Yeryüzünde İklim Tipleri Nelerdir?

**Prof. Dr. Sinsi** · 08-25-2012

Yeryüzünde İklim Tipleri Nelerdir?

İklimler; sıcaklık

basınç - rüzgarlar ve nem - yağış özelliklerinin bir araya gelmesiyle belirir

İklimi oluşturan bu elemanlardan birinin veya ikisinin farklı olması sonucu

değişik iklim tipleri belirir

Aynı veya benzer iklim özelliklerinin yayıldığı alanlar sınırlandırılırsa ortaya iklim bölgeleri çıkar

Bir iklim bölgesi içinde etkili olan iklim

belirli bir iklim tipini temsil eder

Yerel özelliklerden dolayı dünya üzerinde çok çeşitli iklim tipleri vardır

Ancak bunların bir kısmı küçük alanlarda etkili olduğu için dikkate alınmaz

Benzer özellik gösterenler ise guruplandırılarak isimlendirilir

"Soğuk iklimler"

"Sıcak iklimler"

"Nemli iklimler"

"Kurak iklimler" gibi

Bazı iklim sınıflandırmaları ise bitki örtüsüne göre (Bozkır iklimi

savan iklimi gibi ) ve hatta orada yaşayan hayvanlara göre yapılmıştır

9-TUNDRA İKLİMİ
Görüldüğü yerler: Sibirya

İskandinavya Yarımadasının kuzeyinde

Kanada’nın kuzeyinde

Grönland adasının kıyı kesimlerinde görülür

Özellikleri:
En sıcak ay ortalaması 10 °C yi geçmez

Kışın sıcaklık –30

-40 °C’lara kadar iner

Toprak yılın büyük bir kesiminde donmuş haldedir

Sadece yazın sıcaklığın artması ile toprağın üst kısmındaki buzlar erir ve bataklıklar oluşur

Yıllık yağış miktarı 200-250 mm civarındadır

Bitki örtüsü yosun

ot ve cılız çalılıklardan oluşan Tundra bitki örtüsüdür

A- SICAK İKLİMLER
1- EKVATORAL İKLİM
Görüldüğü yerler: 10 kuzey ve güney enlemleri arsında etkilidir

Özellikle Amazon ve Kongo Havzaları ile Malezya

Filipinler ve Papua Yeni Gine’de etkilidir

Özellikleri:
Yıllık sıcaklık ortalaması 25 °C’nin üstündedir

Yıllık ve günlük sıcaklık farkı en az olan iklimdir (1-2 °C civarında)

Sebepleri : Güneş ışınlarının bütün yıl dike yakın açıyla düşmesi ve nemliliğin fazla olmasıdır

Her mevsim düzenli yağış alır

Fakat en fazla yağış güneş ışınlarının Ekvatora dik geldiği tarihlerde görülür

Buharlaşma arttığı için

Yağışlar oluşum bakımından Konveksiyon yağışlarına örnektir

Yıllık yağış miktarı 2000 mm ‘nin üstündedir

Bitki örtüsü bütün yıl yeşil kalan sık ve uzun boylu yağmur ormanlarıdır

Yağışların fazla olması ve yüksek sıcaklık kimyasal çözülmeyi artırmıştır

Topraklar fazla yıkandığı için verimi düşüktür ve kırmızı renkli Laterit topraklarıdır

2- YAZI YAĞIŞLI TROPİKAL (SAVAN) İKLİMİ
Görüldüğü yerler: Ekvatoral iklim ile çöl iklimi arasında görülür (10-20° kuzey ve güney enlemleri arasında görülür)

Özellikleri:
Bu iklim bölgesinde güneş ışınları yılda iki kez dik açıyla düşer

Güneş ışınlarının dik geldiği yaz dönemi yağışlı

kışlar kuraktır

Sıcaklık ortalaması bütün yıl 20 °C nin üstündedir

Yıllık yağış miktarı 1000-1200 mm arasındadır

Bitki örtüsü savandır

Savanlar uzun süre yeşil kalan

gür ve uzun boylu ot topluluklarıdır

Savan bitki örtüsü içinde yer altı sularının yüzeye çıktığı yerlerde ve akarsu boylarında ormanlar görülür

