Demokrıtos

DEMOKRITOS:


Demokritos’un doğduğu yer İonia’da Teos ( Urla’nın güneyinde) olmalı Kendisine “Abderalı filozof” deniyorsa da belki de sonradan buraya gelip yerleşmiştirUzun yolculuklara çıkmış bütün Yunanistan’dan başka Mısır’ı Anadolu’yu İran’ı dolaşmış Yurdunda siyaset işlerine hiç karışmamış köşesine çekilmiş bir bilgin hayatı yaşamış “Bir tanıtı bulmayı Pers kralı olmaktan üstün tutarım” dermiş İlkçağın en büyük doğa araştırıcısı sayılır “Varolan” ona göre de meydana gelmemiştir yok olmayacaktır değişmezdir hep kendi kendisiyle aynı kalır Ama “varolan”ın dışında bir de “varolmayan” yani “boşluk” da uzay da vardırUzay yüzünden “varolan” kendileri artık bölünmeyen görülemeyen kılıklara (ideai) ayrılırBunlara da Demokritos atom (bölünemeyen) adını verir Atomlarda olabilen biricik değişiklik harekettir yani yer değiştirmedir Atomların birbirlerinden ayrılmaları sadece nitelik bakımındandır sadece büyüklük küçüklük yer düzence vb ayrılıklarıdır Onun için Demokritos atomlarda ( bu gerçek varlıklarda) renk ses sıcaklık soğukluk vb niteliklerin bulunmadığını söyler Renkleri görmemiz sesleri işitmemiz sıcaklığı duyumlamamız tatlıyı acıyı tatmamız ancak bir duygu yanılmasıdır bir “karanlık” bilgidir Duyular asıl gerçeği yani nesnelerin artık bölünemeyen son parçalarını (atomları) bilebilecek gibi keskin değildirler Duyu bilgisi nesnelerin iç dokusunu gerçek yapısını göremez bunu ancak düşünen akıl kavrayabilir Ama bunu söylemekle Demokritos henüz düşünme ile algı düşünülen dünya ile algılanan dünya arasında ilkece bir ayrılık yapmıyor; bu ikisini birbirinden ayıran yalnız keskinlik ve kesinlik dereceleridir Demokritos Anaxagoras’ın anlayışı ile savaşarak onun teleolojik açıklama denemesi karşısına çok kesin bir mekanist görüşü koyar: Evren yalnızca atomların çarpışmaları ve birbirleri üzerindeki basınçları ile oluşmuştur; evrendeki oluşa kesin bir zorunluluk egemendir; bütün olup bitenler nedenlerden zorunlu olarak meydana gelmişlerdir Böylece Demokritos Anaxagoras’ın öğretisinde belirir gibi olan erek (telos) kavramını kabul etmediği gibi rastlantı kavramını da açık olarak reddeder: Rastlantının sözünü etmemiz yalnız bilgisizliğimizden ileri gelir; bir olayın nedenini bilmedik mi bunu rastlantıyla açıklamaya kalkışırız Bu görüşüyle de Demokritos mekanist bir doğa biliminin temellerinin atmış oluyordu Demokritos “ gerçek atomlar ve atomların hareketleridir” öğretisini ruhu açıklamada da kullanır Örneğin algı ile düşünme bu iki ruh olayı ona göre vücudumuzdaki atomların en incesi en hafif ve en düzü olan ateş atomlarının( bunlar vücudu sıcak tutarlar hareketli dolayısıyla canlı kılarlar) bir hareketidir Bu da açıkça materialist bir anlayıştır Gerçi Demokritos’tan önceki filozoflar da “varolanı” bu arada ruhu da cisimsel saymakla materialisttirler ama Demokritos’unki çok bilinçli bir materializm Demokritos’un ahlak öğretisi de doğa felsefesine dayanır Kalan birçok fragment’den onun “doğru bir yaşayışın dayanakları nedir?” sorusunu kendisinden önceki felsefede bulamadığımız bir ölçüde araştırdığını görüyoruz Bu bakımdan Demokritos bir geçit döneminin düşünürüdür Ondan önce başlıca kosmos (doğa) sorunu üzerinde durulmuştu: Demokritos’ta ise insan hayatı ile ilgili sorunlar kosmos sorunu kadar yer almışlardır Nitekim Yunan felsefesinin bundan sonraki dönemi de başlıca insan ile ilgili sorunları ele alacaktır Demokritos’a göre duygular ile istekler de ateş atomlarının hareketleridir Bu hareketler durgun ölçülü iseler insanı mutlu yaparlar çok kızışık iseler mutsuzluk yaratırlar Onun için mutluluk ruhun dinginliğidir Demokritos ruhun bu durumuna euthymia (ruhun iyi durumda olması) diyor Euthymia’yı insan eylemlerinin son ereği yaptığı için Demokritos bundan sonra Yunan ethiğinde başlıca bir anlayış olacak olan eudaiminizm’in ( mutçuluğun) kurucusu sayılabilir Demokritos’un eudaimonizmi çok temiz ve soylu Mutluluğa erişmek isteyen yararına olanla olmayanı ayırt etmeyi bilmelidir Bunun ölçüsünü de insan haz ve acı duygularında bulabilir yalnız göreli olarak iyi olanla mutlak olarak iyi olanı ayırmayı da bilmelidir Göreceli olarak iyi olanla mutlak olarak iyi olanı ayırmayı da bilmelidir Göreli olarak iyi olanlar: maddi-duyusal sevinçler güzellik şeref ve zenginlik gibi şeylerdir Mutlak iyi ise ruhun iyi bir durumda bulunmasıdır (euthymia) Ruh böyle bir durumda olunca insan yalnız iyi olandan sevinç duyar kötüyü yapmak şöyle dursun istemez bile İnsanın ahlakça değerinin ölçüsü düşünüşüdür İnsan dışarıdan bağımsız olarak sevinçlerini kendisinden devşirebilecek durumda olmalıdır Mutlu olmak için yapılacak şey ruh dinginliğine erişmek bunun için de her türlü sarsıcı tutkulardan duygulanımlardan kaçınmaktır Demokritos bu duruma en iyi bilgelikte varılacağı kanısındadır Demokritos astronomide Pythagorasçıları bir yana bırakırsak gelişmenin en yüksek noktasıdır Ama Demokritos öbür yandan doğadan çok insanla ilgilenen yeni bir gelişmenin başlıca insan sorunu üzerinde duran bir düşünürler topluluğunun da çağdaşıdırBu düşünürlere de Sofistler adı verilir