Dünya Edebiyatına Toplu Bakış

İngiliz Edebiyatı
Millâttan önce ve Orta Çağ'da çeşitli kavimlerin devamlı istilâları karşısında kalan Britanya adalarının, uzun yüzyıllar tek bir dili olamamıştır Ancak bu kavimler akınlarının durması ve zamanla birbiriyle yoğrulan unsurların bir ulus halinde aynı medeniyeti birlikte yaşamaları İngiliz dilinin meydana gelmesini sağlamıştır Böylece yeni yüzyılda yetişen ilk İngiliz şairlerinden Kynewulf'den sonra İngiliz dili yazı dili haline gelmeğe başlamış; İtalya'ya yaptığı gezi İle büyük İtalyan Rönesans sanatkârlarını gören ve onlardan örnek alarak eserler vermeğe başlayan ilk büyük İngiliz yazan Goeffery Chaucer ile İngiliz edebiyatı kurulmuş ve İngiliz edebiyatı başlıca şu bölümlere ayrılabilir I - Rönesans devri (XV – XVIIyüzyıllar):

XV yüzyılda başlayan ümanizma hareketinden sonra İngiliz edebiyatı, şiir, tiyatro, nesir alanında büyük sanatçılar yetiştirmiştir İngiliz edebiyatına Rönesans devrinin en parlak eserlerini veren bu sanatçılar arasında, İngiliz şiirinin ilk büyük şairi sayılan Spencer, İngiliz edebiyatının olduğu kadar dünya edebiyatının da en büyük tiyatro yazarlarından olan Shakespeare, Marlowe ,Ben Johnson, Milton, Bacon bulunmaktadır

II -Klâsisizm devri (XVII yüzyıl): Klâsisizm devri İngilitere'de kısa sürmüş ve çoklukla şiir ve tiyatro alanında eserler meydana gelmiştir Bu devrin başlıca sanatçıları arasında şiir ve tiyatro alanında Drydon, şiir alanında Pope vardır

III - Felsefe ve Müsbet bilimler devri (XVIII yüzyıl): Çoğu Avrupa, ülkelerinde olduğu gibi İngiltere'de XVIII yüzyıl, fikir ve felsefe hareketlerinin kuvvetlendiği yeni bir edebiyat görüşünün başladığı yüzyıl olmuştur Dünya edebiyatının en ünlü macera romanı olan “Rofoinson Orusoe”eserinin yazarı olan Daniel Defoe, “Gulliver'in Seyahatleri” yazarı olan Jonathan Swift, uzun bir macera romanı olan “Tom Jones” ın yazan olan Fielding, mektup tarzında romanın kurucusu sayılan Richardson, bu yüzyılın ilk yarısında yetişen ünlü sanatçılardır

IV - Romantizm devri (XVIII yüzyılın ikinci yarısı - XIX yüzyıl) : İngiliz edebiyatında Romantizm akımı yolunda eser verilmeğe XVIII yüzyılın ikinci yarısında başlanmış ve bu akım, XIX yüzyılın ilk yarısında büyük gelişmeler kazanmıştır Romantizmi müjdeleyen Burns, Wbrdsworth gibi şairlerden başka, İngiliz edebiyatının olduğu kadar, dünya edebiyatının da büyük romantik şairlerinden olan Lord Byron, Khelley, Keats yetişmiştir

Romantizm akımının roman ve deneme türlerinde verdikleri eserlerle ünlü sanatçıları arasında W Scott, Cariyi, Ruskin de yer almaktadır Bu yüzyılda, yetişen Dickens, İngiliz edebiyatının olduğu kadar dünya edebiyatının da ünlü romancıları arasında yer almaktadırlar

V - Çağdaş devir : Bu yüzyılda çeşitli edebiyat türlerinde eserler veren İngiliz edebiyatı, bilhassa Bernad Shaw ile tiyatro alanında dünyanın en büyük tiyatro yazarlarından birini yetiştirmiştir Shaw'dan başka ünlü sanatçılar arasında Thomas Hardy, Rudyang Kipling, John Galsvvorthy ünlü sanatçılar arasında yer almaktadır