3- MUSON İKLİMİ
Görüldüğü yerler: Muson rüzgarlarının etkili olduğu Güney

Güneydoğu ve Doğu Asya’da etkilidir

Özellikleri:

Muson rüzgarlarından dolayı bu iklimde yaz mevsimi yağışlı

kışlar kuraktır

Bu yönüyle savan iklimi ile benzerlik gösterir

Sıcaklık ortalaması bütün yıl 10 °C nin üstündedir

Yıllık sıcaklık farkı Savan iklimine göre fazladır

Yıllık yağış miktarı 1000-1500 mm civarındadır

Ancak kıyı kesimlerde bu yağış miktarı çok daha fazla olabilmektedir

Örnek Hindistan’ın kuzey doğusunda yer alan Çerapunçi 12000 mm yağış almaktadır (Dünyanın en fazla yağış alan yeridir)

Bitki örtüsü kışın yaprağını döken geniş yapraklı muson ormanlarıdır

Muson ormanlarının tipik ağacı teak ağacıdır

4- ÇÖL İKLİMLERİ
Yağış miktarlarının 150 mm nin altında olan bölgelerde çöl iklimleri görülür

Çöl iklimleri görüldüğü yere göre;

a- Sıcak Çöller ( Tropikal)
* Dönenceler çevresinde görülür

Oluşmasında dünyanın günlük hareketinden kaynaklanan dinamik yüksek basınç etkilidir

* Görüldüğü yerler: Afrika’nın kuzeyi (Büyük sahra) Arabistan yarım adası

Basra körfezi çevresi

Hindistan’ın kuzeybatısı (Tar çölü)

Avustralya’nın iç kısımları ve batısı

Afrika’nın güney batısındaki Namib ve Kalahari çölleri

G

Amerika’daki Patagonya Atakama

Peru çölleri ve K

Amerika’daki Meksika çölleridir

Özellikleri:
Mutlak ve bağıl nem çok düşüktür

Bu sebeple günlük sıcaklık farkı en fazla olan iklimdir

Belirli bir yağış mevsimi yoktur

bazı yıllar hiç yağış olmayabilir

Mekanik çözülmenin en fazla olduğu iklimdir

Yıllık sıcaklık farkı günlük sıcaklık farkı kadar yüksek değildir

Çünkü güneş ışınları bu alanlara yıl boyunca dike yakın açıyla düşmektedir

Bitki örtüsü yok denecek kadar azdır

Cılız ot ve çalılıklarla kaktüs iklimin doğal bitki örtüsünü oluştururlar

Çöllerde yer altı su seviyesinin yüzeye yakın olduğu veya çıktığı yerler olan vahalar canlı yaşamı için elverişli yerleri oluşturur

b- Karasal Çöller
Ilıman kuşak kara içlerinde etrafı dağlarla çevrili çukur alanlarda görülür

Buralarda çöl özellikleri görülme sebebi yağış azlığıdır

Görüldüğü yerler: Kızılkum (Özbekistan)

Karakum (Türkmenistan)

Gobi (Moğolistan)

Taklamakan (Çin)

Arizona (A

B

D) çölleridir

c- Soğuk Çöller
Kutuplarda görülür

Çöl denmesinin sebebi yağış azlığıdır

Yağış azlığının da sebebi sıcaklığın düşük olmasıdır

Sıcaklık düşük olduğu için buharlaşma ile atmosfere karışan nem azdır

Dolayısıyla yağış da az olmaktadır

Zemin buzlarla kaplı olduğu için bitki örtüsü yoktur

B- ORTA KUŞAK İKLİMLERİ
5- AKDENİZ İKLİMİ
Görüldüğü yerler: Akdeniz’e kıyısı olan ülkeler ( Libya

Mısır ve Lübnan hariç

Buralarda görülmeme sebebi yer şekillerinin engebesiz olmasıdır

)

