Ahmet Paşa'nın Hayatı Ve Edebi Kişiliği

**Prof. Dr. Sinsi** · 09-01-2012

Ahmet Paşa'nın Hayatı ve Edebi Kişiliği
Ahmet Paşa, Sultan II

Murat saltanat dönemi kazaskerlerinden Veliyüddin bin İlyas Efendi’nın oğludur

Ahmet Paşa’nın nerede ve ne zaman doğduğu bilinmemekte ve değişik yerler ve tarihler ileri sürülmektedir

Latifi'nin Tezkere'sinde ve Gelibolulu Ali'nin Kühnü'l-ahbar adlı eserinde Bursa'da doğdugu yazılıdır

Sehî Tezkeresi ve Güldeste yazarı Beliğ ise onun Edirne'de doğduğunu söylerler

Aşikpaşa Tezkeresi yazarı ise, Ahmed Paşa'nın varisi olan amca oğlu Edirneli Nâzır Çelebi'den alınan bilgilere göre, Edirneli olduğunu bildirir

Fuad Köprülü'ye göre , "Edirne’de yaptırılan cami ve imaret vakfiyesinin Veliyüddin tarafından tanzim edildiği ve şairimizin memuriyet hayatı hakkındaki kayıtlar düşünülürse, bu tarihten (830/1426) biraz evvel ya da biraz sonra doğmuştur" (İslâm Ansiklopedisi Ahmet Paşa maddesi)

Son zamanlara kadar Edirne’de 'Veliyüddin oğlu' ismini taşıyan bir mahallenin ve mescidin bulunması, Ahmed Paşa'nin Edirne'de doğduğuna dair bir sağlam bir ipucu sayılabilir

Ahmet Paşa eğitimini II

Murat döneminde Edirne’de yapmış ve o dönemde geçerli bilgiler yanında Arapça ve Farsça da öğrenmiştir

Eğitimini bitirdikten sonra, önce Bursa’da Muradiye Medresesi’ne müderris olarak tayin edilmiş ve sonra 1451 (hicri 855)de Edirne Kadısı görevine atanmışdır

Fatih Sultan II

Mehmed'in tahta geçmesinden sonra kazasker olmuş ve onun muhasipliği ve öğretmenliği görevlerinde bulunmuştur

Sonra vezirlik rütbesine yükselmiştir

Sehî, Latîfî, Şakâik, Hasan Çelebi, Beyânî Tezkirelerine göre Fatih’in hizmetkârlarından birine laf attığı için; diğer kaynaklara göre padişahin bir gözdesine göz koyduğu için ve Âşık Çelebi'ye gore ise birkaç fesatçının iftirasına uğradığı için gazaba gelen padişah tarafından vezaretten azledilmiş ve hapse atılmıştır ve hatta öldürülmesi çok olasılık kazanmıştır

Bu olayın ortaya çıkması büyük bir ihtimalle bir saray entrikası, rekabeti, iftirasi ve tevzirati sonucudur

Yine söylentiye göre Ahmed Paşa "Kerem" redifli 35 beyitten oluşan ünlü kasidesini padişaha sunmuş ve bu nedenle affedilmiştir

Fakat edebiyat tarihçisi Ali Nihad Tarlan "Kerem" redifli kasidenin yazılışının başka bir nedeni olduğunu ve anlatılan olayin olasılığı gayet az, bir güzel hikâye olmaktan ileri gitmediğini belirtmektedir

Ahmet Paşa, daha sonra otuz akçe yevmiyeli olarak ile Bursa’ya tayin edilip orada Orhaniye, Muradiye ve Emir Sultan medrese vakıflarının mütevelliliği ile görevlendirilmiştir

Sonra sırasıyla Sultanönü (Eskişehir), Tire ve Ankara'da sancak beyligi görevine atanmıştır

Fatih’in 1481’de ölümünden sonra II

Bayezid’in zamanında tekrar eski itibarını kazanıp Bursa’ya sancak beyi olarak tayin olunmuştur