Alman Edebiyatı
Alman edebiyatı başlangıcı İsa'nın doğumundan önceki çağlara kadar uzanır Bu çağların başlıca ürünleri, o-yun ve düğün şarkıları, ağıtlar, eğlendirici fıkralar ve kahramanlık destanlarıdır Bugünkü Alman dilinin yerleşmesinden önceki bu edebiyat, Alman edebiyatı için, bir hazırlık devri olmaktan ileri gidememiştir Asıl Alman edebiyatı Büyük Kari zamanından bugüne kadar Alman diliyle meydana gelmiş edebiyattır Alman edebiyatı başlıca şu bölümlere ayrılabilir I — Eski yüksek Alman dili devri (550 - 1050) : Alman edebiyatının bu devresinde Hıristiyanlık düşünüş ve geleneği üstün gelmiş ve halk şairlerinin yerini papaz sınıfına mensup şairler almıştır Bunlar, İncirden çıkardıkları dinî destanları işleyerek eski çağa ait Hıristiyanlık dışı destanları unutturmağa çalışmışlardır Bu çağda yetişen ilk lirik Alman şairi Weissenburg papazı Otfriem'dir X ve XI yüzyıllarda papazlar çoklukla eserlerini Lâtince yazmışlar Almanların ilk romanı olan Roudlieb de yine Lâtince olarak meydana getirilmiştirII - (1060-1350) : Haçlı seferleri yüzünden çeşitli milletlerin birbiriyle kaynaştıkları ve tanıştıkları bu devir başlangıçlarında bir çok dinî şarkılar, Alman edebiyatının başlıca ürünleri olmuştur Daha sonraları bu dinî şarkıların yerini toplumla dünya ile ilgili konular almağa başlamış, XIV yüzyıla doğru, Alman dili, edebî bir dil olarak kurulmuş ve gelişmeğe başlamıştır Bu devirde çeşitli didaktik şiirler, aşk ve kahramanlık şiirleri başlıca ürünlerdendir

III - ilk yeni Almanya devri (1350 - 1600): Almanya'da Rönesans devrini kucaklayan bu devrede, bilim yeniden canlanmağa başlamış, Martin Luther tarafından Kitab-ı Mukaddes Almanca'ya çevrilmiş ,bu suretle edebî Alman dili kurulmuştur Rönesans devri, Almanya'da, öbür memleketlerde olduğu gibi gelişmede bir canlılık gösterememiş, büyük sanatçılar yetişmemiş, fakat yetişen din bilginleri ne ve dinde meydana gelen Reform hareketi ile Alman toplumunun dilinde ve sosyal yapısında temelden bir değişme olmuştur

IV - Duraklama devri (1600 -1748): Alman dilinin, çeşitli yabancı etkilerden kurtulmasını çalışılan bu devirde, önemli sanatçılar yetişmemiştir

V - Aydınlık devri (1748 - 1832) XVIII yüzyılın ünlü Alman şairlerinden ve dram yazarlarından Lessing, Alman şiirini ve dilini yabancı etkilerden kurtararak büyük bir sanatçı olduğunu göstermiştir Bu devrede Alman edebiyatının etkisinden kurtularak İngiliz ve Yunan edebiyatlarının etkisi altında kalmağa başlamış, “Hücum ve ileri atılışının miktarım çoğaltmak ya da paranın, Sturm und Drang” diye anılan edebiyat hareketleriyle Romantizm akımı hazırlanmış, şiir dram, roman vb türlerde eserler vermeğe başlayan ve yalnız Alman edebiyatının değil, dünya edebiyatının da en büyük şair ve yazarlarından olan Goethe, şiir ve dramlarıyla Alman edebiyatının büyük sanatçıları arasında yer alan schiller Herder, Klobstock gibi sanatçılarla, Alman edebiyatı, en parlak zamanların yaşamıştır