Avustralya’nın güneybatısı

G

Afrika Cumhuriyetinde Kap bölgesi

Şili’nin orta kesimleri ve Kuzey Amerika’da Kaliforniya çevresinde etkilidir

Özellikleri:
Yazlar sıcak ve kurak kışlar ılık ve yağışlıdır

Yaz sıcaklığı güneş ışınlarının düşme açısına

kuraklık ise alçalıcı hava hareketlerine bağlıdır

En sıcak ay ortalaması 28-30°C

en soğuk ay ortalaması 8-10 °C dir

Yıllık ortalama 18°C dir

Kar yağışı ve don olayı çok ender görülür

En fazla yağış kışın

en az yağış yazın düşer

Kışın görülen yağışlar Cephesel kökenlidir

Cephesel yağışlar en fazla bu ikimde görülür

Yıllık yağış miktarı yükseltiye göre değişir

Ortalama 600-1000 mm arasındadır

Bitki örtüsü maki dediğimiz bodur bitki topluluğudur

Maki; mersin

defne

kocayemiş

zeytin

zakkum

keçiboynuzu vb bitkilerden oluşur

Akdeniz iklimi yurdumuzda Akdeniz

Ege

G

Marmara ve G

D

Anadolu Bölgesinin batısında görülür

Ancak Akdeniz Bölgesinden uzaklaştıkça enlem

yükselti ve karasallığın etkisiyle bozulmaya uğrar

6- ILIMAN OKYANUS İKLİMİ
Görüldüğü yerler: Batı Rüzgarları sebebiyle Ilıman Kuşak karalarının batısında görülür (Batı ve K

Batı Avrupa

Amerika’nın batısı)

Yurdumuzda ise Karadeniz kıyılarında etkilidir

Özellikleri:
Yazlar serin

kışlar ılıktır

Her mevsim yağışlıdır

En sıcak ay ortalaması 24-25 °C

en soğuk ay ortalaması 5-6 °C dir

Yıllık ortalama 13-15 °C dir

Günlük ve yıllık sıcaklık farkı azdır

Nemlilik fazla olduğu için

Yıllık yağış miktarı 1500 mm civarındadır

Yükseltisi fazla olan yerlerde bu miktar artmaktadır

En fazla yağış Sonbaharda

en az yağış ilkbaharda görülür

Yağış oluşumu yamaç yağışı şeklindedir

Bitki örtüsü ormandır

7- ORTA KUŞAK KARASAL İKLİM
Görüldüğü yerler: Deniz etkisinden uzak kara içlerinde ve ılıman kuşak karalarının doğu kıyılarında (soğuk su akıntısından dolayı) görülür

Yurdumuzda ise Doğu Anadolu Bölgesinde Erzurum –Kars Bölümünde görülür

Özellikleri:
Kış erken gelir

çok soğuk olur

Kar ortalama 80-90 gün toprak üstünde kalır

Yaz da erken gelir ve çok sıcak olur

Karlar hızla erir

En sıcak ay ortalaması 20 °C civarındadır

Bazen sıcaklık 30 °C ye kadar çıkabilmektedir

En soğuk ay ortalaması –10 °C civarındadır

Bazı günler –40 °C ye kadar sıcaklığın düştüğü de gözlenebilmektedir

Yıllık sıcaklık ortalaması 3-5 °C dir

Yıllık sıcaklık farkı 40-50 °C ye kadar ulaşabilmektedir

En fazla yağış ilkbahar ve yaz dönemlerinde düşmektedir

Karasallık arttıkça yağışlar yaz mevsimine kaymaktadır

Ör

Erzurum –Kars bölümünde olduğu gibi

En az yağış kışın düşmektedir ve kar şeklindedir

Yıllık yağış ortalaması 500-600 mm civarındadır

8- STEP İKLİMİ
Görüldüğü yerler: Sıcak ve ılıman kuşak kara içlerinde görülür

Yurdumuzda İç Anadolu Bölgesinde ve Ergene Bölümünde görülen karasal iklim buna örnektir

