Tarihde Türk Devletleri

Eyyubîler Devleti (1171-1252)


Tarihte Türkler'in kurdukları hanedanlardan birisi de Eyyübîler'dir Hanedân'ın kurucusu Selâhaddin'in babasının adından dolayı tarihte Eyyübîler olarak bilinen bu Türk devleti, günümüzde bölgede sun'î olarak yaratılmak istenen bir millete, olmayan tarihinin yerine ikâme edilmeye çalışılmaktadır Bunun başlıca sebebi Eyyüb'un babası Şadî'den önceki ailenin soyunun, tespit edilememiş olmasıdır


Bu sebeple bazı tarihçiler, Selâhaddin'in hemen ölümünden sonra (1193), bu hanedanı Araplaştırmaya uğraşan devrin Arap asıllı tarihçilerinin etkisinde kalarak, Selahaddin Eyyübî'nin menşeini Araplaştırmaya çalışmışlardır Diğer yandan özellikle bölücü unsurlar ve bunların ideologları da, kendilerine yeni millî tarih yaratmak gayesiyle, bu hanedanın Türk'ten ayrı başka bir millete ait olduğunu iddia etmektedirler


Tarihî gerçeklere baktığımızda, bu iddiaların hiçbir geçerli tarafının olmadığını görürüz Devletin kurulduğu coğrafî bölge Mısır ve çevresidir Halkın büyük çoğunluğu Arap olmakla beraber, ordu ve idareci zümre Türk çoğunluğun kontrolündedir Aynı bölgede daha önce Tolunoğlu Ahmed kendi hanedanını kurmuş (875) ve bu hanedan 905 yılına kadar devam etmişti


Daha sonra, yine başka bir Türk komutanı Toğaçoğlu Muhammed Ebu Bekir, tarihte İhşidî adıyla anılan hanedanı kurmuş ve bu hanedan (935-969) yılları arasında bölgeye hakim olmuştur Her iki Türk hanedanı, Abbasî halifeliğinin bir politikası olarak Türk komutanları ile Türk askerlerine, orduda büyük yer vermelerinin sonucunda doğmuştur İhşidîler'i 969 yılında yıkan Şiî Fatımî devletine de Selahaddin Eyyübî, Musul Atabek'i Nureddin Mahmud Zengî'nin bir Türk komutanı olarak Mısır'a gelmiş ve son vermiştir (1171)


Bağlı bulunduğu Nureddin Mahmud'un ölümüne kadar (1174), Nureddin Mahmud'un bir valisi olarak hareket eden Selahaddin bilâhare istiklâlini ilân etmiştir Eyyübî Türk devletine son veren ve yerine Türk Memlük devletini kuran İzzeddin Aybeg de, Mısır'daki Türk ordusu komutanlarından birisidir Bu tarihî gerçekler, halkın çoğunluğunun Arap olmasına karşılık, ordunun ve hanedanın Türkler'de kaldığını, açıkça göstermektedir


Eyyübî hanedânı üyelerinin büyük çoğunluğunun adları, en eski Türk adlarıdır Selahaddin'in ağabeyinin adı Turanşah'tır Kardeşlerinin adları ise, Tuğtekin ve Böri'dir Selâhaddin'in dayısının adı, Şihabeddin Mahmut b Tüküş idi Selahaddin'in annesi ise özbeöz Türk'tür Gene Selâhaddin'in hanımlarından birisi olan Unar Bey kızı İsmetüddin Amine Türk'tür İki eniştesi de Türk'tür Bunlardan birisi, Unaroğlu Sadeddin Mesut; diğeri ise Muzafferüddin Gökbörü idi


Eyyübî hanedanının bir Türk hanedanı olduğunun en açık delillerinden birisi de, devrin şairlerinden İbn Senâül-mülk'ün, Haleb'in Selâhaddin tarafından alınmasından sonra yazdığı medhiyesidir Bu medhiyenin bir beyitinde, şair şöyle demektedir: "Arap milleti, Türkler'in devletiyle yüceldi Ehl-i Salip (Haçlı) davası, Eyyüb'un oğlu tarafından perişan edildi"


Eyyübî hanedânının devlet teşkilatı, Karahanlı ve Gazneli Türk devletlerinde başlayan ve Selçuklular'la gelişen teşkilatın aynıdır Sultan, Divan, Meşveret yani Kurultay, Üstâzüddâr (saray idaresi, şarapdarlık, çeşnigîrlik gibi görevleri yürüten kişi), Hâcîblik, Silâhdârlık, Emîrahurluk, Davâdârlık, el-mükebbis, taşdarlık, çavuşluk gibi saray teşkilâtı, Türk-İslâm devletlerinin bir devamıdır Adliye işlerine bakan kazaskerlik müessesesi bilindiği üzere Osmanlılar'da devam edecektir


Eyyübî ordusunun temelini ve büyük çoğunluğunu Tavâşî adı verilen Türk memlükları teşkil etmekte idi Bu Türk ordusu, bağlı bulundukları komutanların adlarına göre el-Nuriyye, el-Esediyye, el-Necmiyye, el-Salâhiyye gibi adlarla adlanırlardı Selâhaddin devrindeki bu Türk Memlüklu ordusu komutanları arasında Bahaeddin Karaküş, Şerefeddin Karakuş el-Takavî, İzzettin Cavlı, Şarimüddin Kutluaba, Hüsameddin Sungur el-Halâtî gibi Türkler bulunmakta idiler


Hakimiyet alâmetlerinden birisi de, bilindiği üzere bayraktır Eyyübîler'in bayrağı sarı renkte idi Amblemi de kartaldı Eyyübî hanedânı Türk geleneklerine uyarak, açık sarı rengi kendi hakimiyet rengi olarak kabul etmişti Ayrıca bayrağına, bir Türk amblemi olarak kartalı koymuştu Kartal, Eyyübîler'den başka Selçuklular'ın, Artuklular'ın da devlet sembolü olmuştur


Türk hakimiyet sembollerinden birisi de mehter'dir Eyyübî sarayında da Türk geleneklerine göre yer alan mehter, nevbet vurur ve büyük saygı görürdü Hatta Selâhaddin, gözde cariyelerinden birisini, sarayın yüksek memurlarından birisi olan mehterbaşı ile evlendirerek, bu kuruluşa verdiği değeri göstermişti


Selâhaddin'in hayatta bulunduğu sürede, büyük bir Türk-İslâm devleti özelliğini gösteren Eyyübî hanedânı, Selâhaddin'in ölümünden sonra, oğulları ve kardeşleri arasında paylaşılmıştır Mısır'daki son Eyyübî hükümdârı Turanşah, Türk Memlük komutanlarından Aybeg tarafından ortadan kaldırılmıştı (1250)