O görevde iken 1496 (hicri 602) yılında Bursa'da ölmüş ve Muradiye Camii yanında kendi yaptırdığı medrese yanında gömülmüş ve sonradan bir türbe inşa edilmiştir

forumsinsi

net

Ahmed Paşa'nin zeki, zarif,nuktedan ve hazircevap bir kisiligi oldugu belirtilmiştir

Ahmed Paşa yasadigi zamanlarda devrinin en büyükü şairi olarak kabul edilmiş ve saygı görmüştür

Edebî Kişiliği
Ahmed Paşa hem gazel hem de kaside türlerinde başarılı eserler yaratmış; şarkı ve murabbada da olgun örnekler vermiştir

Dizeleri divan şiirinin söz ve anlam özellikleriyle örülüdür

İşlediği konular genellikle din dışı olup beşeri aşk konusundaki şiirler de Divan'inda önemli yer tutmaktadır

Dinî ve tasavvufî konulara rağbet göstermemiştir

Şiirleri gayet ahenklidir ve aruz veznini çok ustaca kullandığı görülür

Kendi çağında "şairlerin sultanı" diye anıldığı bilinmektedir

Bütün tezkereciler Ahmed Paşa'nin şiirlerinden takdirle bahsederler

Sonra gelen gelen nesil şairlerden Ahi, Lamii, Necati, Zati ve Baki ona nazireler yazmışlardır

XIX

yüzyılda Ziya Paşa, üç şairi, Ahmed Paşa, Necati ve Zati'yi, "Türki suhana temel komuşlar" olarak tarif etmiş ve Ahmet Paşa'nın "Şeyhi ile Necati arasında yetişen sairlerden en büyüğü" olduğunu ifade etmiştir

Şairin ünü Osmanlı İmparatorluğu’nun sınırlarını aşmıştır

Ancak bazı edebiyat kritikleri Ahmed Paşa'yi orijinallikten uzak görerek İran şairlerinden çevirmiş olduğu beyitleri kendine mal etmekle suçlamışlardır

Ahmed Paşa'nın sanatının ve eserlerinin uygun bir şekilde değerlendirilmesi için aşırı övgü veya aşırı yerginin gerekmiyeceği şüphesizdir

Onun Türkçe divan şiirini yeni bir merhaleye ulaştırdığı ve onun için bir büyük sair sayılması gereği inkar edilemez

Eserlerinden Örnekler

"Olmamış" redifli bir gazeli
Bir dil mi kalmışdur bu tîr-i gamzeden kan olmamış

Bir cân mı vardur ol keman ebruya kurbân olmamış

Şol ömr kim sensüz geçer ol ömr zâyi ömr imiş

Bir cân k'anun cânânı yok ol cân dahi cân olmamış

Ne fitnedür yâ Rab bu kim bir dil-berün her gamzesi

Bir demde bin cân almasa dirler bu fettan olmamış

Zülfin gidermiş ol sanem kâfirliğin komaz henûz

Zünnârıflı kesmiş velî dahi Müselmân olmamış

Şehründe lâ'lün şevkine şol denlü kan ağlamışam

Kim bir der ü divâr yok yâkuut ü mercan olmamış

Mecmû'-ı diller mecmaı zülfündür anı çözse bâd

Cem'iyet-i hatır m'olur andan perîşân olmamış

Gülden kohun alub seher âh itse Ahmed derd ile

Bülbül bulınmaz bağda kim bağrı biryân olmamış

(Vezin : Müstef’ilün müstef’ilün müstef’ilün müstef'ilün)

yakup""

"Safâca mısın" redifli bir gazeli
Eyâ peri nicesin hoş musun safâca mısın

Gele beri nicesin hoş musun safâca mısın

Şeker dudaklı kamer yüzlü serv boyluların

Semen-beri nicesin hoş musun safâca mısın

Bahâr-ı hüsn ü behada belalı bülbülünün

Gül-i teri nicesin hoş musun safâca mısın

Bizimle bir nefes insanlık eyle soruşalım

Gel ey peri nicesin hoş musun safâca mısın

Sefer kılıp gelir Ahmet ki deye şehrimizin

Güzelleri nicesin hoş musun safâca mısın?