Özellikleri:
Yazlar sıcak ve kurak

kışlar soğuk ve kar yağışlı geçer

En sıcak ay ortalaması 20-25 °C dir

En soğuk ay ortalaması da 0- (-2) °C dir

En fazla yağış ilkbaharda

en az yağış yazın düşer

İlkbaharda görülen yağışlar genelde konveksiyon (Kırkikindi) yağışı şeklindedir

Yıllık yağış miktarı 250-350 mm civarındadır

Bitki örtüsü ilkbahar yağışlarıyla yeşeren

yaz başlarında kuruyan küçük boylu ot topluluğudur

Buna step (bozkır) bitki örtüsü denir

Bozkır bitki örtüsü içinde geven

deve dikeni

gelincik

çoban yastığı gibi bitkiler yer almaktadır

08-25-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Yeryüzünde İklim Tipleri Nelerdir? Yeryüzünde İklim Tipleri Nelerdir? İklimler; sıcaklık basınç - rüzgarlar ve nem - yağış özelliklerinin bir araya gelmesiyle belirir İklimi oluşturan bu elemanlardan birinin veya ikisinin farklı olması sonucu değişik iklim tipleri belirir Aynı veya benzer iklim özelliklerinin yayıldığı alanlar sınırlandırılırsa ortaya iklim bölgeleri çıkar Bir iklim bölgesi içinde etkili olan iklim belirli bir iklim tipini temsil eder Yerel özelliklerden dolayı dünya üzerinde çok çeşitli iklim tipleri vardır Ancak bunların bir kısmı küçük alanlarda etkili olduğu için dikkate alınmaz Benzer özellik gösterenler ise guruplandırılarak isimlendirilir "Soğuk iklimler" "Sıcak iklimler" "Nemli iklimler" "Kurak iklimler" gibi Bazı iklim sınıflandırmaları ise bitki örtüsüne göre (Bozkır iklimi savan iklimi gibi ) ve hatta orada yaşayan hayvanlara göre yapılmıştır 9-TUNDRA İKLİMİ Görüldüğü yerler: Sibirya İskandinavya Yarımadasının kuzeyinde Kanada’nın kuzeyinde Grönland adasının kıyı kesimlerinde görülür Özellikleri: En sıcak ay ortalaması 10 °C yi geçmez Kışın sıcaklık –30 -40 °C’lara kadar iner Toprak yılın büyük bir kesiminde donmuş haldedir Sadece yazın sıcaklığın artması ile toprağın üst kısmındaki buzlar erir ve bataklıklar oluşur Yıllık yağış miktarı 200-250 mm civarındadır Bitki örtüsü yosun ot ve cılız çalılıklardan oluşan Tundra bitki örtüsüdür A- SICAK İKLİMLER 1- EKVATORAL İKLİM Görüldüğü yerler: 10 kuzey ve güney enlemleri arsında etkilidir Özellikle Amazon ve Kongo Havzaları ile Malezya Filipinler ve Papua Yeni Gine’de etkilidir Özellikleri: Yıllık sıcaklık ortalaması 25 °C’nin üstündedir Yıllık ve günlük sıcaklık farkı en az olan iklimdir (1-2 °C civarında) Sebepleri : Güneş ışınlarının bütün yıl dike yakın açıyla düşmesi ve nemliliğin fazla olmasıdır Her mevsim düzenli yağış alır Fakat en fazla yağış güneş ışınlarının Ekvatora dik geldiği tarihlerde görülür Buharlaşma arttığı için Yağışlar oluşum bakımından Konveksiyon yağışlarına örnektir Yıllık yağış miktarı 2000 mm ‘nin üstündedir Bitki örtüsü bütün yıl yeşil kalan sık ve uzun boylu yağmur ormanlarıdır Yağışların fazla olması ve yüksek sıcaklık kimyasal çözülmeyi artırmıştır Topraklar fazla yıkandığı için verimi düşüktür ve kırmızı renkli Laterit topraklarıdır 2- YAZI YAĞIŞLI TROPİKAL (SAVAN) İKLİMİ Görüldüğü yerler: Ekvatoral iklim ile çöl iklimi arasında görülür (10-20° kuzey ve güney enlemleri arasında görülür) Özellikleri: Bu iklim bölgesinde güneş ışınları yılda iki