Osmanlı'da Siyasi Ve Hukuk Rejimi

**Prof. Dr. Sinsi** · 08-25-2012

Osmanlı İmparatorluğu'nun siyasi ve hukuki rejimi

daha çok bir sentez niteliği taşır

Osmanlı Devleti

her şeyden önce bir Türk ve İslam Devleti'dir

Bir yönüyle de İslamiyet öncesi Türk Devletleri yapısının izlerini taşır

Eski Türk Devletlerinde

siyasi yapılanmanın en önemli unsurlarından biri kenttir

Bu bağımsız bir şekilde aşiretler halinde yaşayan halkın

barış içinde kalmasını sağlar

Osmanlı'da federatif bir yapı görülmekle birlikte kimi yerlerde de bu kent yapısına rastlanmaktadır

Zamanla

idare merkezileşti ve hükümdarlar

doğaüstü bir kaynaktan gelme vasıflarını aldılar

Hükümdarlara "padişah-ı cihan" adı verildi

Bu hükümdar

mutlak şahsi evrensel ve kutsal bir kimliğe kavuştu ve bunun gerektirdiği hukuki statüye sahip oldu

Bütün sosyal ve siyasi hayatın hakimi

düzenleyicisi olan en yüksek organ haline geldi

Osmanlı'nın yapısını büyük ölçüde oluşturan İslam Dini ve bunun temelleri

getirdiği yeni müesseseler dışında

dinde de birtakım değişiklklere yol açtı

Hükümdar

Tanrı'nın tahta çıkardığı değil onun yeryüzündeki temsilcisiydi

Meşrutiyete kadar görülen siyasi ve hukuki müesseselerin ana kaynakları olan eski Türk Devlet Sistemi ve İslam Dini İlkeleri yanında

nispeten ikinci derece rol oynayan etkenler de vardı

Bunlar Bizans

Selçuklu ve Eski İran Medeniyeti Devletleri'ydi

Osmanlı'nın Bizans'ın mirasçısı olduğu söylenir

fakat ilk Osmanlı yöneticilerinin Anadolu Selçukluları

Karaman Germiyan gibi esas itibarıyla Türk-İslam Sistemi'nden gelmiş olduğu ve Osmanlı'nın bu sistemin oluşturduğu bir siyasi ve hukuki düzene sahip olduğu bir gerçektir

Osmanlı Devleti'nin siyasi rejimi iki döneme ayrılır:

Mutlak Hükümdarlık Dönemi

Bu dönemde

devlet kudreti ve temel yetkiler

hükümdarda toplanmaktaydı

Yasama

yürütme ve yargı hükümdardaydı

Osmanlı Devleti'nde görevler kaynaşmaktaydı

Yani padişaha bağlı veziriazam

vezirler

sancak beyi ve beylerbeyi aynı zamanda birer kumandandı

Yönetim merkeziyetçidir

Bazı köy ve mahalleler dışında bugünkü anlamıyla mahalli idareler kurulamamıştır

Merkeziyetçi ve mutlakiyetçi Osmanlı Devlet düzeninde

siyasi rejimin dayandığı sosyal yapı

mutlak hükümdarlık döneminde bazı değişikliklere uğramıştır

Kuruluşundan kısa bir süre sonra Osmanlı Devleti

bir askeri toprak devleti manzarası gösterir

Halk yani reaya

pasif ve kapalı bir ekonomi düzenindedir

16

yüzyıldan itibaren Batı Ülkelerinin genel gelişim çizgisi dışında kalan ve gerilemeye başlayan Osmanlı Devleti

Doğu'nun kendine has feodal yapısına bürünmüştür

Meşruti Monarşi Dönemi

Bu döneme yol açan Tanzimat Devri ile siyasi rejim

Batı müesseselerinin etkisi altına girer

Mutlak hükümdarlık sırasında Osmanlı Devleti'nin dış ülkelerle olan ilişkileri

devamlı elçiliklerle yürütülmemiş; sürekli elçilik usulü

3

Selim zamanında ıslahat haraketlerinin yoğunlaşmaya başladığı dönemde (1794) kurulmuştur