IV - 1832 - 1919 devri : XIX yüzyılın ilk yarısında Schlegel kardeşler, Friedrich, Heine, Hoffman, Kleist gibi Romantizm akımının ünlü sanatçıları yetişmiştir XIX, yüzyılın ikinci yarısından sonra Realizm ve Natüralizm akımlarının etkileri görülmeğe başlamış tiyatroda Suderman ve Hauptmann, felsefede Schaupenhauer, Nietzsche gibi sanatçı ve fikir adamları yetişmiştir

VII — Çağdaş devir : Bu devrede Alman edebiyatı, çeşitli değişmeler gösterir Birinci Dünya Savaşı yenilgisinden Alman edebiyatı büyük bir dağınıklık göstermiş, Hitler iktidarı yıllarında büyük bir ilerleme kaydetmemiştir Hitler iktidarı zamanında,NasyonalSosyalistPartisinin güttüğü amaç sonucu, Alman halk edebiyatı bir canlılık kazanmış ,İkinci Dünya Savaşı yenilgisinden sonra Alman edebiyatı tekrar dağınık bir manzara göstermeğe başlamıştır Bu devre içinde Almanya'nın dışına çıkmak zorunda kalan birçok sanatçılar, eserlerini Almanya'nın dışında vermişlerdir EM Remarque, Ludwig Ren, Zweig, Ernst Glaser, Thomas Mann eserlerini Almanya dışında vermiş sanatçılardır

Rus Edebiyatı
Rus edebiyatı, Fransız edebiyatının etkisinin görülmeğe başladığı yüzyıl olan XVIII yüzyıla kadar dinle ilgili eserlerin din dışı kahramanlık destanlarının ,masal ve efsânelerin yazıldığı ve söylendiği büyük bir önem taşımayan devirle başlar Büyük Petro zamanında alfabenin sadeleştirilmesi, matbaacılığın gelişmesi, tercümelere önem verilmeğe başlanması, Rus edebiyatında Avrupa edebiyatının etkilerinin görülmesini sağlamış ve Rus edebiyat dilinin doğmasına yardım etmiştir Bu bakımdan Rus edebiyatının başlangıcı olarak

Avrupa edebiyatının etkisinin görülmeğe başlandığı XVIII yüzyılın ikinci yarısı alınabilir Rus edebiyatı başlıca şu bölümlere ayrılabilir :

I - Klâsisizm devri (XVIII yüzyıl) : Fransız şiirinin ve öbür edebiyat türlerinin taklit edilmesinden ibaret olan bu devrede Kantemir, Lomonosof, Tredakowski, Ckeraskof, Rusya'nın ilk önemli şairleridir

II - Romantizm devri (XIV yüyılın ilk yansı) : Vatan şarkıları yazan Jukovsk ile başlayan Romantizm akımı, Rus edebiyatının ilk büyük şairi sayılan Puskin'le gelişmiştir şiir ve dram türlerinde eserler veren Lermantov ile komedya yazarı Griboyedov, bu devirin önemli sanatçılarıdır

III- Realizm devri (XIX yüzyılın ikinci yansı) : XIX yüzyılın ikinci yarısında yetişen sanatçılarla Rus edebiyatı, Realizm akımının en parlak çağını yaşarken, bir taraftan da bu sanatçılar, dünya edebiyatının sayılı sanatçıları arasında yer almalarını sağlayan eserler vermişlerdir Tenkid alanında Belinski, hikâye ve roman alanında Gogol, roman alanında Turgenyev, alanında Çehov, Gorki, ünlü sanatçılar alanında Çehov Gorki, ünlü sanatçılardandır

IV - Çağdaş devir : Rusya'da meydana gelen Komünizm ihtilâlinden sonra, eski bağımsız sanatçılar kalmamış ve yeni sanatçılardan, “Sovyet edebiyatı olduğunu ispat etmeleri ve yabancı yazarları taklit etmemeleri” istenmiştir Bu sebeple yetişen sanatçılar, belli bir ideolojinin tatbikçisi olmak yönünü seçmişlerdir