kez dik açıyla düşer Güneş ışınlarının dik geldiği yaz dönemi yağışlı kışlar kuraktır Sıcaklık ortalaması bütün yıl 20 °C nin üstündedir Yıllık yağış miktarı 1000-1200 mm arasındadır Bitki örtüsü savandır Savanlar uzun süre yeşil kalan gür ve uzun boylu ot topluluklarıdır Savan bitki örtüsü içinde yer altı sularının yüzeye çıktığı yerlerde ve akarsu boylarında ormanlar görülür 3- MUSON İKLİMİ Görüldüğü yerler: Muson rüzgarlarının etkili olduğu Güney Güneydoğu ve Doğu Asya’da etkilidir Özellikleri: Muson rüzgarlarından dolayı bu iklimde yaz mevsimi yağışlı kışlar kuraktır Bu yönüyle savan iklimi ile benzerlik gösterir Sıcaklık ortalaması bütün yıl 10 °C nin üstündedir Yıllık sıcaklık farkı Savan iklimine göre fazladır Yıllık yağış miktarı 1000-1500 mm civarındadır Ancak kıyı kesimlerde bu yağış miktarı çok daha fazla olabilmektedir Örnek Hindistan’ın kuzey doğusunda yer alan Çerapunçi 12000 mm yağış almaktadır (Dünyanın en fazla yağış alan yeridir) Bitki örtüsü kışın yaprağını döken geniş yapraklı muson ormanlarıdır Muson ormanlarının tipik ağacı teak ağacıdır 4- ÇÖL İKLİMLERİ Yağış miktarlarının 150 mm nin altında olan bölgelerde çöl iklimleri görülür Çöl iklimleri görüldüğü yere göre; a- Sıcak Çöller ( Tropikal) * Dönenceler çevresinde görülür Oluşmasında dünyanın günlük hareketinden kaynaklanan dinamik yüksek basınç etkilidir * Görüldüğü yerler: Afrika’nın kuzeyi (Büyük sahra) Arabistan yarım adası Basra körfezi çevresi Hindistan’ın kuzeybatısı (Tar çölü) Avustralya’nın iç kısımları ve batısı Afrika’nın güney batısındaki Namib ve Kalahari çölleri G Amerika’daki Patagonya Atakama Peru çölleri ve K Amerika’daki Meksika çölleridir Özellikleri: Mutlak ve bağıl nem çok düşüktür Bu sebeple günlük sıcaklık farkı en fazla olan iklimdir Belirli bir yağış mevsimi yokturbazı yıllar hiç yağış olmayabilir Mekanik çözülmenin en fazla olduğu iklimdir Yıllık sıcaklık farkı günlük sıcaklık farkı kadar yüksek değildir Çünkü güneş ışınları bu alanlara yıl boyunca dike yakın açıyla düşmektedir Bitki örtüsü yok denecek kadar azdır Cılız ot ve çalılıklarla kaktüs iklimin doğal bitki örtüsünü oluştururlar Çöllerde yer altı su seviyesinin yüzeye yakın olduğu veya çıktığı yerler olan vahalar canlı yaşamı için elverişli yerleri oluşturur b- Karasal Çöller Ilıman kuşak kara içlerinde etrafı dağlarla çevrili çukur alanlarda görülür Buralarda çöl özellikleri görülme sebebi yağış azlığıdır Görüldüğü yerler: Kızılkum (Özbekistan) Karakum (Türkmenistan) Gobi (Moğolistan) Taklamakan (Çin) Arizona (ABD) çölleridir c- Soğuk Çöller Kutuplarda görülür Çöl denmesinin sebebi yağış azlığıdır Yağış azlığının da sebebi sıcaklığın düşük olmasıdır Sıcaklık düşük olduğu için buharlaşma ile atmosfere karışan nem azdır Dolayısıyla yağış da az olmaktadır Zemin buzlarla kaplı olduğu için bitki örtüsü yoktur B- ORTA KUŞAK İKLİMLERİ 5- AKDENİZ İKLİMİ Görüldüğü yerler: Akdeniz’e kıyısı olan ülkeler ( Libya Mısır ve Lübnan hariç Buralarda görülmeme sebebi yer şekillerinin engebesiz olmasıdır) Avustralya’nın güneybatısı G Afrika Cumhuriyetinde Kap bölgesi Şili’nin orta kesimleri ve Kuzey Amerika’da Kaliforniya