Yerleşme Ve Yerleşmeyi Etkileyen Faktörler Nelerdir?

**Prof. Dr. Sinsi** · 08-25-2012

Yerleşme ve Yerleşmeyi Etkileyen Faktörler Nelerdir?

İnsanların

çok farklı türdeki konutlarda

yaşamlarını toplu ya da dağınık şekilde sürdürmelerine yerleşme denir

YERLEŞMEYİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER
1 İklim
Yerleşmeyi etkileyen en önemli faktördür

Dünya’da Orta kuşak karalarında iklim koşulları uygun olduğundan

nüfus fazla iken çöllerde

kutup bölgelerinde bataklıklarda ve yüksek dağlık alanlarda

iklim şartları uygun olmadığından

nüfus çok azdır

Yine

Ekvatoral bölgede 0 – 1000 m yükseltiler arasında

aşırı nemli ve bunaltıcı bir iklim etkili olduğundan

Amazon ile Kongo havzalarında da nüfus azdır

2

Yeryüzü şekilleri
Dağlık

çok engebeli ve yüksek sahalar

yerleşmelerin kurulmasını ve gelişmesini önemli ölçüde engellemektedir

Buna karşılık düz ovalık alanlarda tarım

ulaşım

sanayi faaliyetleri daha çok geliştiğinden nüfus fazladır

Doğu Anadolu ve Karadeniz bölgelerinde nüfus yoğunluğunun az

Marmara ve Ege bölgelerinde fazla olması buna örnektir

3 Toprak
Verimsiz toprakların bulunduğu yerler

nüfusça tenha iken (Tuz Gölü çevresi)

verimli toprakların bulunduğu yerler nüfusça zengindir

(Çukurova ve Ege ovaları gibi)
4 Ekonomik Kaynaklar
Ekonomik kaynakların fazla olduğu

sanayi

ticaret faaliyetlerinin yoğun olduğu

maden ve enerji kaynaklarının çok bulunduğu yerlerde nüfus yoğunluğu artmaktadır

Ülkemizde Marmara Bölgesi ile Zonguldak

Karabük

Ereğli

Batman gibi merkezlerin nüfusça yoğun olmaları ekonomik kaynakların çok olmasındandır

Ekonomik kaynakların yetersiz olduğu bölgelerde

halk geçimini temin etmek için göç etmekte ve nüfusları azalmaktadır

YERLEŞME ÇEŞİTLERİ
A KIRSAL YERLEŞME
Türkiye’de

nüfusu 10

000′in altında olan yerleşmelere denmektedir

Kır yerleşmeleri

tarım ve hayvancılık faaliyetlerinin birlikte yapıldığı ya da ön plana çıktığı yerleşmelerdir

Kırsal yerleşmelerin bazılarında yerleşik hayat tarzı (köy gibi)

bazılarında konar – göçerlik veya yaylacılık gibi yarı yerleşik tarz görülür

Kırsal kesimde yerleşmeler toplu ve dağınık olmak üzere ikiye ayrılır

Toplu Yerleşme: Evlerin birbirine yakın olduğu yerleşme biçimidir

Suyun az olduğu yerlerde ve arazinin düz olduğu ovalık alanlarda insanlar toplu olarak yerleşmişlerdir

Türkiye’de İç Anadolu

Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde su kaynakları az olduğu için toplu yerleşmeler fazladır

Dağınık Yerleşme: Suyun (yağışların) bol olduğu yerlerde

arızalı ve eğimli bölgelerde

evlerin birbirinden uzak olduğu bahçeler içerisinde insanlar dağınık olarak yerleşmişlerdir

Türkiye’de Karadeniz Bölgesi

dağınık yerleşmenin en yaygın olarak görüldüğü yerdir

Dağınık yerleşmede su fazlalığı ve yerşekillerinin engebeliliği etkilidir

Kırsal yerleşme çeşitleri
a

Köy altı yerleşmeleri: Çiftlik

mezra

kom

divan

oba

yayla gibi yerleşmelere denir

Bunlar köylerden küçüktür

Daha çok

hayvancılık amaçlı veya yazları serinlemek amacıyla kurulmuştur

Doğu Anadolu

G

Doğu Anadolu

Karadeniz ve Akdeniz bölgelerinde yaygındır

b

Köyler
c

Bucak ve nahiyeler
TAŞ AHŞAP VE KERPİÇ EVLER
Kırsal meskenlerin yapımında kullanılan malzemeler doğal çevre ile yakından ilişkilidir