Tanzimat ve Islahat Fermanlarıyla başlayan bu Batı etkisi dönemi

Osmanlı siyasi ve hukuki rejimini büyük çapta etkisi altına almış ve müesseselerde ikilik baş göstermiştir

Meşrutiyet Dönemi'ni hukuken başlatan 1876 Anayasası

Osmanlı Devleti siyasi rejiminde önemli bir aşamaya geçişi başlatmıştır

Anayasa

yine bir padişah iradesi olmakla ve bu yüzden de bir ferman anayasa kabul edilmekle birlikte

hükümdarın yetkilerini sınırlamış ve halka da temsil yetkisi vermiştir

Gerçi hükümdarın üstün kuvvet ve yetkileri devam etmekteydi fakat eskisi gibi

sınırları padişahın vicdanına bağlı değildi

Artık ortada uyulması gereken bir takım hukuki hususlar vardı ve bununla beraber artık Osmanlı

ne bir laik ne de tam teokratık devletti

İkinci Meşrutiyet'i hazırlayan da yine 1876 Anayasası'dır

Bu dönemde

yasama gücü ile yürütme gücü daha gerçek bir şekilde ayrılmıştır

Bununla beraber padişahın azalan nüfuz ve yetkileri yerine

halkın temsilcileri ve dolayısıyla iradesi değil

belli bir siyasi kuruluş veya grupların iradeleri geçmiştir

Halife Sultan'ın geçiçi de olsa mutlak iradesinin ilk defa sınırlanışı Senedi-i İttifak ile olmuştur

Bundan sonra

çeşitli iç ve dış etkenler

hükümdarın kendi kendini sınırlaması sonucunu doğuran Islahat ve Tanzimat Fermanlarının orataya çıkmasını sağlamıştır

Başlangıçta oldukça sade görünen siyasi ve hukuki düzen

Tanzimat'tan sonra oldukça karmaşık ve yaygın müesseselerde gelişmeye başlamıştır

