Turkiyede Gollerin Olusum Sekilleri...

**Prof. Dr. Sinsi** · 08-25-2012

Türkiyedeki Göllerin Oluşum Şekilleri

Göller

çeşitli şekillerdeki çukur alanların sularla dolması ile meydana gelir

Gölün oluşumunu sağlayan çanaklar

tektonik

volkanik

karstik olayları ile buzul aşındırması sonucu oluşur

Ayrıca

dalga ve akıntıların faaliyetleri

akarsu vadisi veya bir havzanın akışını keserek göl oluşumunu sağlayabilir

Bu doğal olayların yanı sıra

insan eliyle oluşturulan yapay göller de vardır

Göllerimiz

oluşumunda etkili olan olayın özelliğine göre iki gruba ayrılır

Bunlar: 1

Doğal Göller
2

Baraj Gölleri
1 Doğal Göller
Doğal göller

tektonik

volkanik

karstik olaylar ile akarsular

buzullar

dalga ve akıntıların etkisiyle oluşur

Bu olaylar

tek basına göl oluşumuna sebep olduğu gibi

bazı durumlarda birden fazla olayın etkisiyle oluşmuş göller de vardır

Ülkemizin doğal göllerini; tektonik

karstik

set

volkanik

sirk ve karma yapılı göller olarak gruplandırabiliriz

11 Tektonik Göller
Bu göller

yer kabuğu hareketi sonucunda oluşan çanakların sularla dolması ile meydana gelir

Ülkemizin tektonik gölleri

genellikle yer kabuğunun hâlâ hareketli olduğu fay kuşaklarını takip eder

Sapanca

İznik

Ulubat ve Kuş gölleri

Güney Marmara bölümündeki çöküntü alanlarında yer alır

Ege Bölgesi'ndeki Simav Gölü tektonik karakterlidir

Göller yöresindeki Beyşehir

Eğirdir

Burdur

Ilgın (Çavuşçu)

Akşehir

Eber

Kovada gölleri de tektonik çanaklarda oluşmuştur

İç Anadolu Bölgesi'nde yer alan Tuz gölü

Seyfe ve Tuzla Gölleri bu özelliktedir

Doğu Anadolu Bölgesindeki Hazar ve Hozapin gölleri tektonik çukurlarda oluşmuştur

Ülkemizin en büyük doğal gölü olan Van Gölü ise tektonik

bir çukurluğun önünün lâvlarla kesilmesi sonucu oluşmuştur

Doğu Anadolu'nun diğer göllerinde de benzer özellikler görülür

1

2

Karstik Göller
Bu göller

kireç taşı ve alçı taşı gibi çözünebilen tabakaların bulunduğu sahalarda oluşur

Yurdumuzda

bu tür arazi/erin özellikle Akdeniz ve iç Anadolu bölgelerinde yaygın olması

söz konusu alanlarda karstik göllerin oluşumunu sağlamıştır

Karstik göller

Batı Toroslar boyunca yaygın olarak bulunur

Buradaki Kestel ve Salda gölleri tipik birer karstik göldür

Bununla birlikte yine bu alandaki Beyşehir

Eğirdir

Burdur

Acıgöl

Kovada ve Suğla gölleri gibi daha büyük göllerin oluşumu tektonik çanaklarda başlamış

karstik olaylarla devam etmiştir

1

3

Set Gölleri
Göl oluşumuna müsait

çukur alanların açık olan kısımlarının

çeşitli olaylarla tıkanması sonucu meydana gelen göllere set gölleri denir

Söz konusu olaylarla

çukurlukların önü doğal setlerle kesilerek

set gölleri oluşmuştur

Akarsuların oluşturduğu alüvyal set göllerinin başlıcaları

Marmara

Çamiçi

Köyceğiz gölleri ile Ankara yakınlarındaki Mogan ve Eymir gölleridir

Volkanik set gölleri ise Doğu Anadolu'da yaygındır

Bunların başlıcaları Van

Erçek

Nazik

Çıldır

Haçlı ve Balık gölleridir

Heyelan olayları sonucu akarsu vadilerinin tıkanması ile oluşan başlıca göller ise

Tortum

Sera

Zinav

Abant

Sülük ve Yedigöller’dir

Bunların dışında kıyılarımızda

özellikle deltalarda dalga ve akıntı faaliyetleri ile oluşmuş kıyı set gölleri de bulunmaktadır

1

4

Volkanik Göller
Volkanizma faaliyetleri sırasında oluşan patlama çukurları ya da kraterlerde meydana gelen göllerdir

