Harita Bilgileri1

Plan Kroki

Dünya üzerindeki bir yerin kuşbakışı görünümü kroki plan ya da harita olarak düzleme aktarılır

Harita: Dünya'nın bütününün ya da bir bölümünün kuşbakışı görünümünün belli bir oranda küçültülerek düzleme aktarılmış şekline harita denir

Bir çizimin harita özelliği taşıyabilmesi için;
- Kuşbakışı görünüme göre çizilmesi
- Arazi üzerindeki uzunlukların belli bir oranda küçültülmesi gerekir

UYARI: Kuşbakışı görünüm temel alınarak yapılan çizimlerin harita özelliği taşıyabilmesi için küçültme oranının (ölçek) bulunması gerekir

Plan: Bir yerin kuşbakışı görünümünün belli bir oranda küçültülerek düzleme aktarılmasıdır Plan bir tür büyük ölçekli haritadır

Kroki: Bir yerin kuşbakışı görünümünün ölçeksiz olarak düzleme aktarılmasıdır

Haritalarda Bozulmalar

Dünya'nın küreselliği harita çizimini güçleştirmektedir Dünya'nın tümü ya da bir bölümü düzleme aktarırken şekillerde alanlarda uzunluk ve açılarda bozulmalar olur Bu nedenle küresel yüzeyi düzleme aktarmak için çeşitli çizim yöntemleri geliştirilmiştir

Özellikle yeryüzü şekillerini gösteren haritalar tam olarak gerçeği yansıtmazlar Engebesi fazla geniş alanların gösterildiği haritalarda hata payı artar Az engebeli küçük alanların gösteriminde hata payı azalır

UYARI: Dünya'nın küreselliği harita çizimini zorlaştırır
- Engebeli ve geniş alanların gösterildiği haritalarda bozulmalar fazladır
- Engebesiz ve küçük alanların gösterildiği haritalarda bozulmalar azdır

Projeksiyon

Dünya'nin küreselliği nedeniyle haritalarda ortaya çıkan hataları en aza indirmek için çeşitli yöntemler kullanılır Bunun için yerkürenin paralel ve meridyen ağının belirli kurallara göre düz bir kağıda geçirilmesi gerekir Bu sisteme projeksiyon denir




Projeksiyon Sistemleri
- Alan Koruyan Projeksiyon
Alan koruyan projeksiyon ile çizilen haritalarda sekil açı ve uzunluk oranları bozulur Ancak paralel daireleri ile meridyenler arasındaki alanlar bozulmadan orantılı olarak düzleme geçirilir Böylece gerçek alan korunmuş olur

- Açı Koruyan Projeksiyon
Açı koruyan projeksiyon ile çizilen haritalarda meridyenler ile paraleller arasındaki 90°’lik açık iler kara ve denizlerin şekilleri korunur Ancak bunların alanları bozulur Bu tip haritalarda kutup bölgelerine doğru gidildikçe kara ve denizlerin alanı büyür

- Uzunluk Koruyan Projeksiyon
Uzunluk koruyan projeksiyon ile çizilen haritalarda merkezden çevreye doğru tüm yönlerdeki uzunlukların oranı korunur Açı ve alan korunmaz

Harita Çizimi

Bir bölgenin haritası çizilirken öncelikle;
- Bölgenin enlem ve boylamının
- Haritanın kullanım amacının
- Haritanin küçültme oranının belirlenmesi gerekir

Harita yapımında kullanılacak çizim yöntemi küçültme oranı ve harita işaretleri ise haritanın kullanım amacına göre belirlenir

Harita Elemanları
Tüm haritalarda bulunması gereken 5 temel eleman vardır Bunlar enlem-boylam ölçek harita anahtarı (lejant) başlık ve çerçevedir

a) Enlem-boylam: Haritası yapılacak alanın öncelikle enlem ve boylamları belirlenir Çünkü haritanın ölçeği bu alanın genişliğine ve kullanım amacına göre belirlenir
b) Ölçek: Haritanın kullanım amacına göre belirlenmelidir
c) Harita Anahtarı (Lejant): Haritada kullanılan özel işaretlerin ne anlama geldiğini gösteren bölümdür Her haritanın kullanım amacına göre farklı işaretler kullanılır
d) Başlık: Haritanın kullanım amacını belirtmeli haritayı tanıtmaya yeterli açık ve kısa olmalıdır
e) Çerçeve: Tüm haritalarda haritası yapılacak alanı sınırlayan bir iç çerçeve ve diğer harita elemanlarını sınırlayan dış çerçeve çizilmelidir

Harita Ölçeği
Harita üzerinde belli iki nokta arasındaki uzunluğun yeryüzündeki ayni noktalar arasındaki uzunluğa oranıdır Diğer bir deyişle gerçek uzunlukları harita üzerine aktarırken kullanılan küçültme oranıdır
Örneğin: Boğaz Köprüsü'nün gerçekte 1074 m olan iki ayağı arası uzaklık ölçeği bilinmeyen bir haritada yaklaşık 05 cm gösterilmiştir Haritanın ölçeğini bulmak için harita üzerindeki uzunluğunu gerçek uzunluğa oranlarız