Fakat Osmanlı'nın siyasi ve hukuki rejiminin bellibaşlı unsuru

bütün gelişmelere rağmen İslami din unsurları olmuştur

08-25-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Osmanlı'da Siyasi Ve Hukuk Rejimi Osmanlı İmparatorluğu'nun siyasi ve hukuki rejimi daha çok bir sentez niteliği taşır Osmanlı Devleti her şeyden önce bir Türk ve İslam Devleti'dir Bir yönüyle de İslamiyet öncesi Türk Devletleri yapısının izlerini taşır Eski Türk Devletlerinde siyasi yapılanmanın en önemli unsurlarından biri kenttir Bu bağımsız bir şekilde aşiretler halinde yaşayan halkın barış içinde kalmasını sağlar Osmanlı'da federatif bir yapı görülmekle birlikte kimi yerlerde de bu kent yapısına rastlanmaktadır Zamanla idare merkezileşti ve hükümdarlar doğaüstü bir kaynaktan gelme vasıflarını aldılar Hükümdarlara "padişah-ı cihan" adı verildi Bu hükümdar mutlak şahsi evrensel ve kutsal bir kimliğe kavuştu ve bunun gerektirdiği hukuki statüye sahip oldu Bütün sosyal ve siyasi hayatın hakimi düzenleyicisi olan en yüksek organ haline geldi Osmanlı'nın yapısını büyük ölçüde oluşturan İslam Dini ve bunun temelleri getirdiği yeni müesseseler dışında dinde de birtakım değişiklklere yol açtı Hükümdar Tanrı'nın tahta çıkardığı değil onun yeryüzündeki temsilcisiydi Meşrutiyete kadar görülen siyasi ve hukuki müesseselerin ana kaynakları olan eski Türk Devlet Sistemi ve İslam Dini İlkeleri yanında nispeten ikinci derece rol oynayan etkenler de vardı Bunlar Bizans Selçuklu ve Eski İran Medeniyeti Devletleri'ydi Osmanlı'nın Bizans'ın mirasçısı olduğu söylenir fakat ilk Osmanlı yöneticilerinin Anadolu Selçukluları Karaman Germiyan gibi esas itibarıyla Türk-İslam Sistemi'nden gelmiş olduğu ve Osmanlı'nın bu sistemin oluşturduğu bir siyasi ve hukuki düzene sahip olduğu bir gerçektir Osmanlı Devleti'nin siyasi rejimi iki döneme ayrılır: Mutlak Hükümdarlık Dönemi Bu dönemde devlet kudreti ve temel yetkiler hükümdarda toplanmaktaydı Yasama yürütme ve yargı hükümdardaydı Osmanlı Devleti'nde görevler kaynaşmaktaydı Yani padişaha bağlı veziriazam vezirler sancak beyi ve beylerbeyi aynı zamanda birer kumandandı Yönetim merkeziyetçidir Bazı köy ve mahalleler dışında bugünkü anlamıyla mahalli idareler kurulamamıştır Merkeziyetçi ve mutlakiyetçi Osmanlı Devlet düzeninde siyasi rejimin dayandığı sosyal yapı mutlak hükümdarlık döneminde bazı değişikliklere uğramıştır Kuruluşundan kısa bir süre sonra Osmanlı Devleti bir askeri toprak devleti manzarası gösterirHalk yani reaya pasif ve kapalı bir ekonomi düzenindedir16 yüzyıldan itibaren Batı Ülkelerinin genel gelişim çizgisi dışında kalan ve gerilemeye başlayan Osmanlı Devleti Doğu'nun kendine has feodal yapısına bürünmüştür Meşruti Monarşi Dönemi Bu döneme yol açan Tanzimat Devri ile siyasi rejim Batı müesseselerinin etkisi altına girer Mutlak hükümdarlık sırasında Osmanlı Devleti'nin dış ülkelerle olan ilişkileri devamlı elçiliklerle yürütülmemiş; sürekli elçilik usulü 3 Selim zamanında ıslahat haraketlerinin yoğunlaşmaya başladığı dönemde (1794) kurulmuştur Tanzimat ve Islahat Fermanlarıyla başlayan bu Batı etkisi dönemi Osmanlı siyasi ve hukuki rejimini büyük çapta etkisi altına almış ve müesseselerde ikilik baş göstermiştir Meşrutiyet Dönemi'ni hukuken başlatan 1876 Anayasası Osmanlı Devleti siyasi rejiminde önemli bir aşamaya geçişi başlatmıştır Anayasa yine bir padişah iradesi olmakla ve bu yüzden de bir ferman anayasa kabul edilmekle birlikte hükümdarın yetkilerini sınırlamış ve halka da temsil yetkisi vermiştir Gerçi hükümdarın üstün kuvvet ve yetkileri devam etmekteydi fakat eskisi gibi sınırları padişahın vicdanına bağlı değildi Artık ortada uyulması gereken bir takım hukuki hususlar vardı ve bununla beraber artık Osmanlı ne bir laik ne de tam teokratık devletti İkinci Meşrutiyet'i hazırlayan da yine 1876 Anayasası'dır Bu dönemde yasama gücü ile yürütme gücü daha gerçek bir şekilde ayrılmıştır Bununla beraber padişahın azalan nüfuz ve yetkileri yerine halkın temsilcileri ve dolayısıyla iradesi değil belli bir siyasi kuruluş veya grupların iradeleri geçmiştir Halife Sultan'ın geçiçi de olsa mutlak iradesinin ilk defa sınırlanışı Senedi-i İttifak ile olmuştur Bundan sonra çeşitli iç ve dış etkenler hükümdarın kendi kendini sınırlaması sonucunu doğuran Islahat ve Tanzimat Fermanlarının orataya çıkmasını sağlamıştır Başlangıçta oldukça sade görünen siyasi ve hukuki düzen Tanzimat'tan sonra oldukça karmaşık ve yaygın müesseselerde gelişmeye başlamıştır Fakat Osmanlı'nın siyasi ve hukuki rejiminin bellibaşlı unsuru bütün gelişmelere rağmen İslami din unsurları olmuştur