) Bod(Boy) Urgun(Soy) Oguş(Aile) Eski Türk devletlerinde toplumun temellerini aileler oluşturmuştur Çekirdek aile tipi görülen Türklerde, ataerkil yapı ön plandadır Toplumda tek eşle evlilik (monogami) geçerli olmuştur Ayrıca kadın, sosyal aşamında erkeğin erkeğin yanında yer alabilmiştir Toplumda kadının erkeğin yanında yer alabilmesi, tek eşle evliliğin esas alması Türk toplumlarında kadına değer verildiğinin kanıtıdır Türk toplumlarının genel yaşam taqrzı göçebeliktir Yaylak-kışlak anlayışı benimsenmiştir 1 Göçebe Yaşam Tarzının Özellikleri Yaylak - kışlak hayatı yaşanmasının temel nedeni iklimdir Tarımın gelişmemesi özel mülkiyeti, özel mülkün gelişmemesi de sınıf farklılığını ve kölelik anlayışını engellemiştir Göçebe yaşamın zor olması mücadelelik ruhunu geliştirmiş bu da savaşçı toplum yapısına neden olmuştur Göçebelik mimariyi engellemiş, taşına bilir sanat ve çadır kültürü gelişmiştir Göçebe yaşamın zor koşulları teşkillatçı yapıyı geliştirmiştir Göçebeliğin bir sonucu olarak hapis cezaları kısa süreli olarak uygulanmıştır Diğer Türk toplumlarından farklı olarak Uygurlar, yerleşik hayata geçmişlerdir Uygurları diğerinden ayıran bir diğer özelik de tarımla uğraşmalları,sulama kanalları yapmalarıdır Türklede dinin ve milli Törenlere bütün herkes katılırdı Toy adı verilen şolenlerde kurbanlar kesilir, at yarışları düzenlenir ve dans edilirdi bu durum Türkler arasında sosyal dayanışmanın gelişmesine ortam hazırlamıştır Törenlerde en çok "kopuz" adı verilen bir müzik aleti kullanılırdı Şölenlerde düzenlenen "yağmalı toy" geleneği sosyal devlet anlayışının örneğidir Sürek avları, at yarışları, güreş, okçuluk, kılıç oynu ve çevgen denilen altı top oynu önemli sportif faaliyetlerdendir D EKONOMİK YAPI Türklerin temel geçim kaynağı hayvancılık olup bu durumun yaşanmasında iklim ve yer şekillerinin büyük etkisi vardır Diğer Türk devletlerinden farklı olarak Uygurlar, yerleşik hayata önem vermişlerdi Hayvancılığa bağlı olarak dokumacılık gelişmiştir Ticari faliyetlere de büyük önem veren Türkler komşularıya ticari ilişkilerde bulunmuşlardır Türklerin ihraç malları Türklerin ithal malları Et Tarım ürünleri (hububat) Deri İpek kumaş Canlı hayvan Giyim eşyası Kösele Silah ve madeni ürünler Hayvensal gıdalar dokuma ürünleri İpek yolu ve kürk yolu onemli ticaret ollarındandır Türk topraklarından geçen İpek Yolu ticaretin gelişmesine büyük katkı sağlamıştır 1İpek Yolu Çinden başlayıp orta asyayı aşarak Akdeniz ve Karadeniz'de sona eren ticaret yoludur 2Kürk Yolu Hazar ve bulgar Ülkelerinden başlayıp Altay ve sayan dağlarını İpek Yolu'na paralel olarak Çin'e ulaşan ticaret yoludur Türklerin eski devletlerinden itibaren madenleri işlettikleri ve bu madenlerden araç gereç yaptıkları bilinmektedir Göktürklerin demircilikle uğraştıkları hunların demir, hazarların da altın ve gümüş madenlerin işletikleri görülmüştür Türkler genelde, üzerine hükümdar mührü vurulmuş ipek bez parçalarını (kamdular), para yerine kullanmışlardır