Üçüncü jeolojik zamanda yoğun volkanik faaliyetlere maruz kalan ülkemizde

volkanik kökenli göller de oluşmuştur

İç Anadolu volkanik alanlarındaki Meke tuzlası ve Acıgöl

patlama çukurlarında oluşmuş maar gölleridir

Nemrut volkanı üzerindeki Nemrut gölü ve Isparta yakınlarındaki Gölcük Gölü krater gölleridir

Bunların yanı sıra Süphan dağının yan kraterlerinden birinde bulunan Aygır gölü bunlardandır

1

5

Sirk Gölleri
Dağ doruklarındaki buzulların hareketleriyle ortaya çıkan çukurlarda oluşan göllere

sirk gölü denir

Yurdumuzun 2200 m'den yüksek dağları son buzul döneminde buzullaşmaya uğramıştır

Günümüzde de

Sat

Ağrı

Erciyes

Kaçkar

Bolkar ve Aladağlar üzerinde yer yer buzullar bulunmaktadır

2

Baraj Gölleri
Akarsu ağı bakımından oldukça zengindir

Yine ülkemizde dağların geniş yer kaplaması

yüksek olması

akarsuların dar ve derin vadilerde akmasına sebep olmuştur

Bu özellikler de

baraj yapımına elverişli şartlar ortaya çıkarmıştır

İçme ve sulama suyu temini

elektrik enerjisi üretimi

taşkın kontrolü gibi ihtiyaçlar

baraj yapımını teşvik eden diğer faktörlerdir

Ayrıca

su ürünleri üretimi ve diğer etkenler sebebiyle akarsularımız üzerinde çok sayıda baraj inşa edilmiştir

Yurdumuzdaki akarsular üzerinde

140’dan fazla baraj bulunmaktadır

Fırat nehri üzerindeki Atatürk

Keban

Karakaya barajları ülkemizin en büyük barajlarıdır

Dicle nehri üzerindeki en önemli baraj

Devegeçidi barajıdır

Yurdumuzun en uzun akarsuyu olan Kızılırmak üzerinde

Hirfanlı

Kesikköprü

Kapulukaya ve Altınkaya barajları yapılmıştır

Yeşilırmak üzerinde ise

Almus

Hasan Uğurlu ve Suat Uğurlu barajları bulunur

Sakarya nehri üzerindeki Hasan Polatkan barajı

yurdumuzun önemli barajlarındandır

Gediz üzerindeki Demirköprü

Büyük Menderes üzerindeki Adıgüzel ve Kemer barajları

Ege Bölgesi'nin başlıca barajlarıdır

Seyhan Nehri üzerinde bulunan Seyhan ve Ceyhan Nehri üzerindeki Aslantaş barajları