(Vezin: )

"Kerem" redifli kasidesinden
Der Medh-i Sultan Mehmed Hân

Ey muhît-i keremün katresi ‘ummân-ı kerem

Bâğ-ı cûd ebr-i kefünden tolu bârân-ı kerem

Matla’-ı subh-ı zafer mihr-i zekâ ebr-i hayâ

Felek izz ü ‘alâ dâver-i devrân-ı kerem

Tâc bahş-ı ser-i sultân-ı salâtin-i cihân

Zînet-i taht u nigîn Hazret-i sultân-ı kerem

Zıll-ı Hakk Şâh Muhammed ki işiği gökinün

Kem-terin ılduzı olur meh-i tâbân-ı kerem

Ahmed’ün gam makası kesdi dilin şem’ gibi

Sana Rûşen diyemez hâlini sultân-ı kerem

(Vezin: Fe’ilâtün fe’ilâtün fe’ilâtün fe’ilün)

Not: Bazı kaynaklara göre Ahmet Paşa bu kasideyi padişaha hapisteyken yazarak affını istemiş ve ölüm cezasından kurtulmuştur

Murabba'dan
Gül yüzünde göreli zülf-i semen-sây gönül

kuru sevdada yiler bî-pay gönül

Dimedüm mi sana dolaşma ana hay gönül

Vay gönül vay bu gönül vay gönül ey vay gönül

Çin-i zülfünden umar nafe-i hoş-bûy murâd

Bu hevâ yolına yıllarla yiler nite ki bâd

Ol dahı sencileyin itmedi ben hastayı yâd

vay gönül vay bu gönül vay gönül ey gönül

Felegün nûş iderem nîşini sağarlar ile

Doğradı har-ı cefa bağrumı hançerler ile

Baş koşam dimez idüm ben dahı dilberler ile

Vay gönül vay bu gönül vay gönül ey vay gönül

Ahmed’em kim okınur nâmum ile nâme-i ışk

Germdür sözlerümün sûzile hengâme-i ışk

Dil elinden biçilübdür boyuma câme-i ışk

Vay gönül vay bu gönül vay gönül ey vay gönül

(Vezin: Feilâtün feilâtün feilâtün feilün)