Çevrede taş malzemeler yaygınsa konutlarda taş kullanılır

Ormanlık yörelerde meskenlerde daha çok ahşap kullanılır

Taş ve ahşap malzemenin bulunmadığı yarı kurak bölgelerde

meskenlerde kerpiç malzeme kullanılır

• Taş meskenler: Köylerimizde çok rastlanan mesken tiplerinden biri olup

daha çok Akdeniz

Ege ve Doğu Anadolu bölgelerinde rastlanır

• Ahşap meskenler: Ahşap köy meskenlerinin en yoğun olduğu yerler ormanlık yörelerimizdir

Daha çok

Karadeniz

Akdeniz

Ege ve Güney Marmara’da yaygındır

• Kerpiç meskenler: Ülkemizde İç Anadolu

Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde yaygın olarak görülür

B KENTSEL YERLEŞME (ŞEHİRLER)
Türkiye’de

nüfusu 10

000 den fazla olan yerleşmelere kentsel yerleşme denmektedir

1935′e kadar nüfusun % 80′i köylerde otururken

kent nüfusu % 20′sini (bilgi yelpazesi) oluşturuyordu

1997 yılında yapılan sayım sonuçlarına göre

ise nüfusun % 65′i kentlerde % 35′i kırsal kesimde toplanmıştır

Türkiye’de özellikle sanayinin gelişmesine paralel olarak göç olayı artmış ve yeni kentler ortaya çıkmış ya da kentlerde aşırı büyümeler meydana gelmiştir