Buna göre haritanın ölçeği yaklaşık 1/200000'dir

Ölçek = Harita Üzerindeki Uzunluk / Arazi Üzerindeki Uzunluk (Gerçek Uzunluk)

Kesir Ölçek
Haritalardaki küçültme oranını basit kesirle ifade eden ölçek türüdür
1 / 25000 1 / 500000 1 / 1000000 birer kesir ölçektir
Kesir ölçekte pay ile paydanın birimleri aynidir Uzunluk birimi olarak santimetre (cm) kullanılır

Örneğin: 1 / 1000000 ölçeğinde arazi üzerindeki 1000000 cm (10 km)'lik uzunluk harita üzerinde 1 cm gösterilmiştir

Çizgi (grafik) Ölçek
Haritalardaki küçültme oranını çizgi grafiği üzerinde gösteren ölçek türüdür
Kesir ölçeğe göre düzenlenir ve santimetre (cm)'nin üstündeki tüm uzunluk birimleri kullanılır
Kesir Ölçeği Çizgi Ölçeğe Çevirme
Kesir ölçeği çizgi ölçeğe çevirirken önce 1 cm'nin kaç km'yi gösterdiği bulunur

Örnek: 1 / 2500000 ölçeğinde 1 cm 25 km'yi gösterdiğine göre çizgi ölçekte de 1 cm 25 km'yi göstermelidir

Bir doğru parçası çizilerek eşit aralıklara bölünür Üzerine 1 cm 25 km'yi gösterecek şekilde değerler yazılır

Sıfırın sol tarafındaki aralık 25 km'den daha kısa uzunlukların ölçülmesine yarayacak biçimde bölümlenir

Çizgi Ölçeği Kesir Ölçeğe Çevirme
Çizgi ölçeği kesir ölçeğe çevirirken önce ölçeğin uzunluğunun toplam kaç km'yi gösterdiği bulunur 1 cm'nin kaç km'yi gösterdiğini bulmak için orantı kurulur

Örneğin: Çizgi ölçeğin uzunluğu 5 cm'dir
5 cm 20 km gösterdiğine göre
1 cm x km'yi gösterir
----------------------------------------
x = 20 / 5 = 4 km
Bulunan deger cm'ye çevrilir
Buna göre kesir ölçek 1 / 400000'dir
UYARI: Çizgi ölçeği kesir ölçege çevirirken grafigin sonundaki uzunluk birimine dikkat etmemiz gerekir
Harita Türleri

Harita yaşamın her alanında yardımcı araçlar olarak kullanılır
Bir kentin imar planının çıkarılması karayolu demiryolu ya da köprü yapımı için en uygun yerin belirlenmesi arkeoloji coğrafya gibi birçok alanda araştırma yapılması sırasında haritalardan yararlanılır Haritalar konularına ve ölçeklerine göre ikiye ayrılır

A) Konularına Göre Haritalar
Konularına göre haritalar kullanım amaçlarına göre genel haritalar ve özel haritalar olarak ikiye ayrılır

Genel Haritalar
Toplumun geniş kesimi tarafından kullanılabilen haritalardır
- Topografya Haritaları
İzohips (es yükselti) eğrisi yöntemi ile yapılır Araziyi ölçekleri oranında ayrıntıları ile gösterirler Ölçekleri 1 / 20000 ile 1 / 500000 arasında değişir 1 / 20000'den büyük ölçekli olanlar kadastro islerinde ve askeri amaçlarla kullanılır Bu haritalardan ölçek uzunluk alan ve eğim hesaplamada yararlanılır

- Fiziki Haritalar
Fiziki haritalar yeryüzünün kabartı ve çukurluklarını gösteren orta ya da büyük ölçekli haritalardır Fiziki haritalar hazırlanırken es yükselti ve es derinlik eğrileri geniş aralıklarla geçirilir Bu aralıklar çeşitli renklerle boyanır Yükseltiler genellikle yeşil sari ve kahverenginin çeşitli tonları ile derinlikler ise açıktan koyuya mavi rengin tonları ile gösterilir

- Siyasi ve İdari Haritalar
Yeryüzünde veya bir kıtada bulunan ülkeleri bir ülkenin idari bölünüşünü yerleşim merkezlerini gösteren haritalardır Bu haritalardan uzunluk ve alan bulmada yararlanılır Ancak yer şekilleri hakkında bilgi edinilemez

- Duvar ve Atlas Haritaları
Eğitim ve öğretim amacına yönelik haritalardır Ölçekleri 1 / 1100000'dan daha küçüktür Dünya'nın tümünü kıtaları veya ülkeleri gösterirler