Not: Bu şiir Münir Nureddin tarafından Rast makamında bestelenmiştir

09-01-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Ahmet Paşa'nın Hayatı Ve Edebi Kişiliği Ahmet Paşa'nın Hayatı ve Edebi Kişiliği Ahmet Paşa, Sultan II Murat saltanat dönemi kazaskerlerinden Veliyüddin bin İlyas Efendi’nın oğludur Ahmet Paşa’nın nerede ve ne zaman doğduğu bilinmemekte ve değişik yerler ve tarihler ileri sürülmektedir Latifi'nin Tezkere'sinde ve Gelibolulu Ali'nin Kühnü'l-ahbar adlı eserinde Bursa'da doğdugu yazılıdır Sehî Tezkeresi ve Güldeste yazarı Beliğ ise onun Edirne'de doğduğunu söylerler Aşikpaşa Tezkeresi yazarı ise, Ahmed Paşa'nın varisi olan amca oğlu Edirneli Nâzır Çelebi'den alınan bilgilere göre, Edirneli olduğunu bildirir Fuad Köprülü'ye göre , "Edirne’de yaptırılan cami ve imaret vakfiyesinin Veliyüddin tarafından tanzim edildiği ve şairimizin memuriyet hayatı hakkındaki kayıtlar düşünülürse, bu tarihten (830/1426) biraz evvel ya da biraz sonra doğmuştur" (İslâm Ansiklopedisi Ahmet Paşa maddesi) Son zamanlara kadar Edirne’de 'Veliyüddin oğlu' ismini taşıyan bir mahallenin ve mescidin bulunması, Ahmed Paşa'nin Edirne'de doğduğuna dair bir sağlam bir ipucu sayılabilir Ahmet Paşa eğitimini II Murat döneminde Edirne’de yapmış ve o dönemde geçerli bilgiler yanında Arapça ve Farsça da öğrenmiştir Eğitimini bitirdikten sonra, önce Bursa’da Muradiye Medresesi’ne müderris olarak tayin edilmiş ve sonra 1451 (hicri 855)de Edirne Kadısı görevine atanmışdır Fatih Sultan II Mehmed'in tahta geçmesinden sonra kazasker olmuş ve onun muhasipliği ve öğretmenliği görevlerinde bulunmuştur Sonra vezirlik rütbesine yükselmiştir Sehî, Latîfî, Şakâik, Hasan Çelebi, Beyânî Tezkirelerine göre Fatih’in hizmetkârlarından birine laf attığı için; diğer kaynaklara göre padişahin bir gözdesine göz koyduğu için ve Âşık Çelebi'ye gore ise birkaç fesatçının iftirasına uğradığı için gazaba gelen padişah tarafından vezaretten azledilmiş ve hapse atılmıştır ve hatta öldürülmesi çok olasılık kazanmıştır Bu olayın ortaya çıkması büyük bir ihtimalle bir saray entrikası, rekabeti, iftirasi ve tevzirati sonucudur Yine söylentiye göre Ahmed Paşa "Kerem" redifli 35 beyitten oluşan ünlü kasidesini padişaha sunmuş ve bu nedenle affedilmiştir Fakat edebiyat tarihçisi Ali Nihad Tarlan "Kerem" redifli kasidenin yazılışının başka bir nedeni olduğunu ve anlatılan olayin olasılığı gayet az, bir güzel hikâye olmaktan ileri gitmediğini belirtmektedir Ahmet Paşa, daha sonra otuz akçe yevmiyeli olarak ile Bursa’ya tayin edilip orada Orhaniye, Muradiye ve Emir Sultan medrese vakıflarının mütevelliliği ile görevlendirilmiştir Sonra sırasıyla Sultanönü (Eskişehir), Tire ve Ankara'da sancak beyligi görevine atanmıştır Fatih’in 1481’de ölümünden sonra II Bayezid’in zamanında tekrar eski itibarını kazanıp Bursa’ya sancak beyi olarak tayin olunmuştur O görevde iken 1496 (hicri 602) yılında Bursa'da ölmüş ve Muradiye Camii yanında kendi yaptırdığı medrese yanında gömülmüş ve sonradan bir türbe inşa edilmiştirforumsinsinet Ahmed Paşa'nin zeki, zarif,nuktedan ve hazircevap bir kisiligi oldugu belirtilmiştir Ahmed Paşa yasadigi zamanlarda devrinin en büyükü şairi olarak kabul edilmiş ve saygı görmüştür Edebî Kişiliği Ahmed Paşa hem gazel hem de kaside türlerinde başarılı eserler yaratmış; şarkı ve murabbada da olgun örnekler vermiştir Dizeleri divan şiirinin söz ve anlam özellikleriyle örülüdür İşlediği konular genellikle din dışı olup beşeri aşk konusundaki şiirler de Divan'inda önemli yer tutmaktadır Dinî ve tasavvufî konulara rağbet göstermemiştir Şiirleri gayet ahenklidir ve aruz veznini çok ustaca