Türkiye’de kentleşme hızı sanayileşme hızından daha yüksektir

Bu durum gecekondulaşma gibi bir çok problemi beraberinde getirmiştir

1997 yılı nüfus sayımı sonuçlarına göre

kentleşme oranının en yüksek olduğu bölge Marmara’dır

Bu durum

bölgenin çok göç aldığını ve sanayileşmede ileri gittiğini gösterir

Marmara’yı

Ege

İç Anadolu

Akdeniz

Güneydoğu ve Doğu Anadolu bölgeleri takip eder

Kentleşme oranı en az Karadeniz Bölgesi’nde görülür

08-25-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Yerleşme Ve Yerleşmeyi Etkileyen Faktörler Nelerdir? Yerleşme ve Yerleşmeyi Etkileyen Faktörler Nelerdir? İnsanların çok farklı türdeki konutlarda yaşamlarını toplu ya da dağınık şekilde sürdürmelerine yerleşme denir YERLEŞMEYİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER 1 İklim Yerleşmeyi etkileyen en önemli faktördür Dünya’da Orta kuşak karalarında iklim koşulları uygun olduğundan nüfus fazla iken çöllerde kutup bölgelerinde bataklıklarda ve yüksek dağlık alanlarda iklim şartları uygun olmadığından nüfus çok azdır Yine Ekvatoral bölgede 0 – 1000 m yükseltiler arasında aşırı nemli ve bunaltıcı bir iklim etkili olduğundan Amazon ile Kongo havzalarında da nüfus azdır 2 Yeryüzü şekilleri Dağlık çok engebeli ve yüksek sahalar yerleşmelerin kurulmasını ve gelişmesini önemli ölçüde engellemektedir Buna karşılık düz ovalık alanlarda tarım ulaşım sanayi faaliyetleri daha çok geliştiğinden nüfus fazladır Doğu Anadolu ve Karadeniz bölgelerinde nüfus yoğunluğunun az Marmara ve Ege bölgelerinde fazla olması buna örnektir 3 Toprak Verimsiz toprakların bulunduğu yerler nüfusça tenha iken (Tuz Gölü çevresi) verimli toprakların bulunduğu yerler nüfusça zengindir (Çukurova ve Ege ovaları gibi) 4 Ekonomik Kaynaklar Ekonomik kaynakların fazla olduğu sanayi ticaret faaliyetlerinin yoğun olduğu maden ve enerji kaynaklarının çok bulunduğu yerlerde nüfus yoğunluğu artmaktadır Ülkemizde Marmara Bölgesi ile Zonguldak Karabük Ereğli Batman gibi merkezlerin nüfusça yoğun olmaları ekonomik kaynakların çok olmasındandır Ekonomik kaynakların yetersiz olduğu bölgelerde halk geçimini temin etmek için göç etmekte ve nüfusları azalmaktadır YERLEŞME ÇEŞİTLERİ A KIRSAL YERLEŞME Türkiye’de nüfusu 10000′in altında olan yerleşmelere denmektedir Kır yerleşmeleri tarım ve hayvancılık faaliyetlerinin birlikte yapıldığı ya da ön plana çıktığı yerleşmelerdir Kırsal yerleşmelerin bazılarında yerleşik hayat tarzı (köy gibi) bazılarında konar – göçerlik veya yaylacılık gibi yarı yerleşik tarz görülür Kırsal kesimde yerleşmeler toplu ve dağınık olmak üzere ikiye ayrılır Toplu Yerleşme: Evlerin birbirine yakın olduğu yerleşme biçimidir Suyun az olduğu yerlerde ve arazinin düz olduğu ovalık alanlarda insanlar toplu olarak yerleşmişlerdir Türkiye’de İç Anadolu Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde su kaynakları az olduğu için toplu yerleşmeler fazladır Dağınık Yerleşme: Suyun (yağışların) bol olduğu yerlerde arızalı ve eğimli bölgelerde evlerin birbirinden uzak olduğu bahçeler içerisinde insanlar dağınık olarak yerleşmişlerdir Türkiye’de Karadeniz Bölgesi dağınık yerleşmenin en yaygın olarak görüldüğü yerdir Dağınık yerleşmede su fazlalığı ve yerşekillerinin engebeliliği etkilidir Kırsal yerleşme çeşitleri a Köy altı yerleşmeleri: Çiftlik mezra kom divan oba yayla gibi yerleşmelere denir Bunlar köylerden küçüktür Daha çok hayvancılık amaçlı veya yazları serinlemek amacıyla kurulmuştur Doğu Anadolu G Doğu Anadolu Karadeniz ve Akdeniz bölgelerinde yaygındır b Köyler c Bucak ve nahiyeler TAŞ AHŞAP VE KERPİÇ EVLER Kırsal meskenlerin yapımında kullanılan malzemeler doğal çevre ile yakından ilişkilidir Çevrede taş malzemeler yaygınsa konutlarda taş kullanılır Ormanlık yörelerde meskenlerde daha çok ahşap kullanılır Taş ve ahşap malzemenin bulunmadığı yarı kurak bölgelerde meskenlerde kerpiç malzeme kullanılır • Taş meskenler: Köylerimizde çok rastlanan mesken tiplerinden biri olup daha çok Akdeniz Ege ve Doğu Anadolu bölgelerinde rastlanır • Ahşap meskenler: Ahşap köy meskenlerinin en yoğun olduğu yerler ormanlık yörelerimizdir Daha çok Karadeniz Akdeniz Ege ve Güney Marmara’da yaygındır • Kerpiç meskenler: Ülkemizde İç Anadolu Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde yaygın olarak görülür B KENTSEL YERLEŞME (ŞEHİRLER) Türkiye’de nüfusu 10000 den fazla olan yerleşmelere kentsel yerleşme denmektedir 1935′e kadar nüfusun % 80′i köylerde otururken kent nüfusu % 20′sini (bilgi yelpazesi) oluşturuyordu 1997 yılında yapılan sayım sonuçlarına göre ise nüfusun % 65′i kentlerde % 35′i kırsal kesimde toplanmıştır Türkiye’de özellikle sanayinin gelişmesine paralel olarak göç olayı artmış ve yeni kentler ortaya çıkmış ya da kentlerde aşırı büyümeler meydana gelmiştir Türkiye’de kentleşme hızı sanayileşme hızından daha yüksektir Bu durum gecekondulaşma gibi bir çok problemi beraberinde getirmiştir 1997 yılı nüfus sayımı sonuçlarına göre kentleşme oranının en yüksek olduğu bölge Marmara’dır Bu durum bölgenin çok göç aldığını ve sanayileşmede ileri gittiğini gösterir Marmara’yı Ege İç Anadolu Akdeniz Güneydoğu ve Doğu Anadolu bölgeleri takip eder Kentleşme oranı en az Karadeniz Bölgesi’nde görülür