Konu
:
Çöller Ve Özellikleri Nelerdir?
Yalnız Mesajı Göster
Çöller Ve Özellikleri Nelerdir?
08-25-2012
#
1
Prof. Dr. Sinsi
Çöller Ve Özellikleri Nelerdir?
Çöller ve Özellikleri Nelerdir?
Çöller
Yeryüzünün yedide birini kaplayan çöller yaşamın olanaksız olduğu bölgelerden sayılır
Bununla birlikte yeryüzünün en etkileyici doğa parçaları arasında bazı çöller de vardır
Buralarda yaşayan hayvan ve bitkiler bölgeye uyum sağlayarak varlıklarını sürdürmeyi başarmışlardır
Bölgede yaşayan insanlar ise vahalar oluşturarak ve hayvancılık yaparak geçimlerini sağlamaktadırlar
Bu kurak arazide sulama yoluyla gerçek cennetler oluşturmak olanaklıdır
Bugün pek çok çölden petrol ve değerli madenler çıkarılmaktadır
Yaşama Düşman Bir Ortam
Yeryüzünün en kurak
bitkileri çok az ya da hiç olmayan bölgelerine çöl denir
Çölün en önemli özelliği buharlaşmanın yağış miktarından daha çok oluşudur
Tam çöllerde 11-12 ay süren bir kuraklık döneminden sonra 10 mm’den az bir yağış görülür
Gece ile gündüz arasındaki sıcaklık farkı çok büyüktür; bu fark +58 derece ile –10 derece arasında değişir
Bu yüksek sıcaklık farkı kayaların parçalanmasına yol açar
Böylece dağlar giderek birer moloz yığınına dönüşür
Sıcaklık değişmeleri kûm ve toz fırtınalarına neden olur
Kûm tanecikleriyle yüklü rüzgarlar önlerine çıkan kayaları yontup biçimlerini değiştirir
Yağmur yağdıktan sonra suların akıp gideceği yataklar olmadığından bunlar çeşitli yerlerdeki düzlüklerde birikir ve güçlü buharlaşmanın etkisiyle Cezayir ve Namibia’daki gibi tuz gölleri ortaya çıkar
Çöllerin Dağılımı
Çölün en ayırt edici özelliği olan kuraklık çeşitli nedenlerden kaynaklanır
Çöller bulundukları yerlere göre alize ya da dönence çölleri
iç çöller ya da kıta çölleri ve kıyı çölleri biçiminde sınıflandırılır
Alize çölleri neredeyse tüm yeryüzünü çepeçevre saran bir kuşak oluşturur
Bunlar ekvatoral alçak basınç kuşağının her iki yanında uzanan yüksek basınç bölgesinde yer alır
Ekvator’da ısınan hava yükselerek kuzey ya da güneydoğuya yönelirken karşı akımlara yol açar
Bunların bir bölümü yere doğru inerek alçalır ve böylece içlerindeki nem oranı yüzde 10’un altına düşer
Bunlar üstünden geçtikleri alanlara kuraklık getirir
Büyük Sahra ya da Arabistan Yarımadası’ndaki çöllerde sürekli bu tür rüzgarlar eser
Denizden esen alize rüzgarları ise Antiller’de olduğu gibi
yüksek oranda nem taşır ve yağışa neden olur
Kıtaların içindeki çöllerin az yağış almasının nedeni denize çok uzak olmaları ve önlerinde bulunan sıradağların yağış yüklü bulutların ilerlemesini engellemesidir
Kışların çok soğuk geçtiği bu tür çöllere örnek olarak Gobi verilebilir
Kıtaların batısında yer alan kıyı çöllerinin ortaya çıkış nedeni soğuk okyanus akıntılarıdır
(Örneğin Afrika’nın güneybatısındaki Benguela Akıntısı ile Güney Amerika’nın batısındaki Humboldt Akıntısı
) Bu tür soğuk okyanus akıntıları hava sıcaklığının 6 C’ye kadar düşmesine neden olur; bu nedenle denizden esen rüzgarlar içlerindeki nemi kıyıya ulaşamadan deniz üstünde boşaltmak zorunda kalır
Bu tür çöllere örnek olarak Namib ve Atacama verilebilir
Sahra:Yeryüzünün En Büyük Çölü
Sahra 8 milyon km2’lik yüzölçümüyle alize çöllerinin en büyüğüdür
Erg adı da verilen kûm çölü
genel kanının tersine bütün çölün yalnızca beşte birini kaplar
Onun dışında kalan yerler kaya ve molozlardan oluşur
Sahra’da Tibesti ve Ahaggar gibi
yükseklikleri 3
265 m’yi bulan dağlar da vardır
Buraları görece daha çok yağış alan ve göçebelerin yazın konaklamalarına elverişli yerlerdir
Buna karşılık Sahra’nın bazı yerlerine arka arkaya 10 yıl yağmur düşmediği olur
Yağışlar mineralleri yıkayıp götürmediği ve bitkiler onları tüketmemiş olduğu için
çölün zemini mineral besinler açısından çok zengindir
Bunun için
uzun süreli kuraklığı atlatmayı beceren tohum taneleri kısa ve güçlü sağanaklar biçiminde yağan ilk yağmurlarda hemen kök salıp çiçek açar ve birkaç gün içinde olgunlaşır
Çöllerin Yeşil Adaları: Vahalar
Çöllerde kilometrekareye düşen insan sayısı bir kişiden daha azdır
İnsanlar genellikle vahalarda yaşarlar
Vahalar ulaşılabilir bir yer altı ya da yerüstü su kaynağının yapay biçimde korunarak buraya getirilmesi ya da yer altı kaynak sularının doğal biçimde yüzeye çıkmasıyla oluşur
Sahra’daki vahalar 8
000 km2’lik bir alanı
yani çöl alanının binde 1’ini kaplar
Buralarda daha çok hurma ağaçları yetiştirilir
Ayrıca burada yaşayanların gereksinimini karşılayacak kadar darı
mısır
meyve ve sebze ekilir
Çöl gemisi olarak da adlandırılan develeri ve keçi kılından çadırlarıyla bir otlaktan ötekine gidip gelen göçebeler
yüzyıllar boyunca vahalarda yerleşik yaşayıp tarımla uğraşanlar üstünde egemenlik kurmuşlardır
Bu göçebeler genellikle Sahra’daki Tuaregler gibi aynı zamanda taşımacılık yapan savaşçı topluluklardır
Uygarlık Geliyor
Uçak ve öteki ulaşım araçlarının ortaya çıkmasıyla kervanlarla yapılan ticaret ve taşımacılık önemini yitirmiş ve Sahra’daki göçebelerin çoğu yerleşik yaşama geçmiştir
Ekolojik dengeleri çok duyarlı olan ve gitgide kalabalıklaşan vahalar çölün genişleyerek kendilerini yutma tehlikesiyle karşı karşıyadır
Bir zamanlar çöl şövalyeleri olarak adlandırılan insanlar artık ya petrol kuyularında
kömür
uranyum ocaklarında ya da çöl kıyısında kurulmuş sanayi tesislerinde çalışmaktadır
Yabancı gezginler de çölü keşfetmiştir
Eski çağlarda insanlar düşünceleriyle baş başa kalmak için çöllere çekilirken
bugün uygarlık yorgunu Avrupalılar çölde serüven gezilerine çıkmaktadır
Prof. Dr. Sinsi
Kullanıcının Profilini Göster
Prof. Dr. Sinsi Kullanıcısının Web Sitesi
Prof. Dr. Sinsi tarafından gönderilmiş daha fazla mesaj bul