İskandinav Edebiyatı
Danimarka, İsveç, Norveç ve Filândiya edebiyatları, genel olarak “İskandinav edebiyatı” diye anılır :

Danimarka edebiyatı : ilk Çağ'larda verimsiz olan Danimarka edebiyatı XVI yüzyılda İncil’in Danimarka diline çevrilmesi ile gelişmeğe başlamış bilhassa Fransız edebiyatının etkisi altında kalmış, XVIII yüzyıldan sonra Avrupa edebiyatı içinde yer alan önemli sanatçılar yetiştirmiştir Komedya ve roman yazarı Helberg, Danimarka'nın ve dünyanın en büyük masal yazarlarından sayılan Andersen, tenkit ve deneme yazarı Brendes başlıca sanatçılarıdır

İsveç edebiyatı : XVII ve XVIII yüzyıllarda gelişmeğe başlayan İsveç edebiyatında millî bir şair olan Tegner son devrin en ünlü kadın romancılarından sayılan Selma Lagörlef, büyük bir lirik şair sayılan Fröding gibi sanatçılar, en ünlüleridir

Norveç edebiyatı : XVIII yüzyıldan İtibaren gelişmeğe başlamış olan Norveç edebiyatında, modern dramın gelişmesinde büyük etkileri olan îbsen, çağdaş dünya edebiyatının büyük romancılarından sayılan Knut Hamsun gibi sanatçılar yetişmiştir

Finlandiya edebiyatı : Uzun yıllar İsveç egemenliğinde kalan Finlandiya'da edebiyat, ancak XIX yüzyılın ilk yarısından itibaren gelişmeğe yerleşmeğe başlamıştır Finlerin millî destanı olan “Kalevala”yı on yıl köy köy dolaşarak toplayanı Llas Lönnrot, Fin halk şairi olan Juan Aho, Romantizm akımının önemli kadın yazarlarından Maila Tal-vio ve Aino Kallas, Finlerin en büyük lirik şairi sayılan Eino Leino, Nobel edebiyat armağanı kazanan romancı F E Sillanpa, en büyük dram yazarı sayılan Lawri Haarla, önemli Fin sanatçılarıdır

Amerika Birleşik Devletleri Edebiyatı
Amerikanın Avrupalılar tarafından keşfinden sonra gelişmeğe başlamış olan Amerikan edebiyatı, öbür milletler gibi bir mitolojiye sahip değildir Burada, edebiyat, İngiliz dilinin yerleşmesi ve gelişmesi ile başlamıştır Başlangıcım İngiliz edebiyatından almakla beraber ayrı bir yapı, ayrı bir karakter taşımaktadır

Sömürge devrinde, bağımsızlığın kazanıldığı XVIII yüzyılın sonlarına kadar, büyük bir özellik göstermez Ancak, îngiltereye karşı millî bir bağımsızlığın başlaması yıllarında yetişmeğe başlayan sanatçılar, bu yeni devrimi savunmuşlar ve Amerikan edebiyatının yerleşmesini sağlamışlardır Aynı zamanda Amerikan devlet adamlarından olan Benjamın Franklin bu çağda yetişen önemli sanatçılardan ve fikir adamlarındandır XIX yüzyıldan itibaren Amerikan edebiyatının babası sayılan ilk büyük yazar Washington irving'dir Roman türünde James Fenimore Cooper, Amerika'nın en büyük şairi sayılan Edgar Allan Poe, şiir ve deneme türlerinde Watl Withmarı, büyük roman ve hikâye azarı Jack London, ünlü mizah yazarı Mark Twain, hikâye yazarı O Henry Amerikan edebiyatının yetiştirdiği önemli sanatçılardır Çağdaş Amerikam sanatçıları arasında, Çağdaş Awis, Thomas Wof, William Folkner E Hemingway, Steinbeck, Erskine Caldwell yer almaktadır