çevresinde etkilidir Özellikleri: Yazlar sıcak ve kurak kışlar ılık ve yağışlıdır Yaz sıcaklığı güneş ışınlarının düşme açısına kuraklık ise alçalıcı hava hareketlerine bağlıdır En sıcak ay ortalaması 28-30°C en soğuk ay ortalaması 8-10 °C dir Yıllık ortalama 18°C dir Kar yağışı ve don olayı çok ender görülür En fazla yağış kışın en az yağış yazın düşer Kışın görülen yağışlar Cephesel kökenlidir Cephesel yağışlar en fazla bu ikimde görülür Yıllık yağış miktarı yükseltiye göre değişir Ortalama 600-1000 mm arasındadır Bitki örtüsü maki dediğimiz bodur bitki topluluğudur Maki; mersin defne kocayemiş zeytin zakkum keçiboynuzu vb bitkilerden oluşur Akdeniz iklimi yurdumuzda Akdeniz Ege G Marmara ve GD Anadolu Bölgesinin batısında görülür Ancak Akdeniz Bölgesinden uzaklaştıkça enlem yükselti ve karasallığın etkisiyle bozulmaya uğrar 6- ILIMAN OKYANUS İKLİMİ Görüldüğü yerler: Batı Rüzgarları sebebiyle Ilıman Kuşak karalarının batısında görülür (Batı ve KBatı Avrupa Amerika’nın batısı) Yurdumuzda ise Karadeniz kıyılarında etkilidir Özellikleri: Yazlar serin kışlar ılıktır Her mevsim yağışlıdır En sıcak ay ortalaması 24-25 °C en soğuk ay ortalaması 5-6 °C dir Yıllık ortalama 13-15 °C dir Günlük ve yıllık sıcaklık farkı azdır Nemlilik fazla olduğu için Yıllık yağış miktarı 1500 mm civarındadır Yükseltisi fazla olan yerlerde bu miktar artmaktadır En fazla yağış Sonbaharda en az yağış ilkbaharda görülür Yağış oluşumu yamaç yağışı şeklindedir Bitki örtüsü ormandır 7- ORTA KUŞAK KARASAL İKLİM Görüldüğü yerler: Deniz etkisinden uzak kara içlerinde ve ılıman kuşak karalarının doğu kıyılarında (soğuk su akıntısından dolayı) görülür Yurdumuzda ise Doğu Anadolu Bölgesinde Erzurum –Kars Bölümünde görülür Özellikleri: Kış erken gelir çok soğuk olur Kar ortalama 80-90 gün toprak üstünde kalır Yaz da erken gelir ve çok sıcak olur Karlar hızla erir En sıcak ay ortalaması 20 °C civarındadır Bazen sıcaklık 30 °C ye kadar çıkabilmektedir En soğuk ay ortalaması –10 °C civarındadır Bazı günler –40 °C ye kadar sıcaklığın düştüğü de gözlenebilmektedir Yıllık sıcaklık ortalaması 3-5 °C dir Yıllık sıcaklık farkı 40-50 °C ye kadar ulaşabilmektedir En fazla yağış ilkbahar ve yaz dönemlerinde düşmektedir Karasallık arttıkça yağışlar yaz mevsimine kaymaktadır Ör Erzurum –Kars bölümünde olduğu gibi En az yağış kışın düşmektedir ve kar şeklindedir Yıllık yağış ortalaması 500-600 mm civarındadır 8- STEP İKLİMİ Görüldüğü yerler: Sıcak ve ılıman kuşak kara içlerinde görülür Yurdumuzda İç Anadolu Bölgesinde ve Ergene Bölümünde görülen karasal iklim buna örnektir Özellikleri: Yazlar sıcak ve kurak kışlar soğuk ve kar yağışlı geçer En sıcak ay ortalaması 20-25 °C dir En soğuk ay ortalaması da 0- (-2) °C dir En fazla yağış ilkbaharda en az yağış yazın düşer İlkbaharda görülen yağışlar genelde konveksiyon (Kırkikindi) yağışı şeklindedir Yıllık yağış miktarı 250-350 mm civarındadır Bitki örtüsü ilkbahar yağışlarıyla yeşeren yaz başlarında kuruyan küçük boylu ot topluluğudur Buna step (bozkır) bitki örtüsü denir Bozkır bitki örtüsü içinde geven deve dikeni gelincik çoban yastığı gibi bitkiler yer almaktadır