Çukurova için çok büyük öneme sahiptir

08-25-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Turkiyede Gollerin Olusum Sekilleri... Türkiyedeki Göllerin Oluşum Şekilleri Göller çeşitli şekillerdeki çukur alanların sularla dolması ile meydana gelir Gölün oluşumunu sağlayan çanaklar tektonik volkanik karstik olayları ile buzul aşındırması sonucu oluşur Ayrıca dalga ve akıntıların faaliyetleri akarsu vadisi veya bir havzanın akışını keserek göl oluşumunu sağlayabilir Bu doğal olayların yanı sıra insan eliyle oluşturulan yapay göller de vardır Göllerimiz oluşumunda etkili olan olayın özelliğine göre iki gruba ayrılır Bunlar: 1 Doğal Göller 2 Baraj Gölleri 1 Doğal Göller Doğal göller tektonik volkanik karstik olaylar ile akarsular buzullar dalga ve akıntıların etkisiyle oluşur Bu olaylar tek basına göl oluşumuna sebep olduğu gibi bazı durumlarda birden fazla olayın etkisiyle oluşmuş göller de vardır Ülkemizin doğal göllerini; tektonik karstik set volkanik sirk ve karma yapılı göller olarak gruplandırabiliriz 11 Tektonik Göller Bu göller yer kabuğu hareketi sonucunda oluşan çanakların sularla dolması ile meydana gelir Ülkemizin tektonik gölleri genellikle yer kabuğunun hâlâ hareketli olduğu fay kuşaklarını takip eder Sapanca İznik Ulubat ve Kuş gölleri Güney Marmara bölümündeki çöküntü alanlarında yer alır Ege Bölgesi'ndeki Simav Gölü tektonik karakterlidir Göller yöresindeki Beyşehir Eğirdir Burdur Ilgın (Çavuşçu) Akşehir Eber Kovada gölleri de tektonik çanaklarda oluşmuştur İç Anadolu Bölgesi'nde yer alan Tuz gölü Seyfe ve Tuzla Gölleri bu özelliktedir Doğu Anadolu Bölgesindeki Hazar ve Hozapin gölleri tektonik çukurlarda oluşmuştur Ülkemizin en büyük doğal gölü olan Van Gölü ise tektonik bir çukurluğun önünün lâvlarla kesilmesi sonucu oluşmuştur Doğu Anadolu'nun diğer göllerinde de benzer özellikler görülür 12 Karstik Göller Bu göller kireç taşı ve alçı taşı gibi çözünebilen tabakaların bulunduğu sahalarda oluşur Yurdumuzda bu tür arazi/erin özellikle Akdeniz ve iç Anadolu bölgelerinde yaygın olması söz konusu alanlarda karstik göllerin oluşumunu sağlamıştır Karstik göller Batı Toroslar boyunca yaygın olarak bulunur Buradaki Kestel ve Salda gölleri tipik birer karstik göldür Bununla birlikte yine bu alandaki Beyşehir Eğirdir Burdur Acıgöl Kovada ve Suğla gölleri gibi daha büyük göllerin oluşumu tektonik çanaklarda başlamış karstik olaylarla devam etmiştir 13 Set Gölleri Göl oluşumuna müsait çukur alanların açık olan kısımlarının çeşitli olaylarla tıkanması sonucu meydana gelen göllere set gölleri denir Söz konusu olaylarla çukurlukların önü doğal setlerle kesilerek set gölleri oluşmuştur Akarsuların oluşturduğu alüvyal set göllerinin başlıcaları Marmara Çamiçi Köyceğiz gölleri ile Ankara yakınlarındaki Mogan ve Eymir gölleridir Volkanik set gölleri ise Doğu Anadolu'da yaygındır Bunların başlıcaları Van Erçek Nazik Çıldır Haçlı ve Balık gölleridir Heyelan olayları sonucu akarsu vadilerinin tıkanması ile oluşan başlıca göller ise Tortum Sera Zinav Abant Sülük ve Yedigöller’dir Bunların dışında kıyılarımızda özellikle deltalarda dalga ve akıntı faaliyetleri ile oluşmuş kıyı set gölleri de bulunmaktadır 14 Volkanik Göller Volkanizma faaliyetleri sırasında oluşan patlama çukurları ya da kraterlerde meydana gelen göllerdir Üçüncü jeolojik zamanda yoğun volkanik faaliyetlere maruz kalan ülkemizde volkanik kökenli göller de oluşmuştur İç Anadolu volkanik alanlarındaki Meke tuzlası ve Acıgöl patlama çukurlarında oluşmuş maar gölleridir Nemrut volkanı üzerindeki Nemrut gölü ve Isparta yakınlarındaki Gölcük Gölü krater gölleridir Bunların yanı sıra Süphan dağının yan kraterlerinden birinde bulunan Aygır gölü bunlardandır 15 Sirk Gölleri Dağ doruklarındaki buzulların hareketleriyle ortaya çıkan çukurlarda oluşan göllere sirk gölü denir Yurdumuzun 2200 m'den yüksek dağları son buzul döneminde buzullaşmaya uğramıştır Günümüzde de Sat Ağrı Erciyes Kaçkar Bolkar ve Aladağlar üzerinde yer yer buzullar bulunmaktadır 2 Baraj Gölleri Akarsu ağı bakımından oldukça zengindir Yine ülkemizde dağların geniş yer kaplaması yüksek olması akarsuların dar ve derin vadilerde akmasına sebep olmuştur Bu özellikler de baraj yapımına elverişli şartlar ortaya çıkarmıştır İçme ve sulama suyu temini elektrik enerjisi üretimi taşkın kontrolü gibi ihtiyaçlar baraj yapımını teşvik eden diğer faktörlerdir Ayrıca su ürünleri üretimi ve diğer etkenler sebebiyle akarsularımız üzerinde çok sayıda baraj inşa edilmiştir Yurdumuzdaki akarsular üzerinde 140’dan fazla baraj bulunmaktadır Fırat nehri üzerindeki Atatürk Keban Karakaya barajları ülkemizin en büyük barajlarıdır Dicle nehri üzerindeki en önemli baraj Devegeçidi barajıdır Yurdumuzun en uzun akarsuyu olan Kızılırmak üzerinde Hirfanlı Kesikköprü Kapulukaya ve Altınkaya barajları yapılmıştır Yeşilırmak üzerinde ise Almus Hasan Uğurlu ve Suat Uğurlu barajları bulunur Sakarya nehri üzerindeki Hasan Polatkan barajı yurdumuzun önemli barajlarındandır Gediz üzerindeki Demirköprü Büyük Menderes üzerindeki Adıgüzel ve Kemer barajları Ege Bölgesi'nin başlıca barajlarıdır Seyhan Nehri üzerinde bulunan Seyhan ve Ceyhan Nehri üzerindeki Aslantaş barajları Çukurova için çok büyük öneme sahiptir