kullandığı görülür Kendi çağında "şairlerin sultanı" diye anıldığı bilinmektedir Bütün tezkereciler Ahmed Paşa'nin şiirlerinden takdirle bahsederler Sonra gelen gelen nesil şairlerden Ahi, Lamii, Necati, Zati ve Baki ona nazireler yazmışlardır XIX yüzyılda Ziya Paşa, üç şairi, Ahmed Paşa, Necati ve Zati'yi, "Türki suhana temel komuşlar" olarak tarif etmiş ve Ahmet Paşa'nın "Şeyhi ile Necati arasında yetişen sairlerden en büyüğü" olduğunu ifade etmiştir Şairin ünü Osmanlı İmparatorluğu’nun sınırlarını aşmıştır Ancak bazı edebiyat kritikleri Ahmed Paşa'yi orijinallikten uzak görerek İran şairlerinden çevirmiş olduğu beyitleri kendine mal etmekle suçlamışlardır Ahmed Paşa'nın sanatının ve eserlerinin uygun bir şekilde değerlendirilmesi için aşırı övgü veya aşırı yerginin gerekmiyeceği şüphesizdir Onun Türkçe divan şiirini yeni bir merhaleye ulaştırdığı ve onun için bir büyük sair sayılması gereği inkar edilemez Eserlerinden Örnekler "Olmamış" redifli bir gazeli Bir dil mi kalmışdur bu tîr-i gamzeden kan olmamış Bir cân mı vardur ol keman ebruya kurbân olmamış Şol ömr kim sensüz geçer ol ömr zâyi ömr imiş Bir cân k'anun cânânı yok ol cân dahi cân olmamış Ne fitnedür yâ Rab bu kim bir dil-berün her gamzesi Bir demde bin cân almasa dirler bu fettan olmamış Zülfin gidermiş ol sanem kâfirliğin komaz henûz Zünnârıflı kesmiş velî dahi Müselmân olmamış Şehründe lâ'lün şevkine şol denlü kan ağlamışam Kim bir der ü divâr yok yâkuut ü mercan olmamış Mecmû'-ı diller mecmaı zülfündür anı çözse bâd Cem'iyet-i hatır m'olur andan perîşân olmamış Gülden kohun alub seher âh itse Ahmed derd ile Bülbül bulınmaz bağda kim bağrı biryân olmamış (Vezin : Müstef’ilün müstef’ilün müstef’ilün müstef'ilün) yakup"" "Safâca mısın" redifli bir gazeli Eyâ peri nicesin hoş musun safâca mısın Gele beri nicesin hoş musun safâca mısın Şeker dudaklı kamer yüzlü serv boyluların Semen-beri nicesin hoş musun safâca mısın Bahâr-ı hüsn ü behada belalı bülbülünün Gül-i teri nicesin hoş musun safâca mısın Bizimle bir nefes insanlık eyle soruşalım Gel ey peri nicesin hoş musun safâca mısın Sefer kılıp gelir Ahmet ki deye şehrimizin Güzelleri nicesin hoş musun safâca mısın? (Vezin: ) "Kerem" redifli kasidesinden Der Medh-i Sultan Mehmed Hân Ey muhît-i keremün katresi ‘ummân-ı kerem Bâğ-ı cûd ebr-i kefünden tolu bârân-ı kerem Matla’-ı subh-ı zafer mihr-i zekâ ebr-i hayâ Felek izz ü ‘alâ dâver-i devrân-ı kerem Tâc bahş-ı ser-i sultân-ı salâtin-i cihân Zînet-i taht u nigîn Hazret-i sultân-ı kerem Zıll-ı Hakk Şâh Muhammed ki işiği gökinün Kem-terin ılduzı olur meh-i tâbân-ı kerem Ahmed’ün gam makası kesdi dilin şem’ gibi Sana Rûşen diyemez hâlini sultân-ı kerem (Vezin: Fe’ilâtün fe’ilâtün fe’ilâtün fe’ilün) Not: Bazı kaynaklara göre Ahmet Paşa bu kasideyi padişaha hapisteyken yazarak affını istemiş ve ölüm cezasından kurtulmuştur Murabba'dan Gül yüzünde göreli zülf-i semen-sây gönül kuru sevdada yiler bî-pay gönül Dimedüm mi sana dolaşma ana hay gönül Vay gönül vay bu gönül vay gönül ey vay gönül Çin-i zülfünden umar nafe-i hoş-bûy murâd Bu hevâ yolına yıllarla yiler nite ki bâd Ol dahı sencileyin itmedi ben hastayı yâd vay gönül vay bu gönül vay gönül ey gönül Felegün nûş iderem nîşini sağarlar ile Doğradı har-ı cefa bağrumı hançerler ile Baş koşam dimez idüm ben dahı dilberler ile Vay gönül vay bu gönül vay gönül ey vay gönül Ahmed’em kim okınur nâmum ile nâme-i ışk Germdür sözlerümün sûzile hengâme-i ışk Dil elinden biçilübdür boyuma câme-i ışk Vay gönül vay bu gönül vay gönül ey vay gönül (Vezin: Feilâtün feilâtün feilâtün feilün) Not: Bu şiir Münir Nureddin tarafından Rast makamında bestelenmiştir